Бязи вахтара уьмуьрда чаз гьич хабарни авачиз цIийи танишвилер арадиз къведай, гуьгъуьнлай абур халис дуствилиз элкъведай дуьшуьшарни жеда. Гьа ихьтин са дуьшуьш 2019-йисуз “Лезги газетдин” редакциядиз фейи вахтунда хьана. Зун аниз акъатунин себеб ам тир хьи, 2020-йисуз бажарагълу композитор, лезги халкьдин баркаллу хва Готфрид Гьасанован 120 йис тамам хьунихъ галаз алакъалу яз ктаб кхьин патал заз бязи материалар бес жезвачир, абур багъри газетдин архивдай жагъур хъувуна кIанзавай. И кардин патахъай зун газетдин кьилин редактор Мегьамед Ибрагьимован патав фена. Са тIимил вахт арадай фейила, кабинетдиз, са гьихьтин ятIани чарарни гъиле аваз, жегьил итим гьахьна. Чи арада салам-калам хьайидалай кьулухъ Мегьамед Ибрагьимова чун танишарна. Ам “Лезги газетдин”  редакцияда кIвалахзавай корреспондент  Мурад  Саид  (Саидов  Мурад  Дагъларбегович)  тир. Гьа  сифте хьайи танишвилелай чи дуствални арадиз атана…

Гуьгъуьнлай заз чир хьайивал, ам шаирвилин,  таржумачивилин ва композиторвилин рекьерай бажарагъ, Аллагьдин патай пай ганвай кас я.

М.Саидов 1982-йисан 29-октябрдиз Махачкъа­ла шегьерда Дагъларбег Зейнудинович ва Саният Эфендиевна Саидоврин хизанда дидедиз хьана. Манияр лугьунал адан рикI гъвечIи чIавалай алай. Мурада рикIел хкизвайвал, сифте мани (азербайжан чIалал) ада ругуд йис хьайила тамамарна. Мурада манидиз итиж авун, чир хьайивал, дуьшуьшдин кар туш.

—  Зи диде-буба манийрал ашукь ксар я. Рагьметлу зи бадедин рикIни манийрал гзаф алай. Идалайни гъейри, бадедин гафарай, зи улу-буба Мегьамедазни манияр гзаф кIандай. Гьаниз килигна, за фикирзавайвал, манийрал рикI хьун заз ирс яз атун мумкин я, — суьгьбетзава Мурада.

2005-йисуз мектеб акьалтIарай Мурадакай Махачкъаладин Б.Мурадовадин тIварунихъ галай харусенятдинни медениятдин колледждин (культ­просветучилище) 1-курсунин студент жезва. Вичин композиторвилин алакьунарни ада сифте яз гьа ина ахтармишиз башламишзава.

—  “Зав дерт чIугваз тамир” тIвар алаз зи сифтегьан мани за колледжда кIелзавай йисара кхьенай. Авайвал лагьайтIа, са гьихьтин ятIани авазар зи кьиле гьакьван чIавалдини авай, амма композиторвилин хиле за жуван къуватар ахтармишайбур колледжда кIелай йисар яз гьисабзава, — рикIел хкизва мадни ада.

2009-йисуз колледж акьалтIарай Мурад Саид са йисалай кьисметди Москвадиз акъудзава. Ина Мурад Саида музыкадай кьилдин ксаривай  тарсар къачузва. 2011-йисуз хайи ватандиз хтай Мурад  Дагъустандин госуниверситетдин филологиядин факультетдик экечIзава.

Композитор яз, Мурад Саида 150-далай виниз манийриз авазар кхьенва. Абурун арадай “Назлу яр”, “Гуьзел яр”, “Вун патал” (чIалар ва гьава М.Саидан),“Лекьерин кьуьл” (чIалар Ф.Нагъиеван), “Ватан”, “КьакIарин хуьр” (чIалар О.Гьуьсейнован), “Пакаман гъед”, “Гуьзел” (чIалар С.Сулейманан), “Мани лагь, эй ашукь” (чIалар Кь.Саидан), “Садвал” (чIалар А.Къардашан) ва гзаф масабурун тIварар кьаз жеда. Адан манияр Роза Максумовади, Жаклинади, Тимур Загьирова, Акиф Муртузалиева, Малик Мустафаева, Ашукь Алихана ва маса манидарри сегьнедилай тамамарзава. Идалайни гъейри, Мурад Саида стха халкьарин манидарризни манияр кхьизва.

Вичи манияр кхьизватIани, Мурада классикадин музыкадизни екез итижзава. Имни заз нубатдин сеферда “Лезги газетдин” редакцияда гуь­руьш­миш хьайи чIавуз зи суалдиз ада гайи жаваб­дай ашкара хьана. “Ваз виридалайни гьи композитордин яратмишунар хуш я?” — хабар кьунай за Мурад Саидавай.

