“Лезги газетдин” алай йисан 7-нумрада чап авур “Къайи дяведин” женгера” макъалада чна Россиядиз аксивалзавай РагъакIидай патан къуватри чи уьлкведихъ галаз датIана тухузвай “къайи дяведа” алай девирда чахъ жуваз кIандай, жува вилив хуьзвай хьтин чIехи агалкьунар, гъалибвилер тежезвайдакай кхьенай.

КIелзавайбур зи гафарин гъавурда дуьз акьуна кIан­завай заз. Тайин агалкьунар авазва. Анжах абур “те­левиденидин билбилри” язавай “нагъмайрихъ” га­лаз кIусни алакъалу туш. Чал илитIнавай “къайи дя­­­ве­дин” женгер США-ди югъ-къандавай къизгъи­нар­за­ва­. Чеб ватанпересар я лугьуз, хуруз гъуд яза­­­вай чи “бил­­билри” абур мадни къизгъинарзава, жемиятда их­тибарвал артухарзавач, руьгь кутазвач­, кичIе кутаз­ва.

Агалкьунар лагьайтIа, Президент Владимир Пу­ти­­­­нан  ва къецепатан крарин министр Сергей Лавро­ван­ бажарагъдин, халкьдихъ галаз рахаз чир хьунин, къе­цепатан сиясатда сабурлувал, камаллувал­ хуьнин нетижаяр я. Абуру дуьньядин общест­вен­ность тайин делилралди гьакъикъатдин гъавурда твазва. Месела. Гьеле М.Горбачеван девирда ОВД (Органи­зация Варшавского договора) чукIур­дайла, США-ди­ хиве кьунай: договордин иштиракчияр хьайи со­циализмдин уьлквеяр садни дяведин блок тир НАТО-диз кьабулдач. СССР чукIурдайлани, хиве кьу­­най: ви­ликдай Советрин Союздик квай республикайрикай кьилдин государствояр хьайила, садни НАТО-диз кьабулдач. И кар тестикьарзавай до­ку­мент Британиядин милли архивда авайди америкави полито­лог Джошуа Шифринсона немсерин машгьур “Spiegel”­ изданида лугьузва. 1991-йисан 6-март­диз, гьеле Варшавский договор къуватда амаз, СССР чкIи­далди, Германиядин, Франциядин, Англиядин ва США-дин къецепатан сиясатдин идарайрин кьиле авай­бурун Бонн шегьерда (а девирда ФРГ-дин меркез) тухвай гуьруьшдал вирида сад хьиз гьи­сабнай: “НАТО РагъэкъечIдай патан терефдихъ (яни Россия­дин сергьятрихъ) гегьеншарун вижесуз кар я. Ада (ге­гьеншаруни) Европада хатасузвал мягькемар­дач”. Виликдай сир яз гьисабзавай и доку­мент — совещанидин протокол — Англиядин милли ар­хивда хуьзва.

Горбачев, Ельцин хаинвилелди абурун гафарихъ инанмиш хьана. Нетижа: ОВД-дик хьайи саки вири уьлквеяр, ахпа Советрин Союздик хьайи пуд республика НАТО-дин членар я. Гуржистандихъни Украинадихъ НАТО-дин членвиле кандидатвилин ста­тус ава. Абур дяведин и блокдин куьмекдалди яракьламиш жезва. Америкади ва “западди” гайи гаф кьилиз акъуднач. Абур тамамвилелди ихтибардай аватнава.

Ингье гьавиляй чи уьлкведин руководство РагъакIидай патан политикрин кьуру гафарихъ инанмиш жезвач. Гьахълуни я. Къецепатай чи хатасузвал­ чIур тавунин, ислягьвал таъмин хьунин эвелимжи шартIарикай сад тир заминвилер (гарантия), меслят­дин икьрар теклифзава. Дуьньядин вири общественность хабардар жедайвал. Виридаз Россиядин гьахъ­лувал, ислягьвилин сиясат, Америкадин чапхунчивилин ниятар аквадайвал.

