(Эвел — 2022-йисан — 49-51, 2023-йисан 1-3, 5-7-нумрайра)

Ирид лагьай къайда:

Аллагь-Тааладин тIварарин гьакъиндай “илгьад” авун  абурун гьакъиндай важиблу къайдайрикай ян гун я. И кардихъни са шумуд жуьре ава.

1. “Жагьмиййа” сектади ва масабуру авунвайвал, Аллагьдин тIварарикай абурун мана-метлебар хкудзавай ксари абурукай са шей кьванни инкар авун ва я а си­фетрини къайдайри (правило) къалурзавай крарикай “таътIил” авун. И кар “илгьад” (яни патахъ ян гун) яз гьисабзава, ву­чиз лагьайтIа, а тIварарихъ, къайдайрихъ ва сифетрихъ Аллагьдиз лайихлу тир иман гъун важиблу я. Гьавиляй абурукай са шей инкар авун — им абурукай ва абурун гьакъин­дай важиблу тир къайдадикай ян гун я.
2. А тIварар, “тешпигь” ийизвай ксари авун­вайвал, сифетар къалурзавайбур яз, халкьнавай затIарин сифетриз ухшардаказ авун. Вучиз лагьайтIа, тешпигь авун чIу­ру ма­­на гун я ва Шариатдин делилри а кар къа­­лурун эсиллагь мумкин туш. Аксина а де­лилри а кар батIул (чIуру) тирди къалурзава, гьавиляй а тIварар халкьнавай за­тIарин сифетриз ухшарбур яз авун — им абурукай ва абурун гьакъиндай важиблу тир къайдадикай ян гун я.
3. Аллагь-Тааладиз Ада Вичиз таганвай тIвараралди тIварар гун. Месела, хашпарайри (“насарайри”) Адаз “буба” лугьун, философри — “таъсирзавай себеб” лугьун. Вучиз лагьайтIа, Аллагьдин тIварар “тавкъифийа” я, яни абурун асул Илагьидин па­тай я ва акьулдиз абурун патахъай чка (ве­зифа, кар) авач. Гьавиляй Аллагь-Тааладиз Ада Вичиз таганвай тIвараралди тIва­рар гун — им абурун гьакъиндай важиб­лу­ тир къайдадикай ян гун я. ГьакIни абуру чпин патай Адаз гузвай а тIварар чIурубур я, Ал­лагь-Таала абурукай михьи я ва пак я.
4. Адан тIварарай чпин гъуцариз (бута­риз) тIварар къачун (абурай акъудун). Ме­села, мушрикьри авурвал: абуру чпин “уз­за”-гъуцдин тIвар Аллагь-Тааладин “аль-ГIазиз” тIварцIяй къачуна. Вучиз ла­гьайтIа, Аллагь-Тааладин тIварар кье­тIен­диз Вичиз хас (талукь) я. Аллагь-Таалади­ лагьанва (7-сура, 180-аят, мана): “…(Эй мусурманар) Аллагьдихъ виридалайни гуьрчег тIварар ава; (гьавиляй) Адаз гьабуралди эвера (куьне) (дуьаяр ийиз, тIа­лабунариз) ва куьне Адан тIварарин гьа­къин­дай (инкар ийиз, дегишвилер тваз гьахъдикай патахъ) ян гузвайбур тур (яни яргъа хьухь). Абурув чпи ийизвай амалрин эвез (жаза, гьелбетда), агакьда”. Гьавиляй Адан тIварар масадаз тIвар яз гун — Адаз хас тир кьетIен жуьреда — им абурун гьа­­­къиндай важиблу тир къайдадикай ян гун я.

Къейд ийин хьи, Шариатдин делилри субутзавайвал, а жуьрейрик ширк ва я куфр авун жезвайбурни ква.

Кьвед лагьай хел (пай):

Аллагь-Тааладин сифетриз

талукь къайдаяр

Сад лагьай къайда (правило):

Аллагь-Тааладин сифетар вири чпе гьич са патахъайни са нукьсанни (кимивал) авачир тамам сифетар я. Месела, “чан хьун” (уьмуьр), илим (чирвал), къудратлу­вал, ван атун, вири акун, регьимлувал, гужлувал (зурбавал), камаллувал (гьикмет), виневал, азимвал (чIехивал) ва масабур — абур вири лап тамамбур я. Дугъриданни, и кар “самъди” (самъ — инсаниятдив ван хьана агакьнавай вагьй (откровение) — Къуръан ва Сунна), акьулди, “фитI­ради” — (инсандин) тIебиатди субутзава.

