(Эвел — 2022-йисан — 49-51, 2023-йисан 1-нумрайра)
Къуръанда лагьанва (21-сура, 22-аят, мана): “Эгер анра ( цавара ва чилел) Аллагьдилай гъейри (маса) илагьияр авайтIа (абур идара ийизвай), (а чIавуз) абур кьведбурни, къайдадай акъатна, (низам) чIур жедай. Бес, (лап) пак я (ва михьи я) Аллагь — Аршдин Рабби, абуру (Адаз) гузвай сифетрикай (Адакай лугьузвай шикилдикай)”.
Адаз “мумкин шейэр”, яни хьун мумкин тир ва тахьун мумкин тир шейэр чизва. Ам я Вири Чидайди — вини дережадин (цаварин) алемарни, агъа дережадин (чилин) алемарни. Адан чирвал авачир са чкани (маканни) ва са заманани авач. Адаз “гъайб крар” ва ачух крар, загьирар ва батIинар, ашкаради ва чинебанди чизва.
- “Аль-Халикъу” — Халикь (Халкьдайди). Ам авай кьван вири шейэр, алемар халкьнавайди я. Ада абур арадал гъана ва Вичин камаллувилелди абуруз — дуьз гьал, Вичин гьикметдалди суьретар гана. Адан а зурба гьал давам жезва!
- “Аль-Халлакъу” — Гзаф Халкьдайди. Ам авай кьван вири шейэр, каинатар халкьнавай, абур арадал гъана, Вичин камаллувилелди абуруз дуьз къурулуш ганвай Зурба Халикь я. Адан а зурба гьал давам жезва!
- “Ар-Раъуфу” — Лап Мергьяматлуди (Вичин бендейрин язух къведайди, Милайимди). Адаз зурба регьимлувал, мергьяматлувал, къенивал ава. И дуьньядинни Эхиратдин хийирарни няметар Адан регьимрин эсеррикай я.
- “Ар-Рагьману” — Рагьман (Мергьяматлуди). Адаз зурба регьимлувал, мергьяматлувал, хъсанвилер авунин сифет, мердвал ава ва абурукай Ада Вичи халкьнавай затIаризни ганва. И дуьньядинни Эхиратдин хийирар, няметар, багъишар, хушбахтвилер Адан регьимрин эсеррикай я.
- “Ар-Рагьиму” — Гзаф Регьимлуди. Адаз зурба регьимлувал, мергьяматлувал, хъсанвилер авунин сифет, жумартлувал ава ва абурукай Ада Вичи халкьнавай затIаризни ганва. И дуьньядинни Эхиратдин няметарни сувабар Адан регьимрин эсеррикай я.
- “Ар-Раззакъу” — (Виридаз) Ризкьи Гузвайди. Ада Вичин бендейриз гузвай ризкьи кьве жуьре я: 1) Умумиди. Ам халкьнавай вири затIарив абуруз яшайишди герек тир игьтияж авай шейэр агакьарун. 2) Хасди (кьетIенди). Ам и дуьньядани Эхиратда менфятлу ва давамлу ризкьи я, вични расулдилай (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) ракъурнава. Вичин нубатда амни кьве жуьре ава: 1) РикIерин ризкьи — имандалди, гьахъдин чирвилералди ва абурун гьакъикъатралди. Дугъриданни, рикIер адахъ муьгьтеж я. 2) Беденрин ризкьи — гьалал рузидалди.
- “Ар-Ракъибу” — Гуьзчивалзавайди. Адаз хурара вуч чуьнуьхнаватIа, гьар са чанди (касди) вуч къазанмишзаватIа хабар ава. Ада абур вири хуьзва ва гуьгъуьнай эвез хгуда. Ада вири халкьнавай затIар хуьзва, идара ийизва ва абурал гуьзчивалзава — лап тамам тегьерда. Ада Вичин бендейрин гьалар ахтармишзава ва кхьизва.
- “Ас-Саламу” — Саламатди (нукьсанрикай, синихрикай, Адан тамамвилиз аксивалдай вири гьаларикай михьиди). Ам Вичин затда, Сифетра, крара гьар са нукьсандикайни кимивиликай саламат я. Ам гьакIни вири патарихъай ва вири гьисабрай гьакъикъи саламатди я. Ам юлдаш (паб) хьуникай, велед хьуникай, барабарди ва ухшарди хьуникай, шерик хьуникай… саламат ва михьи я. Ам вири жигьетрай саламатди, михьиди, тамамди я.
