Гьукум тапан демократрин ва радикалрин, халисан хаинрин гъиле гьатайла, Советрин гьукуматдиз, къурулушдиз, адан регьберриз гзаф кьадар тикъетар янатIани, гила Советрин Союздин азадвилер, галайвилер, пулсуз къуллугъар­, медицина, образование, ватанпересвилин, ахлакьдин, марифатдин ерияр, чешнеяр гьайифдивди рикIел хкизва ва яваш-яваш абурукай бязибур чи уьмуьрдизни хкизва. Им хъсан кар я. Советрин Союзда ва вири республикайра инсанвилиз, баркаллу зегьметдиз дуьзгуьн къимет гузвай. И кар успатун патал са мисал бес я. 

Лугьун лазим я хьи, исятда хьиз, лезги халкь­дин векилри гьа чIавузни хайи маканрилай яргъара зегьмет чIугвазвай. Ватан, уьлкве, халкь сад тир эхир. Мегьарамдхуьруьн райондин ­Хуьрелрин хуьряй тир Вилиметов Асалидин­ руш  Ибрагьимова  Имамат  Къазахстандиз акъат­на. 21 йисан яшда авай рушаз СССР-дин Верховный Советдин Президиумдин Указдалди Со­циализмдин Зегьметдин Игит лагьай тIвар гана. Къе, белки, ихьтин делилдихъ агъан тийидайбурни хьун мумкин я. Амма гьакъикъат гьахь­тинди я. ЦIи адан 95 йис тамам жезва. Гьавиляй чаз адан уьмуьрдин уламар, зегьметдин агалкьунар рикIел хкун хъсан акуна.

ЧIехи хизандин кьил, лежбер Асали, хайи хуьряй  экъечIна, Къазахстандиз физ гьазур жезвай йикъара, адан руш Имаматан кьилел бирдан рикIелни алачир дуьшуьш атана. Гурарай аватна, адан кIвач хана. Хизанар куьч хьана, ан­жах Имамат кIвач сагъ хъжедалди Хуьрелдал бадедин патав гумукьна. 1940-йисан гатуз тамамвилелди сагъ хъхьай Имаматни хизандин­ патав Къазахстандиз фена. Асали дахди совхоздин тенбеклухра кIвалахзавай, веледрини адаз куьмекар гузвай, югъди-йифди зегьмет чIугваз­вай. Асалидин гьакъисагъ зегьмет Зегьметдин Яру Пайдах ордендиз лайихлу хьанай. Сифте атай йикъарилай Имаматани хизандиз куьмек гузвай. Фад акахьдай къилихрин жавандиз чкадин рушарикай, вичин таяр-туьшерикай дустарни хьана. Зегьметдиз вири къуватар гузвай хизандин гьал-агьвални пис тушир.

Гитлер лугьудай фашистди вири чIурна. Сов­хоздин итимрин чIехи пай душмандикай уьлкве хуьз рекье гьатна. Вири зегьмет дишегьлийрал, яш­лубурал ва жаванрал ацалтна. Ватандин ви­лик­ акъвазай залан имтигьандин йисара совет­рин­­­ инсанрин дуствал мадни мягькем ва лигим хьана­. Гъалибвал патал женг неинки фронтда, гьакIни гьар са хуьре,колхоздин, совхоздин  никIе­­ра, чуьллера къизгъин хьанвай­ди Имаматаз аквазвай. Гьавиляй адани совхозда кIвала­хун кьетIна.

Ам тенбекар битмишарзавай Амрагьов Саттаран бригададиз ракъурна.  ЦIипуд йиса авай, яш тамам тахьанвай руш. Адаз зегьметдин книж­­ка ганачир. Закондалди и кар авун къадагъа тир кьван. Амма майишатда жаванрин куьмекдихъ еке игьтияж авай. “Алма-Атинский” совхоздин майишатдин кьилин хел тир туьтуьн­чивал регьят кеспи туширди Имаматаз кIвала­хал атай гьа сифте юкъуз акуна.