Эгер “самъу” (Къуръан ва Сунна) ла­гьайтIа, Адакай Аллагь-Таалади икI ла­гьан­ва (16-сура, 60-аят, мана): “Эхиратдихъ инанмишвал тийизвайбуруз (кафирриз) писвилин гьал (пис сифетар) ава, амма Ал­лагьдиз виридалайни вине тир гьал (лап тамам сифетар) талукь я. Ва Ам Лап Гужлуди, Гзаф Камаллуди я”. Ви­ри­да­лайни ви­не авай чешне ам вирида­лай­ни­­ вине авай ва тамам сифет (описание) я.

Эгер “акьул” лагьайтIа, Каинатда авай гьар са шейиниз сифетар (лишанар) хьун важиблу я: я тамамвилин сифетар, я кими­вилин (нукьсанрин) сифетар, кьвед ла­гьай­ди (яни кимивилин (нукьсанрин) сифе­тар) Тамамвилин сагьиб тир ва Вич бендей­ри ибадат авуниз лайихлу тир Раббидин гьа­къин­дай батIул я (дуьз къвезвач). Гьавиляй­ Аллагь-Таалади бутариз (гъуцариз) ажуз­вилин ва нукьсанвилин сифетар авайвиляй абурун илагьивилин батIулвал (дуьз туширвал) къалурнава. Аллагь-Таалади лагьанва (46-сура, 5-аят, мана): “Вуж я (кьван) мадни ягъалмишвиле авайди ни Аллагьдилай гъейри масадаз — вичивай Къияматдин Йикъалдини адаз (ялварзавайдаз) жаваб гуз тежедайдаз — эверзавайдалай (гъуцариз ибадатзавай мушрикьрилай), чебни (гъуцар) абурун эверуникай (дуьадикай) гъафилбур тирла?!”. Аллагь-Таалади Ибрагьимакай, ада вичин бубадиз делилар гъизвайла, лагьанва (19-су­ра, 42-аят, мана): “…Я зи буба! Вучиз ву­на (вичиз) ван къвен тийизвай, (вичиз) акван тийиз­вай ва ваз са куьнинни (я зарардикай хуьдай, я менфят гудай) куьмек тежедай шейиниз (бутариз)  ибадатзава?”. ГьакIни адан халкьдизни лагьанва (21-су­ра, 66, 67-аятар, мана): “Ада (Иб­ра­гьима)­ лагьана: “Бес куьне Аллагьдилай гъейри­ квез са куьнинни — я менфят, я зарар гуз те­жезвай — затIариз ибадатзавани?! Агь (айиб хьуй) квез ва куьне Аллагьдилай гъейри ибадатзавай затIаризни! Бес куьне­ кьатIузвач­ни?!”. Ахпа, дугъриданни, субут хьанва (гьис­сералди ва акуналди), бендейриз (халкьнавай затIариз) Аллагь-Таалади ганвай бязи тамамвилин си­фетар авайди. Гьавиляй а тамамвал ба­гъишайди­ Вичихъ лап тамамвал хьуниз лайихлу я!

Эгер “фитIра” (инсандин тIебиат) лагьайтIа. Дугъриданни, саламат (дуьз) чанариз Аллагь-Таала кIан хьунин, Адаз чIехивал гунин, Адаз ибадат авунин тIебиат (гьакъикъат, асул хесет) ава. Инсандиз Ам кIан хьун, Адаз гьуьрметун, чIехивал гун, ибадатун — и крар вири инсандиз анжах Вичиз раббивилин ва илагьивилин тамамвилин сифетар авайди чизваз хьайила ийизвайди тушни мегер?!

Эгер са сифет са тамамвални квачиз нукьсанвилинди ятIа, ахьтинди Аллагьдин гьакъиндай хьун мумкин туш. Месела, кьиникь, авамвал, рикIелай фин, ажузвал, буьр­кьуьвал, бишивал ва масабур. Аллагь-Таалади лагьанва (25-сура, 58-аят, мана): “Ва таваккул (кIеви умуд) ая (вуна) — Тамам Чан Алайдал, Вич (гьич) рекьин тийи­дайдал ва пак ая Ам Адаз гьямд ийиз”. Гьадисда лагьанва (мана): “Эй инсанар! Куьне куь чанара (жува-жувакди, явашдиз) зикр ая, дугъриданни, куьне дуьа ийиз, бишидаз ва авачирдаз эверзавач!”.

Гьакъикъатдани, Аллагь-Таалади Вичиз нукьсанвилин сифетар гайибур жазаламишна. Аллагь-Таалади лугьузва (5-сура, 64-аят, мана): “Ягьудри” лагьана: “Аллагьдин Гъил (хийирдикай, бул ризкьи гу­никай) кутIуннава (мискьиди я)”. — Абурун чпин гъилер кутIуннава (гьар са хийир ­ кардикай, чеб я лап мискьибур!) ва (абуру)­ лагьай гафариз килигна, абур лянетнава. Туш! Адан кьве Гъилни ачух я, (Ада) Вичиз­ кIанивал серфзава (няметар пайзава)”.

(КьатI ама)

Ямин  Мегьамедов, диндин алим