- “Ас-СамигIу” — Вири Ванер Къвезвайди. Адан “ван атунин гьиссди” вири ванер элкъуьрна кьунва. Адаз цаварани, чилелни лап чинебан, лап яваш тир сесеринни кваз ван къвезва. Ам патал ванер-сесер какахьзавач, вири сесер гуя са ван хьиз ачухдиз къвезва. Адакай чIаларикай гьич са чIални чуьнуьх хьанвач. Адаз мукьвал алайдини, яргъа авайдини, сир тирдини, ачухдини — вири сад хьиз я! Месела, сура “аль-Мужадилагь” атайла: “Дугъриданни, Аллагьдиз вичин гъуьлуьн гьакъиндай вавай (вичин фикирар лугьуз) меслят къачузвай ва Аллагьдиз шикаят ийизвай (а папан) гафарин ван хьанва. Аллагьдиз гьакIни куь (кьведан) сада-садаз гузвай жавабрин ванни атана. Гьакъикъатда, Аллагь ван къведайди, вири аквадайди я!”.
Айишади (Аллагь рази хьурай вичелай) лагьана: “Ам вири сесер элкъуьрна кьунвай Вичин “ван атунин гьиссда” Лап Берекатлу (Тарифлу) я. Дугъриданни, Аллагьдин расулдин (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) патав вичин гъуьлуьн гьакъиндай шикаят ийизвай дишегьли атана ва зун гьа гьуьжреда къерехдихъ ацукьнавай. (Зун мукьвал алайтIани), заз а дишегьлидин бязи гафарин ван къвезвачир (а гафар закай чуьнуьх тир), амма Аллагь-Таалади (авудна) ракъурна аят: “Дугъриданни, Аллагьдиз вичин гъуьлуьн гьакъиндай вавай (вичин фикирар лугьуз) меслят къачузвай ва Аллагьдиз шикаят ийизвай (а папан) гафарин ван хьанва…”.
Адан “ван атун” кьве жуьре ава: 1) Вири ванерин-сесерин: загьир ва батIин, чуьнуьх ва ачух — тамамвилелди вири ванер къвезва. 2) Жаваб гунин ван атун — тIалабзавайбуруз, дуьа ийизвайбуруз, ялварзавайбуруз, ибадатзавайбуруз. Дугъриданни, ада абуруз жавабарни гузва, сувабарни. Мисал яз, капIзавай касди лугьузвай “самигIа Аллагьу лиман гьамидагь” келимадихъ “жаваб гана Ада…” мана ава.
- “Аш-Шакиру” — Шукур Ийидайди. Ам Адан рекье (Вич патал) чалишмиш хьайибурун зегьметар (сяй) квадар (зяйи) тийидайди ва абурай зурба сувабар гудайди я. Адан патав бендеди сидкьидай (ихласдиз) ва Пайгъамбардин (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) Суннадин сергьятра аваз авур амал эсиллагь квахьдач.
- “Аш-Шакуру” — Гзаф Шукурлуди (Разивал Ийидайди; Чухсагъул лугьудайди). Ам Вич патал чалишмиш хьайибурун сяйи квадар тавуна, абурай зурба сувабар гудайди я. Адан патав бендеди сидкьидай (ихласдиз) ва Пайгъамбардин (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) рекьиз табийдаказ авур амал эсиллагь квахьдач.
- “Аш-Шагьиду” — Шагьидвалдайди (Шагьид). Ам вири шейэр аквазвайди, абурукай хабар авайди, вири ван къвезвайди я. Ам Вичин бендейри ийизвай ачух ва чинебан амалрал, ниятрал, сирерал шагьидвалзавайди я.
- “Ас-Самаду” — Лап Тамамди, Вичиз вири муьгьтеж Тирди. Ам вири халкьнавай затIар, агъузвилелди ва муьгьтежвилелди, Вичихъ къаст ийизвайди, чалишмиш жезвайди я. Ам тамам сифетар авайди я. Ам вири бендеяр чпин игьтияжра Вичихъ чалишмиш жезвайди я.
- “Аль-ГIалиму” — Вири Чидайди. Ам Вичин чирвилери вири шейэр элкъуьрна кьунвайди я. Ам вини дережадин (цаварин) алемарни ва агъа дережадин (чилин) алемарни — Вири Чидайди я. Адан чирвал авачир са чкани (маканни) ва са заманани авач. Адаз “гъайб крар” ва ачух крар, загьирар ва батIинар, ашкаради ва чуьнуьхди — вири чизва.
Ямин Мегьамедов, диндин алим
