(Хьайи кар)
Аялар гъвечIизамаз Хансенема вичин чIехи рушарихъ галаз гамар храдай. Кесиб вахтарни тир. Санихъайни са кепек къведай чка авачиз, чIехи хизан акьалтIай дарвиле авай. ХъуьтIуьн яргъи йифера дидеди рушарихъ галаз гамар храдай — варзни жедачир — гам ршадай. КIвалин гьар са дерди гьялун патал Хансенем гъуьлуьхъ галаз, Бакудин базардиз физ-хквез, рекье жедай. Кьуьдди храй гамар маса гуз. Мад маса чара авачир.
Хансенеман руш Дуьрседеф мектебда гъвечIи классра кIелзамаз, дидедикай магьрум хьана. Ам вахарикай виридалайни гъвечIиди тир. Арадай са акьван вахтни фенач, буба эвленмиш хъхьана. Тахай дидеди аялриз дидевал авуна. Абурни цIийи дидедив фад вердиш хьана.
Вахтар акуна-такуна акъатна. Рушарини бубадин кIваляй, вахт хьайила, мукай экъечIдай лифрен шарагри хьиз, гьарда санихъ лув гана.
Дуьрседеф кьисметди Баку шегьердин къвалав гвай нефтяникрин Лохбатан поселокдиз акъудна. А вахтунда и поселокда абурун хуьряйни нафтIадин мяденра кIвалахзавай фялеяр авай. Белки, руш гьаниз кьисмет хьунин себебни гьа хуьруьнви фялеяр тир жеди.
ЦIийи хизанда Дуьрседефа дагъви, лезги дишегьлидиз хас жуьреда намуслувилелди вичин везифаяр кьиле тухузвай. Хизандихъ гелкъуьн, хуьрек гьазурун, пек-партал чуьхуьн, михьивилер авун…
Гьар кул элягъиз эгечIайла, вучиз ятIани, Дуьрседефаз чилик квай гамунай дуьньядин нур акваз хьана. Вилер тухудай хьтин рангарив чIугунвай иер нехишар алай и гамунай рушаз вичин вахари храй хьтин гамарин ухшарар аквазвай. Гьавиляй рикIиз чими хьайи и гамунилай кап алтадиз, руша, баладиз хьиз, гамуниз туьмер ийидай. Адан рикIиз а гам акьван багьа тир хьи, адаз и дуьньядиз нур хъичирзавайди вич авай кIвалин чилик квай гам хьиз тир.
Садра ада гамунилай, гагь са пIипI, гагь муькуь пIипI элкъуьриз, кул элядайла, адан вилериз далу пата са пипIел кхьенвай «Хансенем» тIвар акуна. Са легьзеда руш къах хьана амукьна, гуя вичин аялвилиз хъфена, вилер ацIана, куз-куз авахьай накъвар гьарфарал аватна. Хкажна, гам къужахда кьуна, гуя диде хьиз.
Аялзамаз Дуьрседефаз вичин дидеди чIехи вахарихъ галаз гьикI гамар храдайтIа ва, гам ршайла, рапунихъ лацу гъал акална, гамунин астIар квай пата ада вичин тIвар кхьидайди рикIел аламай. И тIвар акунмазди, руша кIвалин иеси тир къаридивай и гам гьинай атайди ятIа жузуна.
— И гам, чан руш, чна Бакудин базардай маса къачунай, — лагьана къариди. — Адан иесиди чун лезгияр тирвиляй чаз са тIимил ужузарни авунай.
Дидедин гъилин гам жигьиз яз кьисмет тахьай руш вич аватай кIвале дидедин гъилин гамуни, гьар жуьре рангарин хважамжамди хьиз, вилив хвена.
Дуьрседефа гам, чиликай хкудна, кIвалин цла туна, кIвачик тахьуй лугьуз. Аманат хьиз хвена руша вичин дидедин тIвар алай гам.
И агьвалатди зун яргъал зи аял вахтариз сейр хъувуниз мажбурна. Чи бадедини дидеди гам, халича гьикI ршадайтIа, ахпа чун, рушар, гьикI чпихъ галаз кIвалахдик кутадайтIа, чаз куьмекдиз чи имийрин, халайрин чи таяр-туьшер, дуст рушарни гьикI къведайтIа, рикIел хтана. Бадедин, дидедин гамунихъ лугьудай манияр, ахъайдай кьисаяр къени зи бейнида ама. Халичадихъ галайбурун тупIар акьван зарбдаказ юзадай хьи, гьатта гъилевай кьалуни квакун гъал атIузвай легьзе кьатIуз жедачир. И йигин кIвалахдиз я манийри, я ихтилатри, я зарафатри манийвалдачир…
Чун чIехи хьана, бубадин кIваляй фидалди, дидедиз куьмек амай кьван гамун тарарни чи кIвалин цла хьана. Гила бадени амач, чун, вахарни, чIехи хьайила, гьарма саниз лув гана акъатна. Девирарни дегиш хьана, гамар, халичаяр хуруникай лезги дишегьлияр яргъаз хьана.
Гамар, халичаяр хразмачтIани, зи дидедин гъиляй симинин кьунар акъатнач. Хтулрин, птулрин кьилел, кIвачел адан гъилин гуьлуьтар, кьилел алукIдай кукIвар, сун чивекар кими хьанач. Гьатта хъжезмай птулризни бес жедайбур ава. Жигьизар яз, чав вугай гам-халича чна бадедин, дидедин патай багьа ядигарар яз хуьзва.
Гилан са бязи рушарини сусари, дидейрини бадейри, йифен ахвар хана, зегьмет чIугуна, храй искусстводин, милли тарихдин метлеб авай гамар синтетикадин бацIуйрихъ дегишарзава. Куьгьне хьанва лугьуз, хъуртарик гадарзава. Бес им гьайиф къведай кар тушни!
Малум тирвал, чавай гьа икI милливал квай гзаф шейэр квахьнава. Хуьрера виликдай авай хьтин сеняткарар, устIарар, гамарин устадар амач. Гзаф хуьрер чебни, агьалияр арандиз, шегьерриз куьч хьана, баябан я. Гамуникай кватай ихтилатди зи фикирар яргъариз акъудзава. Пака гьа икI чи чIални, чилни, халкьни квахьайтIа вучда?!
Тамила Салманова,
Бут-Къазмаяр, Мегьарамдхуьруьн район
