Гьуьрметлу  дустар!

ХъуьтIуьн нубатдин варзни саки алатна. Вилик март ква. Гатфарин и сад лагьай вацра чаз гзаф къайгъуйрихъ галаз санал хейлин шад суварарни гъизва.

Дидейринни вахарин, сусаринни рушарин сувар — 8-Март. Чи гуьгьуьлар и сувари, гьа гатфар вич хьиз, уяхарзава. Чун адаз гьар са патахъай, дидейризни вахариз, сусаризни рушариз сувар мубаракиз гьазур жезва. Кьилин савкьат гьар са кас патал дидедиз ийизвай гьуьрмет ва куьмек я.

Аялрин хъсан низамлувални кIелунар лап кутугай савкьат тирди рикIел хуьн.

Мартди чаз Яран суварни гъизва. Ам чи халкьдин дегь девиррилай атанвай гуьзел адетрин сувар я. Яра чун мадни сад ва шад ийизва. Чи къайгъуяр къалин жезва: кIвалени, мектебдани, салани, багъдани- виринра. Яр гатфарин эвел тирди рикIел хуьн. Дидейризни вахариз, гатфариз бахшнавай хъсан шиирар, гьикаяяр, куь хъсан крарикай хабарар, шикилар вилив хуьзва чна.

________________________________________

Фригърин цIирер

Дуствал

Дуствал дуьньяда вирида­лайни багьа я. Бубайри лагьанва: “Дуст­вал базардай я маса къачуз, я ана гуз жедач”. Гьахълу я чи бубаяр. Ам чи инсанрин къатара тарихрихъ галаз яшамиш жезва. Амма бязибуру, вучиз ятIани, и кар кваз кьазвач. Ам, зегьметда агалкьун хьиз, яшайишда баркалла хьиз къазанмишна кIанзавай аманат я. Бубайри мадни лагьанва: “Дуст кьун регьят я, ам хуьн — четин”.        Яр-дуствал хвена, кь­и­ле тухванани кIанда.

Зи фикирдиз Донбасс къвезва. Украинадин бязи къатарал, кьуь­гъуьрдал хьиз, цацар акьалтна. Пара хажалатар, азиятар эхуниз маж­бур хьана Донбассдин халкь.  Донбассвийри Россиядин халкьдивай чпиз куьмек гун, фашизмдин ракьарай акъудун — азадун тIалаб­на. Гьай лагьана россиявийри абурун гьарайдиз. Гьелбетда, чпини зайифвалнач, гьунарлувилер къалурзава. Дуствилинни игитвилин хура са куьнивайни акъвазиз жедач. Гъалибвал яргъал алач.

Зарият  Алимирзоева, 6-кл. ученица

__________________________________________

ЦIипуд лагьайди

Гьар са халкьдихъ бубайрилай амай къени къанунар, лишанар, сирлу адетар гзаф ава. Ахьтин сирлу адетрикай сад “цIипуд” рекъемдихъ галаз алакъалу я. Гьамни чи патара ваъ, урус халкьдин яша­йишдин къатара.

За 9-классдалди Саратов шегьерда кIелна. Институт куьтягьай зи дах министерстводи гьаниз ­ра­­къур­навай. Ада ана вад йисуз кIва­ла­хун лазим тир. Гьавиляй чун, кьве аялни диде, гьаниз тухванвай.

Вад лагьай класс хуьре куьтягьай зун урус чIалай са тIимил за­йиф­ тир. Урус мектебдиз акъатай зун тIи­милни шад хьанач, вучиз ла­гьайтIа, урус чIални хъсандиз чир жезвай, такур пад-къерехни аквазвай.

Зун журналдин сиягьда 13 лагьай чкадал алай. 12 лагьайди хьун лазим тир. Зи фамилия — Назирова­, маса са рушан Назарова тир. “ЦIи­пуд” рекъем татугайвилер гъиз­­вайди я лугьуз фикирна, Назаровади вичин фамилия руководителдивай ви­лик кхьин тIалаб­навай. ЯтIани адан кIелунин гьал хъсанвилихъ элкъвезвачир. За лагьай­тIа, гьар са класс вадралди акьал­тIарзавай.

