“Йисан месэла” конкурсдиз

Муаллим!   Гьикьван милайим, чими, рикIиз  хуш гаф тушни! Муаллимдикай рахадайла, гьар са касди вичиз тарс гайи, дуьз рекьел экъечIиз куьмек авур муаллим рикIел хкида. Гьахьтин, чпин уьмуьр аялриз бахшнавай, мектебдикай хайи кIвал хьанвай,  везифаяр баркалладин таж кьилеллаз, намуслудаказ тамамарзавай муаллимар гьар са хуьре, районда, шегьерда ава. Баркалла чпиз!

“Математикадин тарсар кIан хьунин, зун чIехи  дережайрив агакьунин “тахсиркар”  за гьамиша рагьметлу Эюб Мегьамедович Вагьидов яз гьисабзава. Ада чаз матема­тикадин тарсар акьван регьятдиз, гъавурда гьатдайвал гудай хьи, на лугьуди, математика виридалайни асант тарс я. Анжах жув чIе­хи хьайила, заз гьакъикъат масад тирди чир хьанай”,  — лагьанай, са журнал­диз интервью гудайла, экономикадин илимрин доктор, рагьметлу Жавид Баласултанович Эскерова.­

Дугъриданни,  Эюб  Мегьамедович  Вагьидов  Аллагьдин патай кьетIен пай ганвай кас тир. Адан гъилик чирвилер къачурбурукай математикадин илимрай алимар, профессорар, академикар хьана.

1965-йисан январдиз муаллимрин чирвилер хкаждай институтдин (гилан ДИРО) директор Г.О.Бабаева Хасавюрт райондин халкьдин образованидин заведующийдиз гьа йисан майдин вацра кьиле тухудай республикадин илимдинни тежрибадин конференциядал доклад авун Къурушрин хуьруьн юкьван мектебдин математикадин муаллим Эюб Мегьамедович Вагьидовал тапшурмишун патал чар — тIа­лабун рекье тунай.

1964-йисуз Къурушрин хуьруьн юкьван мектебдиз, аттестация тухуз, Дагъустандин образованидин министерстводин инспекторрихъ галаз Москвадай мугьман хьанвай пешекарарни атанай. Эюб муаллимди тарс тешкилзавай, аялар гъавурда твазвай тегьер акурла, абуру адаз “математикадин чан алай энциклопедия” лагьанай, адан тежриба чпин мектебра ишлемишун патал ахтармишнай.

Эюб Вагьидов 1917-йисан 1-январдиз виликан Самурдин округдин Игъиррин хуьре кесиб батракдин хизанда дуьньядал атана. 1920-йисуз бубадикай магьрум хьайи Эюб а вахтунда Азербайжандин Зардаба хуьре чатухъанвалзавай чIехи стха Хасметан къаюмвилик акатна. 12 йиса авай гада яз, ам Зардаба 1-классдиз фена, 1936-йисуз лап хъсан къиметралди 7 йи­сан мектеб куьтягьна. Гьа и йисуз­ ам Геогчайдин педучилищедиз гьахь­на ва 1939-йисуз анагни  агал­кьун­ралди акьалтIарна (вири тарсар азербайжан чIалал тухузвай педучилищедин диплом ва адахъ галай къиметрин табель  рагьметлудан рухвайри къенин юкъузни хуьз­ва. Ана тек са урус чIалайни литературадай “кьудар”,  амай вири тарсарай “вадар” ава).

Гуьгъуьнлай Эюб Вагьидова  Ба­кудин пединститутдин физикадинни математикадин факультетда кIелу­нар заочнидаказ давамар хъувуна. Гьа икI, чирвилерихъ цIигел же­гьил­ди  кьилин образование къачуна.

Муаллимвилин кIвалахдив Эюб Мегьамедович 1939-йисан 1-сентябрдиз вичин хайи Игъиррин хуьруьн сифтегьан классрин мектебдин заведующийвилелай эгечI­най. 1941-1950-йисара ам вичин уьмуьрдин юлдаш, гъвечIи класс­рин муаллим рагьметлу Мина Султановнани галаз Хинерин хуьруьн мектебда сифте завуч, гуьгъуьнлай директор хьана. 1950-йисуз Эюб Мегьамедович Ахцегьрин къеледа авай 1-нумрадин аялрин кIвалин (детдомдин) директорвиле тайинарна. Кьве йисуз абуру ина аялриз чирвилер гана. Дяведин йисарин аялриз ада бубавал, адан юлдашдини дидевал авунай. Абурун экуь къамат ахцегьвийрин ри­кIера къени ама.