Имамата кIвалахзавай звенода жуьреба-жуьре миллетрин векилар тир ругуд дишегьлиди зегьмет чIугвазвай. ЦIийи кеспидив вердиш тушир лезги рушаз тежрибалу  тенбекчияр тир грек­ви Махатова Еленади, урус Манатилова Ан­нади, бригадир азербайжанви Амрагьов Саттара вири жуьредин куьмекар гана. Зегьметдал рикI алай зигьинлу руша са куьруь вахтунда и че­тин пешедин сирерай кьил акъудна. Са тIимил вахтарилай ада гьам бригадир Саттар, гьам тенбекар алцумзавай учетчица Лысенко Мария вичин нетижайралди гьейранарна. Йикъан норма тир 800 метрдин чкадал Имамата 2000 метрдин мензилра тенбекдин штилар акIуриз хьанай. Тенбекар атIудайла, набататрин арадай таквазвай руша, план 350 кг яз, йикъа 600-700 кг тенбек ганай. Амай кIвалахар­ни чешнелудаказ кьилиз акъудзавай рушан далудиз кап яна, совхоздин директор Петр Федоровича лагьанай: “Аферин! Вун халис зегьметчи я, чан руш! Гила чна ваз зегьметдин книжкани гуда”. Гьа икI, 1942-йисалай Имаматан зегьметдин (гьихьтин зегьметдин!) стаж башламиш хьана. Са тIимил вахтундилай цIувад йисаз кIвач вегьенвай жегьил руш тенбекчийрин звеноводвиле тайинарна.

Вичихъ са жуьредин тежриба хьанвай, шад, зирек лезги руша звенодин членар зегьметдал руьгьламишуниз кьилин фикир гана. И карди адан звено кIвенкIвечийрин жергедиз экъудна. 1948-йисуз къазанмишай нетижайри Имаматан тIвар неинки совхоздиз, гьакIни Алма-Атадин областдиз, вири республикадиз машгьурна. И йисуз адан звеноди кIвачихъ галкIурнавай гьар са гектардай, план 25 центнер яз, 32,4 центнер кьурурай тенбекар вахкана. “Алма-Атинский” сов­хоздин тенбекчийрин гьакъисагъ зегьмет Ватандини чIехи шабагьралди къейдна. И майишатдин 8 кас кIвенкIвечияр, абурун жергедай яз Ибрагьимова Имаматни, Социализмдин Зегьметдин Игит лагьай  тIварцIиз лайихлу хьана. А вахтунда Имаматан 21 йис тамам жезвай. Амма жегьилдиз дамахун чидай кар тушир. Ада вичин­ зегьметдиз гайи еке къимет  цIийи тапшуругъ, вичиз авур еке ихтибарвал яз гьисабна. ИкI тирди Имаматан гуьгъуьнин йисарин кIвалах­дин нетижайри ачухдиз субутна­.

1949-йис. Имаматан звеноди планда къалурнавай 28 центнердин чкадал гьар са гектардай 34 центнер тенбек къачуна. Имамат кьвед лагьай­ сеферда Ленинан ордендиз лайихлу хьана.

1950-йис. Звеноди план тир 30 центнердин чкадал гьар са гектардай 35 центнер кьурай тенбекар кIватIна. И.Ибрагьимовадин зегьмет Зегьметдин Яру Пайдах ордендалди къейдна.

Шак алач, шабагьар Имаматахъ мадни гзаф жедай. Амма залан уьзуьрди Имаматаз мад вичин рикI алай кеспидал машгъул хъжедай мумкинвал ганач. Совхоздин директор Петр Камаровскийдин теклифдалди Имамат майишатдин туьквендиз кIвалахал фена.

Ингье ам къазран муг кьван дарискъал туьк­вендин дезгедихъ акъвазнава. Ина дарни, хъуь­­тIуьз, зулуз мекьини я. Кар алайди ам я хьи, цIийи туьквенчидихъ и кеспидин рекьяй са жуь­ре­динни чирвилер, вердишвилер авачир. ЯтIани Имаматан алахъунри, ада муьштерийрихъ галаз ийизвай хуш рафтарвилери нетижаяр гана. Имамат къвез-къвез цIийи кIвалахдив вердиш хьана, адан гъавурда акьуна, ахпа и кеспидал ам лап рикIивай ашукьни хьана.

Тенбекдин чуьллера чIугур зегьметдай ам Къизилдин Гъетрез лайихлу хьана, алишверишдин кеспидай — “Знак Почета” ордендиз. Ибур, гьелбетда, зегьметда жагъай бахтунин крар я. Виликан дарискъал туьквендин чкадал универмаг эцигайла, адан директорвиле Имамат Асалиевна  тайинарнай. МасакIа хьун лазим тушир. Къанни цIуд йисалай виниз алишверишдин хиле кIвалахзавай дишегьлиди планар ацIур тавур йисар хьанач. Гьа са вахтунда адан кIвачихъ атай, ада муьштерияр бейкеф, алдатмиш авур дуьшуьшарни хьанач. Намуслу, къени, дамах  гвачир туьквенчидин зегьмет “СССР-дин потребкооперациядин отличник” значок гуналди къейднай.

Имаматан уьмуьрдин юлдаш Ибрагьимов Ибрагьимани хейлин йисара “Алма-Атинский” совхозда гараждин заведующий, механик яз кIва­лахна. Эхь, баркаллу зегьметдиз кутугай къиметни гудай йисар тир абур…

Хийир Эмиров