9-класс за яру аттестат къачуналди акьалтIарна. Гьа и чIавуз а ру­ша заз хьайивал ахъайна. За адаз икI лагьанай: “Ина рекъемдал алай са карни авач. Важиблуди кIелун я, кагьулвал тавуна кIелун. Къастунал кIевивал тавуртIа, жуван тахсир “цIипудал” вегьин дуьз жедач.

Назлу  Рагьманова, 10-кл. ученица

__________________________________________

Конкурсдиз

Къул хуьз экъечI!

 

Къарагъ, буба, къул хуьз экъечI

Шарвилидин тегьерда,

Халкьдин рикIер амукьдайвал

Азадвилин бегьерда.

Такун патал вилеризни

Къай, кужумай мичIивал,

БарбатI хьанвай багъни бустан,

Чи мезрейрин ичIивал.

 

Къарагъ, буба, къул хуьз экъечI,

Меликан тур гъилеваз,

Бейни квахьна амай душман

Хажалатдин рекье тваз.

Къуй чир хьурай вуч кар ятIа

Стха негьиз алахъун,

Вирт, къапунай тIвек акъатна,

ГьакI чилериз авахьун.

Имам  Керимов,  10-кл. ученик

______________________________________________

“Цекверин кIунтI”

(Новелла)

Хуьруьн кьилихъ галай багъда за хтуларни галаз сейр ийизвай. Цекверин кIунтI акурла, хтулриз ам, кIвачер эцяна, чукIуриз кIан хьана.

— Цекверин кIунтI цекверин кIвал я, — лагьана за абуруз. — Куьне кIунтI чу­кIурайтIа, цеквер кIвал авачиз амукьда, квезни гунагь жеда.

— АкI ятIа, буба, чна цекверин кIунтI чукIурдач, — лагьана хтулри.

Чуьлда къекъвена, кIвализ хтайла, цекверин кIунтIунихъ галаз алакъалу тир, жув гьеле жаван яз, агъсакъалривай ван хьайи са ихтилат зи рикIел хтана.

… Мегьриди вичин гададиз свас гъана кьуд-вад варз алатнавай. Са юкъуз ам свасни галаз, колхоздин гад агуднавай никIяй цIекIвер гъиз фена. ЦIекIвер авай шешелар кIула аваз хквезвай Мегьридиз никIин къерехда цекверин кIунтI акуна.

— Я Зуьгьре , я свас, фад садра, кIулавай шешел чилел вегьена, зи патав ша! — ван алаз хьиз лагьана Мегьриди.

— Вуч хьана, я диде? — жузуна Зуьгьреди. — Ваз зун герекзавани?

— Герекзава, свас, герекзава, тадиз инал ша.

Свас вичин къаридин патав фена. Мегьри, юкь агъузна, цекверин кIунтIуниз килигзавай. Адак шадвални квай.

— Захъ яб акала, бала, и цеквер малаикар хьиз я, — цекверин кIунтI къалуриз, лугьузва Мегьриди. — Жерягьривай лугьуз тежедай крар цеквери ваз чирда. Ша, килигин чун, вазни зи хва Алидиз вуч кьисмет­наватIа. Вун килигиз акъвазмир, сивик хъвер, рикIик шадвал кутур. За и тIвал цекверин кIунтIуниз сухдайла, жува, “гада кIанда, руш ваъ, кьилел кьеркь алукIдайди кIанда, ипек алукIдайди ваъ” лугьуз, ялвар ая. Эгер цекверикай сад чна акIур­завай кьалунин кьилел акьахайтIа, якъин хьи, зи свас, ваз гада жеда. Эгер кьалунин юкьвал кьван экъечI­на, элкъвейтIа, руш. Гъавурда гьатнани, чан свас?

Зуьгьреди, регъуьвал кваз Мегь­­­ридиз килигна, кьилин ишара авуна.

— Бисмиллагьи рагьмани ра­гьим… — лагьана, Мегьриди цекверин кIунтIуниз кьал сухна, вичин пIу­­за­рар юзуриз, са вуч ятIани кIелна.

Хуькуьрайла, цекверик къа­лабулух акатна. Абур са-сад кьалу­най  виниз  экъечIиз  хьана,  са цегв кьалунин кукIвал экъечIна. Чарх яна. Мегьри баде гзаф шад хьана.