1953-йисуз Эюб Мегьамедовичан хизан Хасавюрт райондин ЦIийи Къурушдал куьч хьана. Гьа йисан 1-сентябрдилай ам Къурушрин хуьруьн юкьван мектебдин гъве­чIи классрин завучвиле тайинарна. Гьа са вахтунда чIехи классра математикадин тарсарни тухвана. Эюб Мегьамедович гьам тежрибадин, гьам чирвилерин рекьерай Къурушрин мектебда чешнелу муаллим-насигьатчи тир. 1953-йисалай 1974-йисалди ада республикадин муаллимрин чирвилер хкаждай институтдин ва Хасавюрт райондин образованидин управленидин штатдик квачир инспектор яз кIвалахна. Ам гьамиша республикадин мектебриз аттестация кьиле тухуз рекье твадай. Райондин образованидин управлениди ам Да­гъустандин муаллимрин 5 съезд­дин делегатвиле хкянай. Идалайни гъейри, адакай республикадин мектебрин илимдинни ахтармишунрин институтдин математикадай пособийринни учебникрин рецензент хьана­.

Алатай асирдин 60-70-йисара Къуруш-дал республикадин муаллимрин чирвилер хкаждай институтдин къуллугъчи Клищенко Зоя Анатольевна са шумудра атанай. ГъвечIи классар патал “арифметикадай” ктабар туькIуьр­за­вай ада Эюб Мегьамедовичан теж­рибадикай менфят къачунай. Зоя Анатольевнади гъвечIи классар патал кхьей учебникрин рецензент  Эюб Мегьамедович хьанай.

Рагьметлу Эюб муаллимдихъ галаз гзаф йисара санал кIвалахай муаллим, агъсакъал­ Уружев Деребег Семендаровича рикIел ­хкизва:

“Хасавюртдин педучилище куьтягьайла, зун Къурушрин хуьруьн юкьван мектебдиз рекье тунай ва сифтегьан классрин муаллим яз кIвалахиз эгечIнай. Заз гьа йисара сифтегьан классрин завучдин везифаяр кьиле тухузвай Эюб Мегьамедовичахъ галаз санал кIва­лахун кьисмет хьана. Эгер чун виликрай ученикни муаллим тир­тIа, гила кьведни муаллимар тир. Чна гзаф йисара къуьн-къуьне туна, гьакъисагъвилелди зегьмет чIугуна. Ам зи кIвалахдилай гзаф ра­зи тир. Зун масабуруз чешне яз къалурдай.  Ада заз садра икI лагьанай: “Деребег муаллим, чна уьмуьрда хкянавай пеше гзаф зегьмет алайди, четинди, жавабдарди я, гьа са вахтунда ам виридалайни баркаллу пешени я”. Эюб Мегьамедович хьтин муаллимрин михьи къаматар чна гьамишалугъ ри­кIе­ра хвена кIанда, вучиз ла­гьай­тIа, абуру чаз регьимлувал, чешнелувал, ватанпересвал вуч ла­гьай гафар ятIа чирна. Аллагьди рагьметрай чпиз”.

Эюб Мегьамедовичан зегьметдиз гьукуматдини лайихлу къимет гана. Ам “Кавказ хуьнай”, “Гьакъисагъ зегьметдай”, “Германия­дин ви­нел гъалиб хьана 25 йис”, “В.И.Ленинан 100 йис”, “Зегьметдин ветеран” медалриз, ДАССР-дин Верховный Советдин Президиумдин, ДАССР-дин образованидин минис­терстводин, КПСС-дин Хасавюрт райкомдин ва райисполкомдин гьуьрметдин грамотайриз ва маса шабагьриз лайихлу хьана. Хуьруьн муаллим яз, ам чкадин советдин де­­путатвилени пуд сеферда хкянай.

“Уьмуьр тек са алатай йи­сарикай ибарат туш, ам анжах рикIел аламукьдай крарикай ибарат я”, — кхьенай П.А.Павлова.  Гзаф бегьер алай тар акурла, суал гуда: “И тарцивай икьван бегьер гъиз гьикI хьана?”.  Аламатдин кIвалах ам я хьи, гьич садани хабар кьадач: “Яраб и тар цана, гелкъвейди вуж ятIа?”. Дугъриданни, чун вилериз аквазвайдал  шад жезва, анжах адан дувулар ахтармишзавач. Ша чун рагьметлу Эюб Мегьамедовичанни Мина Султановнадин ахьтин дувулар галай тарци гъайи бегьердизни килигин. Тар хуьзвайди адан дувулар я.

Рагьметлу Эюб муаллимдин хизан гилани Къурушдал муаллимрин хизан яз гьисабзава — жечни кьван, абурун хизандай 18 муаллим акъатна. Эюб Мегьамедовича Мина Султановнадихъ галаз санал вад велед — 3 рушни 2 гада чIехи авуна, виридаз кьилин образование къачудай шартIар яратмишна, вири динжарна.

