И веревирдер кхьиниз зун и йикъара “Рен ТВ” каналдай (10.12.22) “Военная тайна” лишандик кваз тешкилай тамам са сятдин программадин къалурунри (шагьидвилери) мажбурна. Дугъри я, телепрограммайрихъ инанмиш хьунни тахьун гьар садан кьа­тIунрилай аслу я. Са­дани садни, икI ая, акI ийимир лугьуз, маж­бур­за­вайди туш. Амма гьакъикъат гьихьтинди ятIа чир хьуни бажагьат чаз зи­ян гузва.

Ватан инсан патал вуч я? Гьеле ХIХ асирда вич гъурбатдиз акъатай шаир Маза­ли Алиди “Ватан авачирди имансуз жеда, Жерягь жагъин тийиз, дармансуз жеда” лагьанай.

Ватан инсан патал вири я: иманни, аманни, дарманни… Ватандин къадир анай яргъаз акъатайла чир жеда лугьуда. Ватанда жагъидай хьтин динжвал маса са женнетрани жагъи­дайди туш…

“Ви гуьрчегвал садахъни жеч,

Чан зи хайи диде-Ватан”,  лагьанва Дагъустандин халкьдин шаир Хуьруьг Тагьира. Яни “дидени” “Ватан” сад хьтин  манайрин гафар тирди къейднава.

Инал “ватандаш” гафунин манани са кьадардин ачух жезва. Ватандаш ватандин­ велед, ватан хуьзвайди, адан таъсиб чIуг­вазвайди, кьейилани, адал сур жагъунихъ инанмишди… Хайи диде маса гуз тежервал, Ватанни  адан веледривай маса гуз жедач. Ватандиз хаинвал авунилай залан тахсир, чIуру, чIулав гунагь бажагьат­ ава…

Ватан эвездай маса ватан жеч! Амма… Алай аямда, иллаки Донбассда махсус серенжем кьиле тухунив эгечIайдалай инихъ, “ватан” ва “ватандаш” гафарин манаяр сад­­рани вилив хуьн тавур жуьреда ачух жез эгечIна. Чеб ватандин “вилер, кьилер, гъетер, намусар” я лугьуз хьайи гзаф ксари инай чпин гелер квадарна. Ачухдаказ, чеб «россиявияр туш. Россияда хунал чпи пашманвалзава… Регъуь я чаз ахьтиндаз ватан лугьуз”… — мад ва мад гафарин сел ракъурзава чал, абурун вилерай “усал затIарал”, гьатта инсанар яз гьуьрмет авуниз лайихлу туширбурал…

Ибурал санлай “олигархар” ярж ала. “Олигарх”, — къецепатан чIаларин словарра къейднавайвал, масадан зегьметдалди лап еке девлетар кIватIнавай истисмарчи, бакьа, лукIарин сагьиб, капиталист я. Ихьтин бакьайри идара ийизвай гьукум — олигархия, маса садазни ачух тушир девлетрин иесийрин кIватIал…

Бес! Социализмдин къурулушдиз ваъ лагьана, “перестройщикри” чаз гьа ихьтин гъейратсуз тарашчийрин гьукум (зулум) ба­гъишна. Ибуруни россиявийрин гъилералди арадал гъанвай вири девлетар, къацу пулариз (долларриз) элкъуьрна,  бубадин мал хьиз, са къатда къецепатаз акъудиз хьана. Абурун пулари (къизилрини) Швейцариядин, Бельгиядин, Великобританиядин, Америкадин ва маса «сейли» уьлквейрин банкара къулайдиз чка кьунва. Уьлкве чукIурай 1991-йисалай инихъди и “олигархри”, чинай гьикьван девлетар акъуд­на, а уьлквейрин, гила аквазвайвал, чи лап “гъейратлу” душманрин къуллугъда­ эцигнаватIа, лугьуз хьун четин я. Амма чун рахазвай передачада (программада) раиж авурвал, алай вахтунда Европада ва Америкада чпел абурун “къадагъа” (пац) эцигнавай олигархрин активри (пулари) 5,5 триллион доллар тешкилзава. Россиядин Федерациядин вири бюджетди алай вахтунда тешкилзавайди 3,5 триллион доллар тирди къейдна. Гекъиг садра, чи “олигархриз” — ватандин “вилеризни” “кьилериз” чун гьикьван гзаф кIанзаватIа!..

