ЦIийи йисан варцел
Гьар ЦIийи йис алукьдайла, чун алатай йисал вил вегьин хъувуниз мажбур жеда. ГьикI хьи, ам чи алукьзавайдан бине я. Мягькем, къулай бине тахьайтIа, адал дарамат хкажун?.. Ихтилат гьакI дарамат эцигуникай туш эхир. Уьмуьрда (тарихда) чун куьв агакьна, вуч рикIик квай, вуч ийиз, кьилиз акъудиз алакьна, вуч хъувун чи вилик ква?..
Аквазва хьи, вахт гурариз ухшар я. Са кIар чIуруди, хилаф квайди хьайитIани, чун чи хъсан метлебрив агакь тавун мумкин я.
Литератор ва литературадин отделдин редактор яз, за жув неинки патав гвай, гьар юкъуз аквазвай крарин, къайгъуйрин юкьва авайди, гьакI хейлин яргъа авай чIехи месэлайрин парцик квайдини гьиссзава. Чи общество дуьньядал элкъвей тIугъвалдилай гуьгъуьниз генани жавабдар ва четин имтигьанда гьатнава. 24-февралдилай инихъ чи государстводи, санлай чи обществоди, баркаллу Яракьлу Кьушунрин, гуьгьуьллуйрин ва гьакI маса чи терефдаррин куьмекдалди Украинадин чилел, Донбассда, анаг цIийи фашистрикай-бандерчи миллетчийрикай михьи, Россиядин сергьятривай НАТО-дин вагьши къуватар яргъа авун, чи хатасузвал таъминарун патал дяведин махсус серенжем кьиле тухузва. Чуьнуьхна вучда, зун гъавурда акьазвайвал, гзаф залан ва гьакьван чиркин дяве кьиле физва. Ида, шак алачиз, инсанрин телефвилерни арадал гъизва. Маса чукIурунрикай, магьрумвилерикай, залан хирерикай зун рахазвач. ЯтIани, чи къаст чи къагьриман бубайрилай агакьнавай ирс — Ватандин азадвал, аслу туширвал, дуьнья фашизмдин тIегъуьндикай хуьн тирди чир хьун лазим я.
Эхь, чи государстводи — ЧIехи Россияди дуьнья, сифте нубатда, чахъ галаз датIана бягьсера авай Европа фашизмдикай хвейиди тарихда гьатнава. Амма гзафбуру а кардикай тарс хкуднавач. Тарих чпиз кIанивал кхьин хъийиз, кьилерни кIвачер какадариз алахънава. Агъзур йисара Россиядин са пай тир Украинадикай Антироссия туькIуьрна, фашизмдал, бандерчийрал, чIулав миллетчийрал чан хкана, вири дуьньядин ивидихъ къаних ампаяр сад хьана, Киев яракьламишзава, пуларивни, капаривни, масакIани руьгьламишиз алахънава.
Санал ислягьвилелди, меслятдалди яшамиш хьунин са фикирни гьелелиг кьабулнавач.
Ихьтин шартIара, халисан литература, я публицистика гьакI кис хьана ацукьдайди туш. Тупари къелемриз секинвал хгудач. Им тIебии кар я. Литературадин отделди махсус серенжемдив эгечIай сифте йикъалай саки гьар са нумрада дяведиз ваъ лугьузвай, чи къудратлу армияди тухузвай серенжем гьахълуди тирди раижзавай, игитвилин тарифзавай материалар гузва. Хейлин макъалаяр жува кхьена. Хейлин цIийи шиирарни теснифна. “Чун вужар я?” шиир — дуьньядин русофобриз (Россия ва россиявияр такIанбуруз) ганвай жаваб Дагъустандин халкьдин шаир Арбен Къардаша урус чIалаз элкъуьрна, “Литературная Россия” газетдани чапна (12-25-апрелдин нумра).
Жуван хъсан агалкьун за, чи ватанэгьли-чепиви Энвер Набиеваз Россиядин Игитвилин тIвар ганвайдакай муштулухар агакьайла, адан игитвал тебрикзавай чIехи эсер, лирикадинни эпикадин (гьиссеринни вакъиайрин) поэма кхьинихъ галаз алакъалу ийизва. За ам маса жуван гьа темадин эсеррихъ (шииррихъ ва веревирдерихъ) галаз санал “Игитрин чил” ктабда тунва (Махачкъала, “Мавел”, 2022).