Инал заз Эюб муаллимдин пуд лагьай несилдин муаллимрин тIварарни кьаз кIан­зава: Къазаева Светлана, Эдуард — филологар, Са­лагьов Агъамет — математик, Са­лагьов­ Вагиф — географ, Вагьидов Эмин — информатик, Светлана, Дилара — филологар, Эскендарова Лейла — химик, Таирова Диана — филолог, Салагьова Зулейха — сифтегьан классар, Шагьсенем — математик, Салагьов Эседуллагь — информатик, Эскендарова Абуят — геог­раф, Эскендарова Зулейха — ингилис чIал. Ибур вири абурун рухвайринни рушарин аялар я.

Са сеферда Эюб муаллимдин чIехи руш Незакет Эюбовна, сарар тIазваз, хуьруьн учас­токдин больницадиз фенай. Анин кьилин, гьа са вахтунда сарарин духтурвиле  Да­гъус­тандин лайихлу духтур, рагьметлу Агь­меда­гъа Рагьимханова кIвалахзавай. Атанвайди Эюб  Мегьамедовичан руш тирди чир хьайила, ада ихьтин са вакъиа рикIел хкана:

“Зун Азербайжандай хтанвай ученик тир. КIелунал зи гзаф рикI алай, амма математикадай заз Эюб муаллимди “вад” гузвачир. Са юкъуз­ за муаллимдивай вучиз заз “вад” гузвач лагьана хабар кьурла,  ада икI жаваб ганай: “Чан хва, ваз неинки “вадал”, гьатта “кьу­дални” гьеле  чизвач. Эгер ваз “вадар”  кIан­заватIа, са кIусни регъуь тахьана, ша няниз чи кIвализ, за вун ахтармишда”. ИкI, за Эюб муаллимдихъ галаз пуд вацра  артухан чирвилер къачурдалай кьулухъ заз адан гафар гьахълубур тирди  якъин хьана.  Аллагьди рагьметрай вичиз. Ахьтин муаллимар рикIелай алудиз жедач.

ЧIехи руш Незакета — ингилис чIа­лан, чIехи хва Мустафади, вичин уьмуьрдин юлдаш Гуьлжегьрени галаз  физикадинни математикадин, Периди — гъвечIи классрин, Ме­­гьамеда — урус чIаланни литературадин, Летафета гъвечIи классрин факультетар акьа­лтIарна. Незакетани Мегьамеда Къурушрин хуьруьн  1-нумрадин юкьван мектебда кIва­лахна, алай вахтунда пенсияда ава. Мус­та­фадини адан уьмуьрдин юлдаш Гуьлжегьреди Дербентда 4-лицейдин директорвиле, гуьгъуьнлай ракьун рекьерин пешекарар гьазурдай училищедин директорвиле, Периди  — Дербентдин лицейдин муаллимвиле, Летафета — Махачкъаладин мектебда, абурун аялрини гьар сана муаллимвиле зегьмет чIуг­вазва. Зани абурун чIехи езнеди Къурушрин 1-нумрадин юкьван мектебда кIва­лахзава. Закай муаллим хьунин себебни за гьамиша  рагьметлу Эюб Мегьамедович яз гьисабзавай, за гьамиша гьам  чешне яз кьунай.

Са сеферда за 50 йисуз халкьдин аял-риз чирвилер гайи рагьметлу Мина Султановнадивай куь девирдин ва алай вахтунин муаллимрин яшайишдин шар­тIарикай ва аялрин кIелунрикай вуч лугьуз жеда лагьана хабар кьурла, ада ихьтин жаваб ганай:

“Аллагьдиз шукур, къенин  йи­къан яша­йиш­дин шартIар, а йисарив гекъигайла, лап хъсанбур я. За­ни зи уьмуьрдин юлдашди Хи­нерин хуьруьн мектебда кIвалах­завай. Му­аллимриз гьам гьукуматдин, гьамни халкьдин патай еке гьуьрмет авай. Гьар са муаллимдиз вацра са шешелда авай гъуьр гудай. Хиняй Ахцегьиз 40 километрдин рекьиз кIвачи-кIвачи  физ, кьуьд-гад талгьана,  уборщицайри гъуьр кIу­ла­ваз хкидай. Йифни абуру Сму­гъулрин хуьре акъуддай. Вилик вахтара гьукуматди муаллимрин патахъай еке къайгъу чIугвадай. Гила лагьайтIа, аялри кIел хъийизмач, муаллимдин пеше садазни итижлу яз амач. Вузрик ди­де-бубайри пул гана кутазва. Нетижада аялри чпин хиве жавабдарвал авайди гьиссзавач, ам вич-вичелай диде бубайрин хиве гьатзава…”.

Рагьметлу Эюб Мегьамедович чавай 66 йисан яшда аваз залум азарди къакъудна. Амма вичин вири уьмуьр акьалтзавай несилриз бахш авур Эюб муаллимдин экуь къамат чи рикIера гьамишалугъ яз амукьда.

Гьажи Къазиев