— Чан свас, ваз куркур хьтин гада жеда,  — лагьана, Мегьриди сусан пелез темен гана.

Шешеларни гваз Мегьрини свас кIвализ хтана.

Са шумуд варз алатна. Са юкъуз­ Мегьриди перцелди цекверин кIунтI чукIурзавайла, ам лапагрив гвай Сефераз акуна.

— Я Мегьри баде, вахъ вуч хьанва, цекверин кIунтI вучиз чукIур­зава? — лугьузва Сефера. — Цеквер михьи затIар я, абурук хуькуьрайла, марфар къвада, я тахьайтIа, са чIуру кIвалах жеда лугьуда.

— Вазни акуна михьи затIар, — хъел кваз лагьана Мегьриди. — Иеси кьий абурун. Абурувай я марфарни къуриз жедач, я чIуру кIвалахарни ийиз. А вакIан хцин цеквери зун алдатмишна. Сусаз гада жеда лу­гьуз, зун шадарна. Амма суса руш хана! За цекверин кIунтI масабурни алдатмиш тавурай лагьана чукIур­зава.

Тухдалди хъуьруьнар авур Сефер вичин лапагрин суьруьдин гуьгъуьниз фена…

Хазран Кьасумов

_____________________________________________________________________

Аялриз кIела

Агь, девирар…

ХХ асирдин 60-йисар. Заз чиз, и йисар гзаф заланбур тир. Квелди лагьайтIа, гьелбетда, недай суьрсет кьит, хизандиз гузвай гъуьр нефесрин кьадардилай аслу тир. Эгер къалурнавай кьадардилай граммар артух хьайитIа, ам шешелдай акъуд хъийидай. Туьквендиз гъуьр хтанва лагьайла, инсанри анихъ сятералди нубатар кьадай. Туьквенчидин нуфуз пачагьдин нуфуздилайни вине  авай жеди. Учирда авай инсанрин арадай фидайла, виче садан гъил акьуртIа ада муьштерийрин намусдик хкIадай гафар лугьудай. Садавайни адаз жаваб хгуз жедачир.

Амай суьрсетар — ниси, михьи гъери, дуьгуь, чIахар туьквендиз хквезвай жеди, амма абур уртабаб синифдал гьалтдачир.

Ширинлухрикай, иллаки къенфетрикай рахадай кар авачир.

ЯтIани чи  8 йисан школада са ЦIийи йисан сагълугъдай профсоюзди ахъаяй пулунихъ школадин вири аялриз къенфетар пайдай меслят хьана.  Газетрикай туькIуьр­на, къенфетар тунвай къаргъуяр кьватийра туна, аялар  экъечIзавай ракIарин патав эцигнавай. ЦIийи йисаз талукь мярекатар тухвайдалай кьулухъ са муаллимди (заз адан тIварни кьаз кIанзавач) ракIа­рай экъечIзавай гьар са аялдив къенфетрин къаргъу вугузвай. Зун, 3-классда авай аял, гьикI ятIани, къаргъу гвачиз къецел акъатна. Чидач, муаллимдиз зун акуначирни, я тахьайтIа кьасухдай заз ганачирни… “Зи къаргъу вахце” лугьудай жуьрэт захъ авайни мегер!

Пагь, заз дуьнья чIулав хьана. Са тIимил рекьиз зун кисна хъфена, кIвалив агакьдайла, зун, ван акъудна, шехьна. Бахди “я бала, ваз вуч хьана?” лугьуник кумаз, за ар ягъиз башламишна: “Заз къенфетар авай къаргъу гьатнач”.

Бах зун секинариз алахъна, амма зун шехьзавай. Шехьиз-шехьиз зун ахварал фенай.

Девирар, девирар… Гилан ая­лар зи суьгьбетдин чIалахъни жедач жеди. Вучиз лагьайтIа, туьквенар ширинлухрай ацIанва, вири бул­вилелди ава. Къвезмай девирар мадни мублагь хьун зи рикIин мурад я.

Я Аллагь, Чилин шардин винел гьич са аялни “заз къенфетрин къаргъу гьатнач” лугьуз, шехь тавурай. Эхиримжи шехьай аял зун хьурай!..

Фазила Абасова