— Готфрид Гьасанован. Ам неинки Дагъустандин пешекар музыкадин бине эцигай кас я лагьана, гьакIни адан вири музыка халкьдихъ галаз алакъалу тирвиляй. Эгер чна бажарагълу композитордин “Хочбар”  опера къачуртIа, гьамни ада халкьдин­ тегьерда кхьенва. А операдиз яб гудайла, вуна ри­кIин дериндай халкьдин руьгь гьисс­зава. Идалайни гъейри, заз Ш.Чалаеван, М.Кажлаеван, О.Аюбован, З.Гьажиеван, Гь.Мурсалован, П.Киберован яратмишунарни хуш я. Эгер алай вахтунин композиторрикай рахайтIа, заз Къ.Ибрагьимован яратмишунар кьетIендаказ къейд ийиз кIанзава. Ада вичин гъиликай хкатзавай эсерра чи лезги халкьдиз хас тир хатI (стиль) хуьз алахънава, адалай и кар лап хъсандиз алакьни ийизва. Эгер чи уьмуьрда къенин юкъуз арадиз атанвай дегишвилер фикирда кьуртIа, ихьтин кIвалах еке агалкьун я.

“Лезги газетдин” редакциядиз мугьман хьайила, чи арада кьиле фейи са шумуд гуьруьшдин нетижада заз Мурад Саидов гзаф итижлу суьгьбетчи тирди тестикь хьана. Чи арада уьмуьрдин маса терефрикайни хейлин суьгьбетар кьиле фена. Амма чун чи кьилин тема тир музыкадивай, маний­ривай яргъа хьанач. За Мурадавай къенин юкъуз­ радиодайни телевиденидай ван къвезвай музыкадиз (иллаки манийриз), и рекьяй пешекар яз, вуна гьихьтин къимет гузва лагьай суалдиз ада ихьтин жаваб гана:

— Эгер авайвал лагьайтIа, зун къенин музыкадилай, ам авай гьалдилай кIусни рази туш. Вучиз лагьайтIа, адак ерли халкьдин гьевес ва руьгь кумач. Адан шикил тамамдиз дегиш хьанва. И карни кьве себебди арадиз гъизва. Сад лагьайди, чи манидарри, жуван милли меденият гадарна, къецепатан уьлквейрин медениятрилай чешне къачузва. Кьвед лагьайди, алай вахтунда чахъ ма­нияр кхьизвай композиторарни са акьван амач. Амай сад-кьве композитордихъ галаз чи манидарриз санал кIвалахизни кIанзавач.

Инал заз кьве гаф Мурадан яратмишунрин кье­тIенвиликай мадни лугьуз кIанзава. Ам абур халкьдин манийрин жанрда аваз кхьиз алахъзава.­

— Заз, гьелбетда, алай девирдихъ галаз кьадай маниярни тIимил авач. ГьикI лагьайтIа, им къенин манидаррин тIалабун я. Амма руьгьдин деринра зун жуван яратмишунра халкьдин руьгь хуьз алахъзава. Гьайиф хьи, къенин манидарриз сегьнедилай халкьдин манияр лугьуз кIанзамач. Абуру жезмай кьван алай девирдин манийрихъ ялзава. Алай вахтунда халкьдин ма­нияр тамамарзавай манидарар чавай тупIаралди гьисабиз жеда: Седакъет Саидова, Роза Максумова, Тарлан Мамедов, Суьлгьуьят Гьажиева, Наира Рагьманова — къейдзава композиторди.

Чи са гуьруьшдал за Мурадаз, за фикирзавайвал, вири вахтара лезги халкьдин милли искусство патал тIал алаз хьайи месэладиз талукь суални гана: къенин юкъуз чи милли музыка хъсанарун патал вуч авун лазим я?

Ингье Мурад Саида гайи жаваб: “Зи фикир­дал­ди, композитор вичин гьар са эсерда яб гузвайбуру хушдаказ кьабулун патал халкьдин руьгь квадар тийиз алахъун важиблу я. Квез алай аямдин манийрилай халкьдиз куьгьне манияр вучиз гзаф бегенмишзавай хьиз ава? Алай аямдин манийрихъ халкьдин итиж 2-3 йисалай квахьзава. Амма халкьдин манийри (“Загъадур загъа”, “Магьи­ Дилбер”, “Пейкер баха” ва гзаф масабур) халкьдин ри­кIера дерин чка кьунва. Зун инанмиш я, абур инлай кьулухъни асирра эбеди яз яшамиш жеда”.

За кьатIайвал, Мурад Саид гележег авай композиторрикай сад я. Заз адахъ чандин сагъвал, яратмишунин рекье мадни еке агалкьунар хьана кIанзава.

Эдуард Ашурагъаев