(Эвел — 9-11, 13-14-нумрайра)

Смугъулрин жуьмя-мискIиндин рагъакIи­дай патан цла 59×38 сантиметрдин кьадардин, вичел кьуд цIарцIин текст алай къван ава. Кхьинар­ къванцин къерехрай авунвай кьве цIарцIи­кай (линия) ибарат рамкадин къене ава, чебни сулс хатIунин кьетIенвилер вилив хвена атIан­ва. Ви­ликдай и чешмедал араб чIалал авунвай кхьинар куьруьдаказ Т.М.Айтберова таржума авунвай. Газетдиз сифте яз таржумадин тамам вариант гузва:

“1). ЦIийикIа туькIуьр хъувуна и мискIин гьахъвал гвай ва хийирлу инсанри жемятдикай тир Смугъулрин

2). Сурхай-ханни Умма-хан Къубадиз атай йисуз. Абуру анин хуьрерик цIаяр кутуна ва Мискискарин хуьр барбатIна.

3). Цлар Хуьруьгай тир устIарри эцигна Пайгъамбардин (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) гьижрадин

4). Агъзурни са вишни кьудкъанни цIерид лагьай йисуз, арифметикадин гьисабунралди — рекъемрин къайдада: 1197”.

И текстинин кьилихъ насх хатIунал авунвай са цIар мадни гала.

 Таржума:

“Гьарфар атIайди — Мугьаммад-Али, мискIиндин устIарар — Муса, Ражаб ва Рамазан”.

Кхьинра тарих гьам гьарфаралди, гьамни рекъемралди къейднава. Гьижрадин 1197-йис 1782-йисан 6-декабрдиз гатIунна ва 1783-йисан­ 25-ноябрдиз акьалтIна. Якъин жезвайвал, Сму­­гъу­лрин мискIин, эцигайдалай кьулухъ (1735-1736-йисар) 50 йис арадай фейила, цIийи­кIа туь­кIуьр хъувунва. Текстина и кIва­­лах­­­ра Смугъулрин­ жемятдин иштираквал кье­тIендиз къейдна­ва. Мадни малум жез­вай­вал, вири кIвалахар Хуьруьгрин хуьряй тир ус­тIар­рин гуьзчивилик кваз кьиле фенва. Гаф кватай чкадал лагьана кIан­да, Хуьруьгрин устIарар Дагъустандин кьиблепата хъсан пешекарар хьиз машгьур тир, гьавиляй абуруз жуьреба-жуьре хуьрериз теклифзавай.

МискIин цIийикIа туькIуьр хъувур вахт тарих­дин лишанлу вакъиаяр кьиле фейи девирдал ацалтнава. А вакъиайри гьа йисара яшамиш хьайи инсанрин уьмуьрда гел туна, гьавиляй Смугъулрин мискIиндай жагъанвай къванцел кхьинар авур устIарни вичи гьазурай чешмеда абурукай раханва. Къазикъумухай тир Сурхай-хан­дини аварви Умма-ханди Мискискарин хуьр кукIварайдакай араб ва урус чIаларал кхьенвай­ маса чешмейрини хабар гузва. И вакъиа 1782-йи­сан эхирра кьиле фена. Вири чешмейра Мискискар кукIва­райбурукай сад яз Сурхай-хандин тIвар кьунва, амма а чIа­вуз Къазикъумухдин хан­лухдиз адан буба Мугьаммад-ханди регьбервал гузвай (вич рекьидалди — 1789-йисалди).

(КьатI ама)

Замир  Закарияев, тарихчи