Рамазанов  Арсен  Хаметович  1942-йисуз Хив райондин АрхитIрин хуьре дидедиз хьана. Ам экуь дуьнья­диз къведалди кьве варз амаз, адан дах фронтдиз фена. Дяведай ам инвалид яз хтана.

Арсен Хаметовича хуьре ирид класс акьалтIарна. Юкьван образование къачунин мураддалди ам вич хьтин аялрихъ галаз кIвачи-кIвачи пуд йи­суз Хивдиз физ, хтана. 10-класс акьал­тIарай 1961-йисуз адаз Советрин Армиядин жергейриз эверзава. Пуд йисуз Украинада ракетчик яз къуллугъна. Ада рикIел хкизвайвал, военный рекьяй тежриба къачуз, яракьрай лишанар кьаз абур Украинадай Астрахандин областдин Капустин Ярда авай ракетайрин полигондал ученийриз гъидай.

— Армияда къуллугъ ийизмаз, зун авай военный частуниз, чIехи эцигунрал кIвалахар авун патал гуьгьуьллубур кIватIиз, а карханайрай векилар къведай, — ихтилатзава ада. — Къул­лугъ­ куьтягь жезвай кьиляй нубатдин сеферда Саратовдин областдин Энгельс шегьерда зурба химический комбинат эцигзавай чкадай атай векилдив за жуван тIварни кхьиз туна. ИкI, чи часту­най 15 кас зарбачи эцигунардай комсомолдин бригададик акатна.

Эхь, а вахтара СССР-дин мулкара гзаф эцигунар кьиле физвай. Зурба эцигунрик комсомолрин дестейри аквадай хьтин пай кутазвай. Вирина кIвалах ргазвай. Заводар, фабрикаяр, школаяр, ракьун рекьер эцигзавай. Энгельс шегьерда кьве йисуз и зурба эцигунрал Арсена рабочий яз зегьмет чIугуна. 1966-йисуз ам Саратовдин мон­тажный техникумдик экечIзава. Энгельсдинни Саратов шегьеррин юкьвай Волга вацI физва. Жегьил инин тIебиатдал ашукь хьанвай. Пуд йисуз техникумда кIелна, монтажниквилин пеше къачур Арсен Хаметович, мад эцигунардай комсомолдин отряддик экечIна, Череповецк шегьерда авай “Союзкислородмонтаж” управленидиз физва. Ина ада металлургический завод, химический комбинат ва “Азот” комбинат хкажзавай эцигунрал монтажниквиле, мастервиле, прорабвиле ва участокдин начальниквиле саки 10 йисуз гьакъисагъвилелди зегьмет чIу­гуна. Экономикадин хиле  къазанмишнавай агалкьунриз ва производстводин кIвенкIвечи хьуниз килигна, ам ­Ленинан 100 йис тамам хьуниз талукьарна акъуднавай “За доблестный труд” медалдиз лайихлу жезва.

Череповецк шегьерда кIвалах­завай 1970-йисуз ам отпускдиз хтана, вичин хуьруьнви Къизляр тIвар алай гуьзел дагъви рушал эвленмиш жезва. Са гьафтедилай свасни галаз ам Урусатдиз рекье гьат хъувуна. Кар­хана­дин руководстводи жегьилриз кьве кIвалин квартира  ва маса куьмекарни гана. Ина хизанда сифте веледни жезва.

Ада рикIел хкизвайвал, хуьруьн дишегьли тир адан уьмуьрдин юлдашдиз Череповецкда яшамиш хьун гьич хуш хьанач. Жуван мукьва-кьилияр, дустар, диде, дах авачир чкада адаз кIан­завачир. Урус дишегьлийрин хесетарни ада къана кьабулдай. Эхирни, 1981-йисуз, Урусатдат авай кIвал Дербентдин кIва­лихъ галаз дегишарна, абур Дагъустандиз  хквезва.

