Республикадин клиникадин больницадин (РКБ) торакальный отделенидин заведующий, Дагъустандин лайихлу духтур Агьмед Халилович Халиловахъ галаз рахадайла, за гьар сеферда фикирзава: хъсан духтур, тежрибалу пешекар хьун патал гьихьтин ерияр иллаки важиблубур ятIа, азарлу гьар са касдихъ галаз хуш рафтарвал ийиз адалай гьикI алакьзаватIа? Бес пешекарвилелай, тежрибадилай гъейри, азарлудахъ галаз хуш рафтарвал авунихъ, сагъарун патал гьар са касдин бедендин ва руьгьдин резервдин къуватар ишлемишунихъни тIимил важиблувал авач эхир.
Бязи вахтара азарлудан тIал-квалрихъ яб гузвай духтур дарих хьанвайди кьатIуз жеда. Ахьтинбурун рикIел XIX-XX асирра яшамиш хьайи машгьур духтур В.Беганьскийди лагьай гафар хкиз кIан жеда: “Жува жув сагъара! Жува жув сифте нубатда сагъарун къайгъуда такьадай, рикI гвачир къилихдикай, векъивал къалуруникай, рикI кIеви къван хьиз кьуникай. Куьне неинки асул дибдин чирвилерикай фикирна кIанда, гьакI азарлудан рикIин гьалдикайни. Азарлуди сагъарунив эгечIнавай духтур, жерягь, шаксуз, къениди, чарадан тIалдикай хабар кьадайди хьун лазим я. Анжах и чIавуз сагъарунихъ хъсан нетижа жеда”. И келимаяр Агьмед Халиловича вичи регьбервал гузвай отделенида зегьмет чIугвазвай гьар садан рикIел хкизва.
А.Халилован ери-бине Ахцегь райондин Смугъулай я. Ада Мегьарамдхуьруьн райондин Советский хуьре юкьван школа агалкьунралди акьалтIарна. Советрин Армиядин жергейра Ватандин вилик буржи тамамардайла, Махачкъаладин машиностроительный заводда кIвалахдайла, жегьилди четин уламра, кьетIен гьалара вичин къилихдин мягькемвал, лигимвал къалурна. Дагъустандин мединститутда машгьур профессоррихъ — Гьамид Аскерхановахъ, Ибрагьим Шамовахъ — жегьилрин рикIер илимдал машгъул хьунин чирагъ куькIуьриз алакьдай виниз тир дережадин пешекаррихъ ада еке итиждивди ва ашкъидивди яб акалдай. Абуру студентрив неинки дерин чирвилер агакьардай, гьакIни инсандин бедендин кьил акъудиз тахьанвай сирерин деринриз гьахьун, медицинадин илимдин адет хьанвайбурухъ галаз сад хьиз, цIийи рекьер, жигъирар жагъуруникай фикирунни кьиле твадай.
Сагъламвал хуьн — им яшайишда кьилиз акъудзавай къуллугърин са жуьре туш, им инсандин къуллугъда акъвазунин пак везифа яз гьисабзава Агьмед Халиловича. Медицина хкянавай инсанди вичин уьмуьрдин кьетIен жуьредин рехъ, къайда, макьсад хкязава. Им ада вичин чан къурбанд ийиз гьазурвал къалурун, залан пар, еке зегьмет чIугунни гуьгьуьллудаказ вичин хивез къачузва лагьай чIал я. Бязи вахтара и рехъ акьалтIай четинди хьунни мумкин я. РКБ-дин торакальный отделенида жуьреба-жуьре азаррик начагъбур къатканва. Абурун арада хурун клеткадин, хуьрек руфуниз тухудай (яру) ратунин, туьтуьхдин, рикIин азарар, жуьреба-жуьре дакIунар, кистаяр авайбур ва маса азаррик начагъбур ава. Къейд авун лазим я хьи, А.Халиловалай отделенида хъсан гьалар, къайда-низам тваз алакьнава. В.Белинскийди дуьз лагьанва: “Вуж виликди физвачтIа, ада кьулухъди ялзава, акъвазунин къайда авач”. И гафарихъ медицинада иллаки еке метлеб ава. ГьикI хьи, и хиле жезвай цIийи-вилерикай, виниз тир технологийрикай неинки чир хьуни, гьакI абурукай гегьеншдаказ менфят къачунини духтур девирдихъ галаз кам-камуна аваз физвайди къалурзава. Агьмед Халилович гьа ихьтин халис духтуррикай сад я. Ада датIана Вирироссиядин ва республикадин хирургрин илимдин конференцийра иштиракзава. И мукьвара лагьайтIа, ам Самарадай хирургрин конференциядай хтана.
Агьмед Халилова Дагъустандин медицинадин академияда (ДГМА) тарсарни гузва. Гележегдин духтурриз ада дерин чирвилер гунихъ галаз сад хьиз, азарлудахъ галаз хуш рафтарвал ийиз, адан руьгьдин гьалдикай хабар кьаз алакьдай, лугьурвал, инсанвал квай духтурар жез чирзава. Ада студентриз датIана тикрарзава: “Эгер квевай сифтегьан 10-15 декьикьада азарлудахъ галаз умуми чIал жагъуриз, адан патай ихтибарвал къазанмишиз алакь тавуртIа, духтурвал куь пеше туш. Къадим философ Гиппократа лагьайвал: “Агъурдаказ начагъзавай касдив куь рикIин чимивал, сабурдивди адаз сагъ хъжедайдахъ умудлувал агакьара, амма адаз гележегда адан кьилел къведайдакай виликамаз хабар гумир”. Вун вахъ инанмишди, адаз умудлувал гуз алакьдайди хьун важиблу я. Вуна вун шад гьевес кваз тухун лазим я, гьатта ви рикIе шадвал авачиз хьайитIани. Вуна азарлудаз сахъ хъхьунин умудлувал гудай гафар жагъурун ва, кIусни фашалвал квачиз, абур адаз лугьун герек я”. За гьисабзавайвал, гьа им духтурвилин искусство, азарлудан кьилихъ духтурдиз вич тухуз чир хьунин илим я. Сир туш, духтурди азарлуди неинки дарманралди, скальпельдалди, гьакI гафаралдини сагъарзава.
Дугъриданни, къенин юкъузни, медицинадин илим йигиндаказ вилик физвай асирдани, халис духтурди къени гафунин, азарлудан руьгь хкаждай чими келимадин къиметлувал квадарун виже къведач. Агьмед Халиловича лугьудайвал, “инсанрихъ галаз хуш рафтарвал ийиз алакьун — им виниз тир искусство, адан сирер гележегдин духтурриз чир хьун генани важиблу я”.
Хъсан пешекар хьиз, къилихдин хъсан вири ериярни хас тир Агьмед Халиловичаз пешекарвилин сувар тебрикунихъ галаз сад хьиз, чаз адахъ чандин мягькем сагъвал, хизанда хушбахтлувал хьана кIанзава.
Ибрагьим Гьасангьуьсейнов
