Глаукома азардиз — ваъ!
Республикада вилерин азаррикай лап хаталуди тир глаукомадиз акси серенжемрин Виридуьньядин гьафте кьиле тухузва. Ам 6-мартдилай 13-мартдалди давам жеда. И гьафтедин сергьятра аваз, чи республикадин шегьеррани районра, чIехи хуьрера агьалийрин арада пешекар духтурри-офтальмологри вилерин гьал ахтармишунин, глаукома (вилерин ивидин дамарра давление) азар авайбуруз вахтунда чараяр авунин ва и рекьяй агьалийриз сифте герек чирвилер гунин (профилактикадин) кIвалахар тешкилда.
И йикъара республикадин мулкунал алай, чпин яшар 39-далай алатнавай вири агьалийри, махсус пешекаррин куьмекдалди чпин вилерин гьал ахтармишун лазим я. И кар вири поликлиникайра пулсуздаказ ийизва!
И азардин хаталувал квекай ибарат я? Сад лагьайди, пара вахтара инсанри ам авайди гьиссзавач. Вилер тIа жезвач, я масакIа вичикай хабар гузвач. Вахтар фена, азар дериндиз фейила, инсанди вилерин экв зайиф жезвайди, фад галатзавайди, вилерикай са гьихьтин ятIа “ветIер-тIветIер” карагзавайди гьиссда. Гьа чIавузни бязибуру и кардикай духтурриз лугьудач. Кар-кардай фейила, виле кIватI жезвай кьежди экв къалурзавай дамардиз (нервдиз) еке хасаратвал гайила (и чIавуз инсанди кьилин тIални, санлай пелен агъурвални гьиссда, йифен ахвар квахьда, маса дегишвилерни жеда), духтурдин патав гьерекатда. Гьайиф хьи, парабуруз ахьтин чIавуз вилер (экв) хуьз куьмекун четин жезва. Экв хкахьда, инсан гьамишалугъ йифе гьатда. Экуь дуьньядикай магьрум хьун низ кIан жеда?!
Амма глаукомади, гьайиф хьи, и кар ийизва. ВОЗ-дин (Виридуьньядин здравоохраненидин тешкилат) делилралди, алай вахтунда чилел 105 миллион агьалидиз вилерин и залан азар ава. Абурукай 5,2 миллион касдин кьве вилни буьркьуь я. Глаукомадик азарлубурун кьадар йисалай-суз артух жезва. И кар чи республикадизни хас я. Яшар 40-далай алатнавайбурун арада и азарди гьелекзавайбур къвердавай гзаф жезва. Им, гьелбетда, хаталу гьал я. Кьуьзуь кьиляй гьакIни зайиф инсанар вилерин эквни амачиз амукьунин хаталувал гьар сада аннамишна кIанда.
Дагъустанда диспансердин (поликлиникайрин) учетда (гьисабра) 100 агъзурдалай виниз гьа и азардикди начагъбур ава. Гьадалайни гзафбуруз чпик ахьтин залан азар квани-квачни чизвач, яни чпи чеб ахтармишзавач, махсус пешекаррин (офтальмологрин) патав физвач. Им акьалтIай хаталу гьал тирди чир хьана кIанда.
Глаукома азар къати (гужлу) хьайила, яни инсандин вилерин экв саки куьтягь жезвайла, адан вилик пад кьун четин акъваззава, гьакьван гзаф харжияр авунизни (гьам начагъбуру, гьам государстводини) мажбур жезва. РикIел хуьх: вилерин экв хкахьайдалай кьулухъни глаукома азарди инсан бизарзава, датIана дарманар ишлемишуниз, духтуррин патав финиз мажбурзава. И кар низ герек я? Лугьудайвал, Аллагьди яргъазрай…
Аквазвайвал, глаукома азар общество патал гьам медицинадин, гьамни яшайишдин рекьерай залан еке месэладиз элкъвенва. Гьавиляй ада виликамаз кьетIен серенжемар кьабулунни истемишзава. Виридуьньяда глаукома азардиз акси серенжемрин гьафтеяр тухунни гьа и кардихъ галаз алакъалу я.
Алай вахтунда чи республикада глаукомадихъ галаз женг чIугвадай махсус центр кардик ква. Ихтилат Республикадин офтальмологиядин больницадикай (РОБ-дикай, Махачкъала, Гоголан куьче, 41) физва. Кеферпатан Кавказда ихьтин центр сифте яз чина арадал гъанва. Анаг, тежрибалу пешекарралди хьиз, алай аямдин лап хъсан тадаракралдини (диагностикадин ва сагъардай), дарманралдини таъмин я. Хейлин операцияр лазердин куьмекдалди ийизва.
Вири къуллугъар пулсуздаказ, ОМС-дин гьисабдай ийизвайди чир хьун герек я.
Глаукома азар авайбурун кьадар артух хьунин бязи себебрикайни чир хьайитIа, пис туш.
Лап гзаф гьалтзавай себеб — им а азар несилдилай несилдал финихъ галаз алакъалу я. Эгер диде-буба ва я маса багъри ксарин са несил и азардикди начагъ ятIа, къвезмай несилрикни ам кваз хьун мумкин я.
Алай аямдин хейлин шартIарини глаукома азардиз къуват тагана туш. Ибурук чна незвай, хъвазвай шейэрин ери ва жуьреяр, кIвалахзавай ва яшамиш жезвай шартIар, чна чун кьиле тухунин гьалар ва маса себебарни акатзава. Ичкибазвили, бейгьуш квай шейэрин есирда гьатуни, набат азардикди (диабет) начагъ жезвайбурун кьадар гзаф хьунини вилерин азарар артухарзавайдан гъавурда хьана кIанда.
Чна газет кIелзавай вирибуруз махсус серенжемра активвилелди иштиракуниз, вилерин экв хуьнин къайгъуда хьуниз, пешекар духтурривай куьмек къачуниз эвер гузва. Жува-жув “сагъариз”, алахъун гъалатI тирди чир хьухь! Хкахьай вилерин экв арадал хкидай технологияр гьелелиг арадал гъиз хьанвач…
И.Аджиева,
РД-дин лайихлу духтур,
кьилин категориядин хирург-офтальмолог
