И йикъара чи гъиле Дагъустандин ктабханади чапнавай “Гафунин гатфар” цIийи ктаб гьатна. Сифтедилай эхирдалди килигайла, мад сеферда тестикь жезва: шаир вичи хкянавай шииратдин жанрдиз — азад шиирриз — вафалу я. 400 чи­никай ибарат ктабдин 273 чин сад, кьвед, пуд, кьуд, вад, ругуд… цIар­цIин (чIехи пайни кьилер алачирбур) шиирри кьунва. Амма лугьун лазим я, гьар садахъ вичин акьалтIнавай, шаирдиз кIелзавайдав агакьариз кIан­завай мана-метлеб, фикир ава. Ша кIелин чна:

Гьина  гьерекат, гьана — берекат.

Кьер сагъзамай кьван рекьидач лепе.

Дердер — михер, магнитар я, рикIер.

Эцигналди вини кIарцIел,

Калушдикай чекме жедач.

Уьмуьрда тайин­ чка кьун патал чилел атун тIимил я…

Авторди вичин ктаб рагьметлу Роза вахан экуь къаматдиз бахшнава. Эпиграфдин чкадал ганвай кьве бендина ада вичин патай вахаз авай кIанивални, рикIин тIални, руьгьдин дертни къалурзава:

Ганач живер, харар ганач,

За Гафуниз марфар гана,

Жув саврухра, хъуьтIера тваз,

Адаз даим гатфар гана…

Дуьнья, чил, инсан, уьмуьр, кьиникь… Ибур вири сад-садахъ галаз ала­къада ава. Сад галачиз, масад фи­кирдиз гъиз жедач. Дуьньядин тайин­ чилел яшамиш жезвай кьиникь га­лай инсандин уьмуьр гьихьтинди хьун лазим я? Гьелбетда, халис инса­ният патал къени крар ийизвай, чил, тIебиат хуьзвай, вичелай гуьгъуьниз баркаллу тIвар тазвай кас. Шаирди да­тIана гьа и месэлайрикай фи­кир­за­ва ва вичиз уьмуьр гьикI акваз­ва­тIа, художникди хьиз, адан ши­ки­лар чIу­г­вазва, кIелзавайдав фикир ийиз ­тазва.

Литературовед, шаир Фахредин Уружева вичин кхьинра къейд авурвал, Зульфикъар Къафланован шиират маса шаирдин яратмишунрихъ галаз акадариз жедач. Ада Да­гъустандин шииратда вичин рехъ къастуналди давамарзава, мукьуфдивди анжах са вичин бажарагъдиз хас тир цIарар теснифзава, жуьреба-жуьре метафорайрикай, гекъигунрикай, рангарикай вичиз хасбур, мукьвабур, фикир ачухардайбур хкязава.

* * *

Са Ватан туш,

Зи беденни

Кьве чкадал пай хьанва.

ИкI тирвиляй

Зи рикIни руьгь,

Самур вацIун кьве кьер хьиз,

Садавай-сад къужах тежез,

Зай хьанва.

Гьар са бендинай аквазвайвал, шаирдин яратмишунриз азадвал хас я. Азад гьиссер, азад кьатIунар, цIа­рарин азад эхирар… Къафланова азад шиир, кьетIен, лезги шаиррикай гьеле садни гатIун тавунвай жуьреда лезги чIалан ва шииратдин къайдайрихъ, адетрихъ, тежрибадихъ галаз кьадайвал арадал гъизва, руьгьда пайда жезвай хиялар, гьиссер, азаддиз ва кIелзавайдан рикIе эцядайвал къалурзава. ЦIарар мад сеферда кIел хъийиз тадайвал теснифзава. Идаз шаирдин макьсад метлебдив агакьнава лугьуз жеда.

Малум жезвайвал, шаирдин куьруь, 5-7 цIарцIикай ибарат ва метафорайралди девлетлу бендера философиядиз, яшайишдиз, марифатдиз, инсанвилиз, кIанивилиз, гьар са уламда лайихвал хуьниз талукь гьиссер, фикирар, эвер гунар ава.

“Куьтягь хьуй зун, ви ашкъидин цIал кана” паюна михьи, гьевеслу, уьмуьр шад, бахтлу легьзедиз элкъуьрзавай кIанивиликай кхьенвай шиирризни хейлин чка ганва. Тарифдай, таъсирдай цIарар гзаф ава:

* * *

Заз кичIе туш аязрикай къецеллай,

Зи кьисметдин мурк ширзавай

рагъ я вун!

Вун себеб яз, зи руьгь лацу

шивцелла,

Къе уьмуьрда, вун себеб яз,

сагъ я зун!

* * *

КIвалин кицI хьиз, угъри акур,

Элуькьзава къецихъ тIурфан.

Зун кIвалева, авай ви нур —

Заз чими я, заз я хъсан.

* * *

Ша зи патав, рагъ къведай хьиз,

Лепе атIуз гьуьлелай.

Къвемир анжах, нагъв къведай хьиз,

Дертлу касдин вилелай.

Гьа са вахтунда къейд ийиз кIан­зава, кьве касдин арада пайда жезвай михьи ашкъидин гьиссерикай кхьидайла, бязи эсерра шаирдин ри­кIелай ­ахлакьдинни марифатдин сергьятар алатзава, кIанивилин бязи шикилар, сегьнеяр пара ачухбур жезва. Зи фикирдалди, ина сергьятар герек я…

“РикIин кIусар”, “Легьзейрин лужар” паяра гьатнавай “ТIал”, “Зи ватан”, “Етим Эминаз”, “Зи хер”, “Каспи гьуьлуьз”, “Манидин дерт”, “Багьа я заз ви гьар са къван” шиирра ва маналу, метлеблу келимайра шаирдин руьгьда ажугъ твазвай, рикIин тIал артухарзавай, чи гьар са ватан­эгь­ли­дик секинсузвал кутазвай хейлин месэлаяр къарагъарнава.  Гьа са вахтунда четинвилер, тIалар алатдайдахъни инанмишвалзава:

* * *

Са вахтунда яргъал хъуьтIер

Амукьдач чи Ватанда:

Хъуьрез жеда таза цуьквер

Гьар куьчеда, майдандал.

 

…Са вахтунда — хабар я шад —

Гъалиб хьана Керемат,

Сад хъжеда, хьанвай кьве пад,

Чи Къубани Куьре мад.

Пудкъанни вад йисалай кам вегьенвай шаирди илгьамдин, эдебиятдин майданда вичин чка кьунва. Шииратни ам патал вич вичихъ, алемдихъ, инсаниятдихъ галаз рахун, гьар йикъан вакъиайриз художникдин вилерай килигун ва абуруз къимет гун я. ЦIийи ктабда гьатнавай эсерри и кар мад сеферда тестикьарзава…

Абад Азадов