Ина кIвалахдай чкадихъ къекъвез хейлин вахт хьана. “За уьмуьрдин юлдашдиз гила ваз регьят хьанани лу-гьуз­ва. Дербентдай кIвалах гьат тавурла, зун Махачкъаладиз физва. “Севказтехмонтаж” карханадин директордиз жуван дердидикай ихтилатна, документар къалурна. Зун монтажник тирди чир хьайила, ада заз вун чна фадлай гуьзлемишзавайди тир лагьа­на, хушдиз къаршиламишна. Зун  Дербентда авай чпин карханадин участокдин начальниквиле тайинарзава”, — рикIел хкизва А.Рамазанова.

Дербентдин объектрал монтаждин кIвалахардай вахтунда шегьерэгьлияр чпин везифайрив эгечIзавай тегьер­див ам сакIани вердиш хьанач. Урусатда дуьз, везифайрив жавабдарвилелди эгечIиз, лугьудайвал, зенгинилай зенгиналди кIвалахиз вердиш хьанвай адавай ина работникар кIвалахдив эгечIзавай гьал сакIани эхиз жезвачир. КIвалахал атайла, гьардаз вичи вуч авун лазим ятIа, тапшуругъ гузва. Са кьве сятда кIвалахиз ак­вадай, ахпа касни амач. Абурухъ га­лаз гьикьван суьгьбетар авунатIни, гьа­кIан кар хьана. Ихьтин гьалара кIва­лахиз вердиш тушир ам мад Урусатдиз хъфиниз мажбур жезва. Адаз шегьерда чка-чкадал алкIурнавай комсомолдин ударный эцигунриз эверзавай плакатар акуна. Мад акъвазун ама­чир. Юлдашди фимир лугьуз хьа­натIани, ам 1982- йисуз Красноярдин  крайда эцигзавай Канско-Ачинский топливно-энергетический комплексдал кIвалахиз физва. Ина физвай зурба эцигунри ам мягьтеларна. Иниз къве­далдини, ада зурба эцигунра зегьмет чIугунвай. КАТЭК-да кьиле физвай эцигунрин майдан масад тир. ЧIе­хи комплексдин гьар  объектдал ашкъидалди жегьилри (20-27 яшар хьанвайбуру) зегьмет чIугвазвай.

— 40 йис тамам хьанвай зун кIвала­хал кьабул тийизни кичIе хьана, — ри­кIел хкизва ада. —  Дербентдай икьван яр­гъаз атана, кьулухъ элкъуьр хъу­вур­­тIа, вуч ийида лугьуз, кьиле чIуру фи­­кирарни авай. Гена, Аллагьдиз шукур, комплексдин кадрийрин отделдин начальник зи документрихъ галаз таниш хьайидалай гуьгъуьниз “Арсен Хаметович, чун вун хьтин пешекаррихъ къекъвезвайди я” лагьай гафари зи кьиле авай чIуру фикирар гьасятда ква­дарна. Завай хабарар кьуна, заз хизан авайди чир хьайила, ада заз, хъфена жуван хизанни галаз хъша ла­гьана. Ахпа вичин са работникдиз эверна, и касдиз вичин хизан галаз яшамиш жедай кIвал къалура лагьана, тап­шурмишна. Ада заз пуд кIвалин къулай секция къалурна. Зи шадвилин а кьил авачир.

Уьмуьрдин юлдашдиз мекьи чкайриз къвез кIанзавачиртIани, Арсен Хаметовича амни чIалав гъана, хизанни хкана, чIехи гьевесдивди кIвалахдив эгечIзава. ИкI, ада КАТЭК-да 18 йисуз гьакъисагъвилелди зегьмет чIугуна. Ада ана Шарыпово шегьерда эцигзавай Березовскдин цIивиндин разрезда ва Березовскдин ГРЭС-дал участокдин начальник яз монтаждин бе­гьем кIвалахар авуна. Кьилди къачур­тIа, ГРЭС-дин гьар сада 1000 МВт гужлувал авай кьве энергоблок кIватIиз баркаллудаказ зегьмет чIугуна. Ана пуд агъзур кас рабочийрини монтажникри, йиф-югъ талгьана, кIвалахза­вай­. Хъсан пешекар хьуниз килигна, КАТЭК-дин кьилин трестдай ам, кIва­ла­­хар тамамариз, Томск, Новосибирск, Братск, Ангарск, Иркутск ва маса шегьерра авай карханайриз  командировкайризни ракъурна.  Инрани ада вич кар алакьдай пешекар тирди къалурна. Зарбачи работникдиз кьиле авайбуруни галайвилер ийида лагьай гафар таб тушир. ИкI, хи­занда пуд лагьай велед хьайила, адаз кьуд кIвалин секция гузва. Ам са шу­мудра “Социализмдин зегьметдин зарбачи” пайдахдин ва “Ударник Социалистического производства” тIварарин сагьиб хьана. Адаз ина “Зегьметдин ветеран” лагьай гьуьрметдин тIварни гана.