Эхь, кIанзава чун. Россиядин гражданвиляйни экъечIна, чпин девлетрин чIехи пай Россиядихъ галаз дяве тухузвай Укра­и­на­диз яракьар къачуниз харжзава. Са ги­ла, яни СВО-див эгечIайла ваъ, лап бинедилай СССР-дин харапIайрал арадал атай цIийи государствойра  Америкадин “демократия” тестикьарун патал са куьнилайни эл­къвезвачир. Неинки Украинада, Молдо­вада­, Прибалтикада, Гуржистанда, Къазахстанда, Къиргъизистанда, гьатта Москвадани жегьил несилар цIийи “демократар” яз “тербияламишуниз”, чи гьукумдин рекьиз акси кIвалах, Россия чукIурунин кар виликди тухуниз серфзавай…

РикIел хквезва, гьеле 2012-йисалай инихъ РФ-дин Президент В.Путина РФ-дин  Фе­деральный Собранидиз рекье твазвай вичин гьар йисан чарара чи “олигархриз”  къецепатаз акъуднавай пулар иниз хкунин патахъай теклифар гуз, вирибуруз “менефис” (азадвал) малумарнавайдакай лугьуз­ хьана. Ни вуч хканатIа, заз чидач. Ам­ма ги­­­­­­­ла, Европади вичин сас къалурайла, пу­ла­рин иесивал авун патал и “рухвайрини”  “рушари”, Ватандилайни гъил къачуна, чпин амадагар авай патариз гьерекатна… “Куьчери олигархрикай” идалай виликни чи те­ле­каналрай, маса СМИ-рай гзаф рахунар хьайиди я. Чнани чи фикирар газетдин чинрал са шумудра гъанай. Амма “ватан” ва “ва­­тандаш” гафарин мана эйбежер­ви­лел­­ди инкарзавайла, чи жегьилринни аялрин кьилера интернетдайни, смартфонрайни, маса чешмейрайни Ватандилай ар­тух ма­са “девлетар” авайди хьиз къалур­за­вай­ла­, игитар къе Донбассда женг чIуг­ваз­вай­бур­ ваъ, чпин кьил хуьз, Израил­диз, Ка­на­дадиз­,­ Великобританиядиз, Америкадиз, масанриз хъфенвайбур я лугьузвайла, са кIус кьванни гъейрат рикIик квайбур кис же­дач! Им чи намуслу, гъейратлу, зегьметкеш­ ва игитвилералди машгьур халкьдал — адет­­дин россиявийрал хъуьруьн тушни бес?

“Ватан”, “ватандашвал”, “игитвал”, “гъей­ратлувал” усал манадин гафар яни? Эгер ахьтин гафаривни келлегуьзвилелди эгечIайтIа, дугъриданни, “ватандашар” гьа ватансузар — къацу пуларихъ чпи чебни ма­са гуз гьазурбур хьиз жеда. Бес игитар гьинай къведа? Бес Ватандин аслу туширвал, гъейрат ни хуьда? Донбассдин дяведа акьал­тIай игитвилер къалурай Нурмегьамед Гьажимегьамедов, Энвер Набиев, Рус­лан Къурбанов, Эседуллагь Абачев хьтин рухваяр гьинай къведа?

Аквазва хьи, “ватандаш” гафунихъ гзаф дерин ва гьакьван багьа мана ава. Ва­тан дегишариз, маса гуз, мад маса вахчуз жедайди туш! Ватан инсандиз кьисметди (Аллагьди) гузва. Винидихъни лагьанва, инсан патал Ватан вири я. Ада намуслу, гъейратлу гьар са кас ватандаш хьуниз мажбурзава. Сиясатарни, къурулушарни, регьберарни, несиларни къвез, алатзава. Эбедиди Ватан я! Вичин баркаллу тарих, инсанвилин адетар, несилрин ирс, тIебии гуьзелвал, багъривал галаз. Ви­ридалайни чIехи буржи — ватандашвал!..

Шумуд жуьре “олигархрин” — девлет тарашайбурун тIварар ван жез, квахьнава. Бе­резовскияр, абрамовичар, потанинар, ходорковскияр, чубайсар, касьяновар, фридманар, миллерар, тиньковар, варданянар… Чун рахазвай программада абурун гзафбурун тIварар кьуна, къецепатара абуру кутунвай мукарни, чуьнуьхнавай хейлин девлетарни къалурна…

Амма и гъейратсузрикай парабуру чеб Россиядиз мад хкведайди, анра чпиз пара “къулайсуз” хьанвайди раижзава. Суал къвез­ва: Ватан туш лагьана, инай квахьай ха­инар гьи чин алаз иниз хкведа? Я гьикI абур чи законри (эгер абур михьибур ятIа) кьа­­бул хъийида? Хаинрин эменни гилани ина амайди я лугьузва, гьабуруз къуллу­гъиз…­­

Вучиз? Хаинриз ватанда чка, девлетар гьикI амукьзавайди я? Чун ягъун, къирмишун патал?.. Чи Конституцияда хаинвал игитвал я лагьанвач кьван…

Мердали Жалилов