Ватандин ЧIехи дяведин йисара са зи ваъ, гзаф масабурунни аялвал четин имтигьанрал ацалтна. Буба чахъ амачир. Адан кьисмет заланди хьана. ЯхцIурни са йисни тамам тахьанмаз, уьлкведа тухузвай чIуру сиясатдикай менфят къачуна, намусдиз кьери инсансузри зи бубадиз “халкьдин душман” лагьай тIамгъа янай…
ГъвечIи пуд аял хуьн текдаказ са дидедал гьалтна. Пуд бицIекдин дердина авай дишегьли гагь Ахцегьрин, гагьни ЦIехуьлрин базаррин рекьер кIвачелай авуниз мажбур хьанай. Ругуд йисни тахьанмаз, чил са бубат кIвачи кьурвалди, дидеди вичихъ галаз зунни тухудай.
Лезгийри халудин кIвализни фин хьурай, балкIанни вердишарин лугьудайвал, дидеди закай юлдаш авунвай, рехъ гъвечIи яшда авай хциз тербия гудай алат хьизни ишлемишзавай. Вахтни булдалди жезвай. 14-15 версиниз са патахъ, гьа кьадар элкъвена хкведайлани, дидедиз вахт вичин баладихъ галаз санал акъуддай мумкинвал авай. Рагьметлудан мез билбил хьиз рахадай. Адаз гзаф махар, ихтилатар чидай. Бязи вахтара адахъ галаз чи эмени жедай. Амни са чи патара ваъ, яргъал хуьрерани чIалан устад яз машгьур хьанвай.
…Им ЦIехуьлрин базардиз фидай рекье кьилел атай дуьшуьш я. Гатфарин вахт тир. Чун Макьарин-Къазмайрин мулкунив агакьнавай. Рекьин винидихъ галай къузадик арандай, къишлахрилай яйлахриз хъфизвай хиперин суьруьяр таза къацу векь тIуьнал машгъул тир. Машиндин рекьелай элячIна, мензил куьруь авун патал диде кIвачин жигъир кьуна физвай. Чаз хабарни авачиз, винидихъай, арф ацалтна, элуькьиз-элуькьиз, жанавурар хьтин кьве кицI чал къвезвай. Дидедиз амукьайди са чара хьана: зи гъил кьуна, вичелди чIугуна, зун кIвачерин арада булушкадин ценцик кIевун. Зун, тунуг хьиз, зурзаз акурла, “кичIе жемир, бала, чубанрин кицIери, чпиз хата тагайла, рекье авай инсандиз хасаратвал гудайди туш. КIанзавайди, абурухъай кичIе хьана, кат тавун я…” лагьана, зун секинарна. Гила диде кицIерив рахаз эгечIна: “Я чан гьайванар, чна квез я къван, я кIеви сесиналди сеперар ганач. Зун, жуван гъвечIи хвани галаз, адакай юлдаш кьуна, базардиз физвайди аквазвачни? Аялриз са кIус ризкьи жагъидатIа, гьадан къайгъуда ава. Чак кямир…”
Диде, илис хьана, цуквал ацукьна, чпихъ галаз рахазвай тегьер акурла, кицIер, эмир гайибур хьиз, секин хьана. Кьилер агъузна, элуькьунни акъвазарна, суьруь галайвал хъфена…
Дидеди зун дуьздал ахкъудна. Инал ада заз рикIелай тефидай мад са тарс гана: “Акунани, бала, ваз чпихъ галаз зун инсанвилелди рахай ван гьайванрив гьикI агакьнатIа? Инсанар са чеб чпихъ галаз ваъ, гьайванривни инсанвилелди рахун чIехи девлет я. Зун рахазвай саягъ акурла, гьайванри чеб магълуб хьайиди кьатIана. ТIебиатда инсан акьулдин чIехивилелди тафаватлу жезвайди гьавиляй я. Инсандин къуват адан акьуллувиле ава. Адан мез рахурзавайди акьул я…”
Диде гьахъ тир. Инсандилай вич тухудайвал, кичIе туширвал хуьз алакьайтIа, беденда жезвай дегишвилер дуьз цIарцIе аваз фида, гьатта кицIеризни инсандиз чпихъай кичIе тахьанвайдакай хабар жеда…
Азедин Эсетов,
Дагъустандин халкьдин духтур
