ЧIехи Гъалибвилин — 78 йис

КIуьд лагьай май, Гъалибвилин югъ яргъал алач. Малум тирвал, Гитлеран Германиядал, вагьши фашист­рал гъа­либвал къачун регьят акъвазайди туш. Ватандин ЧIехи дяведин йи­сар советрин халкь ва Яру Армия патал тежер хьтин четинбуруз элкъвенай. Гъалибвилихъ фейи рехъни яргъалди, заланди хьана. Советрин Союздин халкьари а залум йи­сара садвал, дуствал, ватан­пересвал, ви­ри хъутIалрай экъечIдай жуьрэтлувал, дирибашвал къалурна. Ви­ридахъ галаз санал — чи лезги халкь­дин векилрини. Чи рухвайрини рушари гьар са фронтдин кьушунрик кваз душмандиз рикIелай тефидай ягъунар кьуна, халисан игитриз хас къагьриманвал, уьтквемвал къалурна. Халкьдин вад хва Советрин Союз­дин Игит лагьай  тIварцIиз лайихлу хьа­на. Абурукай сад цIи вичин 100 йис тамам жезвай Мирзе Велиев я.

Мирзе  КцIар райондин Вини Легер хуьре лежбер Давлетан хизанда дидедиз хьана. Лугьузвайвал, Велиевар аниз Докъузпара райондин Къаракуьре­ хуьряй куьч хьайибур я. Кесиб ­еке хизанда Мирзе диде-бубадин куьмекчидиз элкъвена. Майишатдин гьар са кIва­­лах тамамарзавай гададиз кIелун­рал машгъул жедай вахт амукьзавачир. Муьжуьд лагьай класс куьтягьай адакай, вичин дах хьиз, кол­хозчи хьана. Фашистрин Германияди Ватандал вегьейла, гададин 17 йис тир. Вичин жегьилвилизни, хи­зандиз куьмек кIан­завайвилизни килиг тавуна, Мирзе 1941-йисан июлдин­ сифте кьилерай гуьгьуьллувилелди фронтдиз фе­на. Ам Украинадин фронтдиз акъатна. Лап куьруь вахтунда ада махсус курсара наводчикдин чирвилер къачуна. 46-армиядин, гвардиядин лишанчивилин 109-дивизиядин аскердал гьа сифте йикъарилай лап четин везифаяр тапшурмишна. Им лезги хва вичин везифайрив эгечIза­вай тегьердиз килигна авур кар тир. Командирарни ягъалмиш хьанач.

Фашистрин жаллатIрихъ галаз кьиле физвай къизгъин женгерик Мирзени экечIна. 45 мм уьлчмедин яракьдин наводчик душмандин техника, аскерар тергунин гьевесдив ацIан­вай. Сифтегьан чирвилер къачуз лап тIи­мил вахт ганвайтIани, лезги хци ви­чи­вай истемишзавай крар вири хъсандиз чирна. Гьа сифтегьан женгина ада, душман, лишандик кутаз, яна. Фрицар сад-садан гуьгъуьналлаз къирмишна. Амма тупунин командирдал сагъар тежедай хер хьана. Мирзе­ди командирдин везифаяр вичин хивез къачуна, женг давамарна. Фашистар кьулухъ эл­къуьниз мажбур хьана. Ихьтин четин­ гьалдай викIегь­диз экъечIай Мирзедиз старший сержантвилин чин гана ва ам тупунин командирвиле тайинарна.

109-дивизиядин кьушунрик кваз М.Велиева Кубандин, Украинадин, Белоруссиядин чилер душмандикай азад авунин къизгъин женгера иш­ти­ракна. Фашистрин тупарин цIук, самолетрай гадарзавай бомбайрик Днепр, Днестр, Дунай вацIарилай эля­­чIун четин ва гзаф телефвилер арадал гъизвай гьерекатар тир. Гьар сеферда ам вичин ­тупни гваз, юл­да­шар­ни галаз вацIарай экъечI­на ва душмандин сенгерриз барбатIдай ягъунар кьуна. Кьуд пата­хъай­ гуьллейрин хар къвазвай чкада хер тахьа­на амукьда жал? Гьар сеферда сержант, хирер сагъар хъийиз­, вичин полкуниз хтана ва Гитлеран чапхунчияр мадни ва мадни терг авунив эгечI хъувуна.

Чи шегьерар, хуьрер азад ийиз, виликди гьужумзавай Яру Армиядик кваз Велиева Румыниядин, Болгариядин, Венгриядин чилерални фашистриз ри­кIелай тефидай ягъунар кьуна, душмандин гзаф кьадар техника ва аскерарни офицерар тергна. Хайи Кавказдин дагъларилай юзай лезги хци Карпатдин дагълариз кьван еримишна ва вичин женгер Венгриядин чилел куьтягьна. Гьар са женгина командованидин тапшуругъар мукьуфдивди, жуьр­этлувилелди кьилиз акъудзавай старший сержантдин кьегьалвилер Ленинан, Баркалладин III дережадин ор­денралди, “Жуьрэтлувиляй”, “Кавказ хуьнай” медалралди къейдна. Будапештдин кьибле пата авай Вашад хуьруьн къваларив кьиле фейи женгина къалурай кьегьалвиляй Велиеваз Советрин Союздин Игитвилин тIвар гана.

А женгиниз талукь тир делилрикай Мирзедихъ галаз къуллугъ авур юлдашди 1965-йисуз  “Дагъустандин правда” газетдиз ганвай макъалада икI кхьенва: “1944-йисан 6-ноябрь тир. Лишанчивилин батальондин сенгерар старший сержант Велиеван регьбервилик квай дестеди хуьзвай. Ада ара-ара тупарай душмандиз цIай гузвай. Экуьнахъ гуьзет тавур гьал арадал атана. Фашистри, къад танкни вилик ку­­туна, ли­шанчийрин сенгеррал гьужумна. Душмандин къуватар артух тир. ЯтIани чи артиллеристар барабарсуз женгиник экечIна. Сад-садан гуьгъуьналлаз батальондикай аскерар, лишанчияр хкатзавай. Велиева ла­гьайтIа, вичин кар аквазвай. Сифте ада 250 метрдин яргъа авай душмандин сифтегьан танк яна. Ахпа кьвед лагьай­ танк ва адан гуьгъуьналлаз къвезвай немсерин аскерар авай автомашин тергна.

Фашистриз Велиеван туп алай чка чир хьана ва абуру галаз-галаз ту­парай цIай гана. Тупар идара ийизвай аскеррикай са-сад хкатна. Велие­вални хер хьана. ЯтIани ам мад са танк ва бронетранспортер терг ийиз агакьна. Абур саки Велиеван тупунив­ агакьнавай. Женг барабарсузди тир. Чи ви­кIегь командир-лишанчиди эхир нефесдалди кьилди туп кардик туна, душманар вичив гатIумарнач. Телеф хьайи командирдин 21 йис тир…”

Эхь, фашистри илитIай чапхун­чивилин дяведа гьахьтин кьегьалар, мил­лионралди жегьил чанар пуч хьана. 1945-йисан 24-мартдиз СССР-дин Верховный Советдин Президиумдин Указдалди Велиев Мирзедиз Советрин Союздин Игитвилин тIвар гана.

Баркаллу хциз Вини Легер хуьре тимтал эцигнава. Ахцегьа, ЦIийи Къаракуьреда ва КцIара Велиеван тIвар­цIихъ куьчеяр янава. Игитдин тIвар­цIихъ школаярни гала.

Нариман Ибрагьимов