Алукьзавай йисан 1-январдилай Россиядин мектебра военный рекьяй сифтегьан гьазурвилерин (НВП) курсар кардик кутада. Идакай ноябрдин эвел йикъара РФ-дин просвещенидин министр Сергей Кравцова хабар гана.
“Исятда 1-январдалди чна курс гьазурунин кIвалах кьиле тухузва, ахпа ам ахтармишда ва, кIелунин цIийи йисалай башламишна, школайривай ам ишлемишиз жеда”, — лагьана министрди. Министерстводин пресс-къуллугъди гъавурда твазвайвал, военный рекьяй чирвилер тарсарилай къерехдай гуда.
Мектебра кардик кутазвай НВП-дин тарсара вуч чирда аялри? Абур советрин вахтарин школайра авай программайрилай тафаватлу жедани?
Малум хьайивал, чIехи классра авай аялриз военный сенятдин бинеяр чириз башламишун министрдиз депутатри гьеле са варз идалай вилик теклифна. Союздин вахтунда НВП-дин тарсар мектебра кIелзавай аялрин са шумуд несилди чирнай — и тарс чирвилер гунин программада 1918-йисалай перестройкадин девир алукьдалди (1960-йисара са куьруь вахтунда акъваз хьайидалай кьулухъ) давам хьанай.
Эгер газ ишлемишайтIа, противогаз алукIдай къайда, автомат кIватIун-чукIурун, гранат дуьздаказ гадарун, винтовкадай ядай жуьре, женгина хирер, хьайила, куьмек гуз чир хьун, “эрчIи патахъай цIай” гафарни ван хьайила ва я гьавадай хаталувиликай хабар гайила, вуч авун лазими ятIа — вири и месэлайрай гадайрини рушари сад хьиз чирвилер къачузвай. Тафават анжах гадаяр ва рушар патал нормативра авай. Ахпа къачунвай и чирвилер пионерлагерра “Зарница” ва “Орленок” къугъунралди тестикьарзавай.
НВП-дин тарсар махсусдаказ туь-кIуьрнавай кабинетра отставкада авай офицерри тухузвайди тир, бязи мектебра лагьайтIа, гьатта яракьрай ядай чкаярни (тирар) авай.
Мектебра НВП-дин курсар кардик кухтунин теклифдин тереф оборонадин министерстводини хвена. Жегьилар патал иллаки къиметлу чирвилерик медицинадин рекьяй сифте куьмек гун ва алай чка гьим ятIа чириз алакьун акатзава. Минобрди 10-11-классра кIелзавай жегьилриз военный рекьяй сифтегьан чирвилер гуниз 140-далай тIимил тушиз сятер чара авун, муаллимар яз лагьай-тIа, жезмай кьван женгинин гьерекатрин иштиракчияр тайинарун теклифна.
ЦIийиз кардик кухтазвай НВП-дай чирвилер гьи жуьреда агакьардатIа Федеральный умуми образованидин асул программайрин (ФООП) образованидин вири дережайриз — сифтегьан, умуми ва юкьван) проект тестикьарайдалай кьулухъ якъин хьана. И документдиз талукь общественный яб акалунар 11-ноябрдиз акьалтIарна.
РикIел хкин, Россиядин школайра умуми образованидин сад тир программаяр кардик кутунин гьакъиндай къанундал РФ-дин Президент Владимир Путина 24-сентябрдиз къул чIугунай. Къанунди уьлкведин мулкунал, умуми образованидиз ийизвай истемишунрин дибдин ва чарасуз пай яз, вири Россия патал сад тир федеральный умуми образованидин асул программаяр кардик кутазва. Ихьтин программаяр РФ-дин просвещенидин министерстводи гьазурда ва тестикьарда. ФООП 2023-йисан 1-январдалди тамамдаказ тестикьарун лазим я. Мектебар лагьайтIа, абур уьмуьрдиз кечирмишунив 2023-йисан 1-сентябрдилай эгечIда. Гьа са вахтунда мектебриз образованидин хсуси программаярни туькIуьрдай ихтияр амукьзава, амма абурун метлеб ва гуьзлемишзавай нетижаяр ФООП-да къалурнавайбурулай агъуз хьун лазим туш.
“Къизилдин стандарт” тир и программайра федеральный чирвилер гунин планни къалурнава, тарсар гунин календардин графикни, гьар са тарсуникай тамам делиларни ава.
Гьелелиг авай делилралди, НВП кьилдин тарс яз гудач. Ам ОБЖ (яшайишдин хатасузвилин бинеяр) тарсуник модуль яз кутада. Кьадар — 35 сят. Просвещенидин министерстводи гъавурда твазвайвал, ОБЖ-дин тарсара военный къуллугъдиз эвер гайи ва ам кьиле тухузвай вахтунда агьалидихъ авай ихтияррикайни мажбурнамайрикай, военныйдин пешедикай, медицинадин рекьяй сифте куьмек гуникай исятдани суьгьбетарзава. ИкI, малум хьайивал, ОБЖ-дай чIехи классра кIелзавай аялар патал программадин проектда “Военный рекьяй сифтегьан чирвилер гунин элементар” модуль ава. Гьа и модулдин сергьятра аваз алава 35 сятда, фикирзавайвал, военный рекьяй сифтегьан чирвилер агакьарда. Мектебрин чIехи классра кIелзавай жегьилриз, винидихъ чпикай лагьанвай чирвилерилай гъейри, гила гьакIни кьушундин умуми женгина жув тухудайвал, БМП-да авай мотострелковый отделенидин яракьар гьихьтинбур ятIа, аскерди вич алай чка гьикI туькIуьрун лазим ятIа ва са кас патал окоп вуч ятIа чирда.
ЦIийивилин гьакъиндай аялрин диде-бубайрин ва муаллимрин фикирар гьелелиг кьве жуьрединбур я: тахминан са паюни (50 процент) тереф хуьзва, муькуь пай нарази я. Аксибуру гъизвай асул себебрик аялрал алава пар акьалтун акатзава.
Амина Муслимова
