Хъсанвилин эвез вуч ятIа, заз чидач. За кьатIуз­­­вайвал, хъсанвал анжах хъсанвили эвезда. Хъсанвал, гьуьлуьз вегьей­тIани, квахьдач лугьу­да. Хъсанвили анжах хъсанвал арадал гъида. Маса фикирни ава: хъсанвал фад рикIелай фи­­­да, писвал — садрани. И гафари чаз хъсанвилин мана генани артух ашкара ийизва. Дугъриданни, писвал такурдаз хъсанвилин къадир чир жедач лугьуда. Писвал акурла, хъсан крар, лап жизвидинбурни, са-сад рикIел хквез гатIунда.

Зун инанмиш я, дуьнья анжах хъсанвили, яни хъсан крари, ниятри, алакъайри, сада-сад кьуни, иливаруни хуьзва. МасакIа ам фад чкIидай, дявекарри — чпи чеб датIана вине кьазвай пилийрини дилийри тарашна куьтягьдай, гигинилай алуддай…

Тарих шагьид я: вири дявейра гъалибвал къачуз куьмекзавайди инсанрин садвал, хъсанвал, са­да-садаз ийизвай ихтибар ва гьуьрметар я.

Украинада (Донбассда) цIийиз майдандиз хкай фашистри — нацистри муьжуьд йис идалай вилик къурмишай геноцидди, са миллетдин векилар михьиз терг авунив эгечIуни хъсан ниятар авай вирибур къарсурна. Донбасс хуьз, Украина фашистрикай михьи ийиз, кьиле тухузвай военный махсус серенжемдини, дуьньядал гьикьван пис  ниятарни хиянатар сад хьана, фашизмдиз къуллугъзаватIа раижна. Фашизм кьенвачир кьван!..

Хъсанвал кIани къуватар дуьньяда тIи­мил туш! Неинки Россияда, Китайда, Индияда, Сирияда, Сербияда, масанра, гьатта гьа фа­­­шизм­дин муг тир Европадани, Америкадани.

Вири дуьнья фашизмдин тIегъуьндикай хвейибуруз — россиявийриз, чIехи СССР-дин хал­кьариз къе, а залум дяве алатна 78 йис къейд­завайла, чапхунчияр лугьун?! “Хъсанвал фад рикIелай алатда”, лагьанва вини­дихъ.­  Чпин чанар эцигна, ибуруз ватанар, яшамиш жедай мумкинвилер, азадвилер хвейи рухвайрин памятникар, сурар чукIурзавай анжах къучийрин вилер гьикьван буьркьуь, кьилер гьикьван куьт ятIа, чаз аквазва. Гъалибчийрин хъсанвилин къадир чир хьанвач абуруз. Уях жедай вахтни, белки, хквен. Фашизм инсандиз, инсаниятдиз акси идеология (фа­гьум-фикир), чIуру, чIулав къайда тирди чирна кIанзава келлегуьзриз. Освенцимар, Маутхаузенар, Бабий ярар, Хатынар акьван фад рикIелай алудиз жедай хирер туш. Хиросима, Нагасаки хьтин хирерни…

ЧIехи уьмуьр чи гъвечIи хъсан крари гуьр­чегарзавайди рикIел хуьн. Хизанда хъсанвал авачирла, къуншийрин арайрани  хъсанвал ба­жагьат жеда. Къуншийрин арайра цурувал авайла, магьледин, санлай хуьруьн крарни хъсанвилихъ бажагьат дегиш жеда. ГъвечIи ме­сэ­лаярни гьялиз тежедай екебуруз элкъведа.

Хъсанни пис крарихъ яргъара  къекъуьн герек жезвач. И мукьвара акъатнавай чи “Лезги газетда” хъсан са шумуд кардин ва абур кьиле тухвайбурун тарифнавай. Месела, вичихъ еке девлет авачтIани, пиперхуьруьнви Фарид Девлетханов хьтин жегьилди, маса ксарни желбна, хуьруьнвийриз цин турбаяр дегишарна, ял ядай, машинар вилив хуьдай чкаяр туькIуьрна лугьузва. Аферин вичиз.

Докъузпара райондин Къурушрин хуьре цIийи ФАП, пожарный частунин дарамат эцигзавайдакай хабар ганва. Хъсан крар я, аферин. Амма и дараматар патал хкянавай чкаяр кутугайбур хьанвачирдакай, хуьруьнвийрин гуьгьуьлар чIурнавайдакай кхьенва. Бубайрин сурарал пожарный частуниз чка та­гайтIа жедач жал?..  Халкь кIватI жезвай ким чIурна, анал ФАП эцигун?..

Зи рикIел, жува Самурда кIвалахдайла, вацIалай яхдиз фидайбуруз муьгъ авачирла, хьайи са кар хквезва. Гъани лугьудай Аллагь рази хьайи касди инсанриз регьят хьун патал вацIун гуьтIуь шакъадал, тахтаяр яна, сад-са­дахъ гилигнавай пуд гъвар (чIул) вегьена. Хъсан кар хьана, инсанри касдиз гилани алхишарзама жеди.

