Ван авуна

“Лезги газетдин” 7-нумрадиз “Эминан алемдай” рубрикадик кваз Мансур Куьревиди чапдиз гьазурай Етим Эминан “Жедалда” тIвар алай шиир акъатнавай. Адан са бендина авай цIарцIе “Забан” гаф гьалтзава:­

“…И аси лукIарин хъиляй

ЦIун гул акъатдалда чиляй.

Азаб гудай СиратIдилай

Жегьнемдин забан жедалда…”.

М.Куьревиди “Забан” гафуниз ихьтин баян ганва: “Забан — мусурман диндин риваятра жегьен­немда цIаяр ийизвай ва инсанриз азабар гузвай 19 малаикдикай сад”.

Сад лагьайди, и шиирда авай “забан” гафуниз ахьтин баян гудалди, сифте нубатда, Етим Эминан девирда лезгийри и гаф гьи манада аваз ишлемиш­завайтIа, эсерда “забан” гафуни вуч ли­шанламиш­за­ватIа, субутзавай делилар гъуналди чирун лазим тир.

Кьвед лагьайди, ихтилат физвай шиир диндин месэлайриз талукьди тирвиляй чун гафарганра, Шариатдин (Къуръандин аятриз тафсир гузвай) ктабра адаз ганвай баянар къейд ийидай фикирдал атана.

1. “Забан” гафуниз ухшар тир гафариз араб чIалан гафарганра ихьтин таржумаяр (манаяр) къалурнава:

а). “Забан” — жало насекомого;

б). “Забун” (гз.кь.: забаин) — клиент, посетитель;

в). “Забун” — жестокий;

г). “Забанийагь” — (“забанийагь жегьеннема” — коранич.: адское воинство).

2. “Тафсир. Ибн Касир” ктабда Къуръ­андин 96-сурадин 18-аятдиз (ма­на): “Чнани “забанийагь”-риз (азаб­дин малаикриз) эверда!” — ихьтин баян ганва: абур (забанийагь) азабдин малаикар я.

“Тафсир. Ибн Касир” ктабда Къуръандин 74-сурадин 30-аятдиз (мана): “Ала адал — цIекIуьд” — ихьтин баян ганва: “забанийагь”-рин башчияр (старшина, вожак).

3. “Тафсир-Тагьрир ва Танвир. Ибн Гьашур” ктабда Къуръандин 96 сурадин 18-аятдиз (мана): “Чнани “забанийагь”-риз (азабдин малаикриз) эверда!” ганвай баянрин макьсад ихьтинди я: азабдин малаикар.

“Забанийагь” гафунихъ теквилин кьадарда кьве жуьре ава: “забаниййу” ва “зибнийагь”. Амма бя­зи алимри къейдзавайвал, гзафвилин кьадарда авай “забанийагь” гафу­нихъ теквилин кьадардин жуьреяр ер­ли авач. “Забанийагь” гафунихъ (язы­ковой смысл) “кIевиз хуртI гун” мет­леб­ ава, гьаниз килигна “забанийагь” инсанриз кIевиз хуртI гузвай азабдин малаикар я (12-ж., 452, 453-чинар).

“Тафсир-Тагьрир ва Танвир. Ибн Гьашур” ктабда 74-сурадин 30-аятдиз (мана): “Ала адал — цIекIуьд” — ихьтин баян ганва: (1) Сакъардин (Же­гьеннемдин) къаравулар цIе­кIуьд малаик я; (2) гзаф алимри лугьузвайвал, “цIекIуьд” чпел Жегьен­нем тапшурмишнавай малаикрин “накъибрин” (башчийрин) кьадар я; (3) …“цIе­кIуьд” — малаикрин жуьреяр я; (4) …“цIекIуьд” — малаикрин жергеяр я (12-ж., 312-чин).

Мадни М.Куьревиди “забан” гафуниз ганвай баянра “забан — мусурман диндин риваятра…” кхьизва. Жегьен­немдин къаравулчияр тир азабдин малаикар неинки са мусурман, гьакIни хашпара ва иудаизм динрин риваятрани гьалтзава.

Са кар мадни къейд ийин хьи, СиратI муькъвелай фидайла, инсанриз малаикри азабар гузвач. Гьадисра къалурнавайвал, СиратI муькъ­вел махсус кIирер ала (сад — кпIу­нин, сад — закатдин, сад — сив хуь­нин ва икI мад). Эгер СиратI муькъвелай физвай са касди, мисал яз, капI авунач­тIа, ам кпIунин кIирини ялна, жегьеннемдин цIуз гадарда, закат тагайди — закатдин кIирини ва икI мад.

Сагьигь (якъин) гьадисда хабар гузвайвал, инсанди са кар, гьерекат тестикьардайла, ам гьакъикъат­дани гьакI тирди субутдай делилар гъун герек я.

Ямин  Мегьамедов,

диндин алим