Уьмуьрдин юлдашди хайи чилихъ вил гала лугьудай кьван эхиз тахьана, аялрин гележегни фикирда кьуна, 1997-йисуз хизан ватандиз рахкурзава.

— Балаяр чIехи жезвай. Гададиз свас жагъурна кIанзавай. Рушарин садан 15, муькуьдан 17 йисар жезвай, абурун гележегдикайни фикирар аваз, за хизан багъри ерийрал рахкурна, — лугьузва Арсена. — Рахкурунихъ са себеб мадни авай, — дава­мар­зава ада. —  СССР-чкIайла, кIва­лах­рин худ зайиф хьана, эцигунар акъвазна. Эхиримжи вахтара мажибар вахт-вахтунда гузвачир. Таганвай мажибар вахчун патал зун ана пуд йисуз кьван акъвазна. Мажибрин паталай чаз михер, гъуьрер, консервияр ва маса шейэр гудай. Таганвай мажибрин патахъай суддиз арзаяр вугана. Судди кьабулай къарардин бинедаллаз, са вахт фейила, чав чи зегьметдин гьакъи агакьар  хъувуна.

2002-йисуз Дербент шегьердин “Стандарт” тIвар алай ЖЭУ-да инженервиле кIвалахал акъвазна. Гьа йи­къа­лай къенин йикъалди ам ЖЭУ-дин гьуьрметлу работник я. Абурун управлениди гзаф мертебайрин 48 кIвализ коммунальный рекьяй къуллугъар ийиз­ва. “Чна гьикьван хъсандиз къуллугъар авуртIани, гагь сад, гагь масад­ чалай наразивал къалуриз къведа. 40 йисалай виниз кардик кваз кIва­лах­завай цин, чимивилин, чиркерин турбаяр, гьелбетда, бязи чкайрилай гуьнгуьнай акъатзава. ГъвечIи аварияр хьайила, чна абур гъиле-гъил аваз туь­­кIуьр хъийизва. КIвалер капитальнидаказ ремонт авун, къавар дегишарунни чи хиве ава. И кIвалахарни чна тестикьарнавай пландин бинедаллаз кьиле тухузва”, — къейдна ада.

Арсен Хаметович Дербентдиз хтайдалай кьулухъ “Лезги газет” кхьизвай активлу подписчикни я. Лезги чIа­лал акъатзавай литературадал, чи медениятдал адан рикI ала.

Гьуьрметлу хизанда чIехи гада Агь­меда Красноярскдин аграрный университетда кIелна. Ам Подмос­ковьедин Шелково шегьерда кар­чивилел машгъул я. Рушар Амина­тазни Али­садиз чпин хизанар ава. Абуру Санкт-Петербургдин аялрин бахчайра  тербиячияр  яз  кIвалахзава. Арсен ­Ха­ме­тович ругуд хтул авай ­бахтлу буба я.

Ингье 80 йис тамам хьанвай ам къени баркаллу зегьметдин яцIа ава. Къуй куь сагъламвал генани мягькем хьурай, агьалийрин къуллугъда акъвазнавай куь чан сагърай, кIвалахдани мадни зурба агалкьунар хьурай, гьуьрметлу Арсен Хаметович!

Къагьриман Ибрагьимов