Аллагь рикIел алачир са масада а гъварар йифиз чуьнуьхна, вичин дараматрик кутуна лугьуда. Адаз къени къаргъишзама же­ди. Аквазва хьи, са гъвечIи кардини алхишни къаргъиш арадал гъизва.

Жувал хквен. Инсанрин кьилел дуьшуьшар гагь-гагь рикIелни алачиз, бязи мумкинвилерни кьит тирла, къведа. Бес куьмек ни гуда?

Вилер зайиф, яшар чIехи хьанвай инсан яз, денбеден экв (амай са вил) цифеди кьуна­, зун санихъни физ тежез амайла, гьарайдиз мад сеферда Москвада С.Федорован тIвару­нихъ­ галай МНТК-да лазердин хирургиядин центрадин чIехи пешекар — алим, РФ-дин ла­йихлу дух­тур, гьакьван михьи рикIин Инсан (и гаф за чIехи гьарфунилай кхьизва)  Жавид  Агъа­­­евич Магьарамов  атана. Ада заз 2013, 2015-йисарани, зи вилин ишигъ хуьз, куьмекар­ гана, гилани. Чи арада адетдин лезгивилин ала­къа амай, сада-сад гьар сувариз тебрикза­вай.

Вилин гьалдикай за адаз хабар гана, ада чи пешекарриз вил хуьдай дуьз рехъ къалурна. ИкI чи пешекарри зун МНТК-диз, чIехи хирург, илимрин доктор  Сергей  Юрьевич  Копаевав  фад агакьариз куьмек гана. Вилин искусственный хат сифте эцигайдини гьам тир, гилани гьада эхцигна!

И кардиз куьмек гайи, чи республикадин оф­тальмологиядин больницада (РОБ) яргъал­ йисара вилер сагъарзавай хирург, РД-дин ла­йихлу духтур  Изумруд  Гьажигароевна  Ад­жи­е­в­а­диз, адахъ галаз сад хьиз зи къайгъуда хьайи аялрин вилерин отделенидин заведующий  Руслан  Алидарович  Тагьирбеговаз, “Высокие технологии” центрадин хирург Алигьажи­  Бадрудинович  Абдуллаеваз,  жуван участокдин вилерин духтурар тир  Диана­ ­Абдурашидовна  Астенгеровадиз,  Май­сурат  Ханипаевна  Мегьамедовадиз, амай ви­ри къуллугъчийризни сагърай гьикI лугьудач?

Хъсан крар къиметрихъ жедайди туш. Анжах михьи рикIелди, таб-гьилле галачиз, жуван чирвилериз, алакьунриз къимет гана, ийизвайдал шак алач.

Винидихъ тIварар кьунвай ксар зи я хайи стхаяр, я вахар туш. Амма абуру хайибурувай те­жедай куьмекар гана. Яратмишдай кас яз, вилерин экв хьиз, заз герек маса къуват бажагьат ава. Духтурри, гьелбетда, вини­дихъ­ ла­гьан­­вайвал, халисан пешекарри заз а къуват хуьз куьмек гана. Амай сад ятIани, ви­лин ишигъ аму­кьуни заз 2007-йисалай инихъ хейлин ктабар (шииратдин ва публицистикадин), кхьидай, чапдай акъуддай мумкинвал гана. Абурун жергеда “Лезги газетдин” 100 йисан юбилейдиндини ава. (“Асирдин рехъ”, Махачкала, 2021-йис).

“Хъсанвал ийиз алакьзавачтIа, писвал кьванни ийимир”, лугьузва халкьдин мисалда. Пулда вил туна, тежедай крар хиве кьадай “кьегьалар” тIимил авани?..

Жуван нубатда за Жавид Агъаевичан уьмуьрдикай, кардикай “Вилерикай поэма” тIвар алаз чIехи эсер кхьена, ктаб чапдай акъуд­на. (“КьепIирви Жавид”, Махачкала, “Мавел”, 2015-йис),

Изумруд Гьажигароевнадин тIваруни­хъай, гьадан къул алаз, чи газетда вилер хуьнин мес­э­лайрай са шумуд макъала кхьена. КIел­за­вай­буру абурукай менфят къачурдини заз чида. Куьмекни хьана чи РОБ-дани, Москвадани.

Жавид Агъаевич инсанрин вилерин экв хуьзвай, дуьньядиз машгьур алимрикай сад я. МНТК-да алай вахтунда кIвалахзавай лазердин хирургиядин пешекаррин чIехи пай ада гьазурнавай виликан студентар тирди за гьиссна. Чи халкьдин ахьтин векилдал гьикI дамахдач!..

“Шарвили” эпосдин кьилин игитдин асул къилихрикай сад куьмек герекдаз куьмек гун, инсанриз хъсанвал ийиз алахъун я. Им лагьай­ чIал я хьи, чи халкьди вири тарихра инсаниятдиз хъсанвал ийиз алакьдай рухваярни рушар тербияламишзава. Чи  къилихдин кьетIен­вал гьам я!

За гьавиляй тикрарзава: хъсанвал ийиз алахъа, инсанар!

Мердали  Жалилов,

литературадин отделдин редактор