Яшари заз дяведа иштиракдай мумкинвал гузвач. Амма литератор, аялрин буба, чIехи буба, виликан советрин пограничник яз, махсус серенжемдин метлебдикай кIелзавайбурув дуьз информация агакьар тавуна акъвазиз тежедайди гьисаба кьун кутугнава.
Алатнавай йисуз чна чи милли литературадин ва культурадин лап важиблу хейлин вакъиаяр газетдин чинрилай гегьеншдиз раижна. Абурун жергеда чи газетдин сад лагьай редактор, чIехи къагьриман, алим, литературовед, фольклорист, педагог, лингвист, драматург, публицист, зурба тешкилатчи, амма девирдин сиясатдин гьахъсуз чархари азмишай Гьажибег Агьмедханович Гьажибегован 120 йисан, СССР-дин 100 йисан ва маса юбилеяр ава.
Санлай къачурла, чун вахтунин ва уьмуьрдин истемишунрихъ галаз санал кам-камуна аваз фейидал шак алач.
Алукьзавай йис чун вирибур патал мадни важиблуди, муракаб хейлин месэлайрив ацIайди я. Виликамаз чизвай делилралди, а йиса чавай чи вири обществодин руьгьдинни къуватрин, краринни алахъунрин садвал, мягькемвал, низамлувал, гъейратлувал, савадлувал истемишзава. Гьа ихьтин ерияр хуьз хьайитIа, абадвални чи мягькемди жеда. Экономика галачиз уьмуьрдин амай хилеривай агалкьунар къазанмишиз тежедайди тарихди гзаф сеферра субутнава. Гьавиляй литературадин кьилин темани чи экономикадин асул хилер вилик финикай, ана авай муракаб месэлаяр, суалар алуддай терефар къалуруникай, агалкьунрин тариф авуникай, цIийи технологийрин сирер ачухаруникай ибарат жеда. Зарбачи, зегьметчи инсан, алимни муаллим, гьунарлу духтурни конструктор чи кхьинра сад лагьай чкадал жеда.
Идахъ галаз сад хьиз несилар халисан ватандашар, руьгь хци, ниятар михьи аскерар — Ватан хуьдайбур яз тербияламишунин месэлайрини кьетIен чка кьада.
Ватандин тарих чирун мадни важиблу месэла тирдал шак алач. Тарих течирдаз гележег садрани чир жедач. Чахъ лагьайтIа, гьакьван вичел дамахун ва чирун, хуьн герек тир чIехи тарих ава!
Алукьзавай йисуз литературадин уьмуьрдани еке вакъиаяр кьиле фида. Сад лагьайди, 2023-йис чи вири уьлкведа Дагъустандин халкьдин шаир Расул Гьамзатован 100 йисан юбилейдинди яз малумарнава. Иниз килигна, адан тIварцIихъ галаз алакъалу гзаф материалри чи газетда чка кьада.
Кьвед лагьайди, чи хайи лезги литературадани лап чIехи юбилеяр хьун вилив хуьзва. Ибурун жергеда Етим Эминан 185 йисан, Мамрач Къазанфарбеган 180 йисан, Дагъустандин халкьдин шаирар тир Хуьруьг Тагьиран — 130, Шагь-Эмир Мурадован 110 йисарин, мад ва мад маса зурба векилрин (абурун календарь цIийи йисан 1-нумрада жеда) юбилеяр ава.
Идалай алава, вири йисара хьиз, гилани чна аялринни жаванрин яратмишунриз кьетIен фикир ва чка гуда. Къелемлух галачир багъ фад кьурада, чунни гьакI я. ЦIийи къуватар чаз гьамиша герек я!
Литература ва публицистика хайи чIал галачиз виликди тефидайди вирибуруз тайин я. ЧIалан илим ва алем хуьн патал чи алахъунар мадни давам жеда. Куьрелди, цIийи йиса чун секиндиз, сугъулдиз тадач, цIийи къайгъуйри датIана чпел чIугвада!
Квез вирибуруз алукьзавай ЦIийи 2023-йис мубаракрай, гьуьрметлубур! Куь кIвалера, рикIера, дуьньяда садвал, шадвал, мублагьвал, квехъ сагъламвал хьун чи мурад я.
Мердали Жалилов,
литературадин отделдин редактор