Чавай уьлкведин къенепатан гьалариз, халкьдин дуланажагъдин дережа хкажуниз талукь яз чи регьберрин вилик гзаф суалар эцигиз жеда, амма Рос­сиядин хатасузвал къецепатай хуьнин карда В.Пу­тин агъзур сеферда гьахълу я. Хатасузвал таъ­ми­нарун — им пак кар я. Англосаксар вири девир­ра Уру­сатдиз чапрас килигиз хьайибур тирди чаз чир хьана кIанда. Гзаф сеферра чахъ галаз дявеяр тухвай маса уьлквеярни Россия мус зайиф жедатIа, чкIидатIа, чпин гъиле вуч гьатдатIа лугьуз, вил алаз хьана. Исятдани гьакI я. Гьа са вахтунда социализм­дин лагерь, Советрин Союз чукIурайдалай кьулухъ Россиядихъ США-дилай аслу хьанвай Европада умудлу дустар саки амач. Капиталдин дуьнья чапхунчивилин иштягь авай, регьимсуз, инсафсуз дуьнья я. Жуван ихтибар хвена кIанзава.

“Къайи дяведин” сергьятра аваз Америкади Украинадиз гьихьтин фендигарвилелди “куьмек” гуз­ва­тIа чаз аквазва. ТIимил-шимил пул ахъайзава, яра­кьар гузва, инструкторар, советникар рекье твазва. Жавабдар политикар къвез-хъфизва. Гьакъи­къат­да лагьайтIа, абуру гузвай и “куьмекдалди” украинвийрик дявекарвилин, миллетчивилин руьгь кутазва. Алай аямдин яракьралди таъминарзава. Гьа икI Россиядихъ галаз тухузвай “къайи дяведа” четин гьалда авай чи къунши республика США-ди тамамвилелди вичелай аслувилик кутуна,  гъиле авай адетдинди тушир яракьдиз, алатдиз элкъуьрнава, адан гьалар мадни четинарзава.

Алай девирда Россиядин аксина къурмишнавай информациядин женгинихъ са шумуд мурад ава: дуьньядин общественность а кардихъ инанмишариз кIанзава хьи, чи уьлкве — Урусат гуя “дявекар” я, адаз къунши республикадал гуя гьужум ийиз кIан-завай, амма Америкадини Европадин демократвилин государствойри дяведин вилик пад кьуна. Гуя украинвийрин дустар  америкавияр я, россиявияр-ваъ. И чIавуз эхиримжи 30 йисан девирда хьайи ви­ри дявеяр Югославияда, Иракда, Ливияда, Сирияда ва мсб.) “рангунин инкъилабар” тухвайди Россия ваъ, Америка тирди рикIелай алудзава. Англосаксрин къаст Россиядин экономикадиз жезмай кьван гзаф зарар гана, къенепата гъулгъула туна, ам зайифарун я. Ахпа (90-йисара хьиз) чпин аслувилик кутуна, ам, Советрин Союз хьиз, вич вичелай­ чкIидай гьалдиз гъидайвал. Вучда, им чал илитI­на­вай “къайи дяведин”, вири патарихъай гьазурвилер акуна, виликамаз планламишнавай нубатдин женг я. И дяведа туп-тфенгни ишлемишза­ва, кичIе кутун патал. Амма кар алай кьилин яракь дезинформация, тапарар авун, информациядин вини дережадин­ технологияр я. Дезинформациядин жигьетдай америкавияр, англосаксар халис тежрибалу­ “устадар” я. Абурулай лацуди гзаф инсанриз чIулав­ди яз, тапарар гьакъикъат хьиз къалуриз алакьзава. Ин­са­нар инанмиш жезвачтIа, абур чIалахъ хьуниз мажбурзава. Дериндай гьайиф чIугвадай кар я: америкавийрихъ чIалахъ жезвай политикар кьиле аваз чи къунши республика инсафсуз “къайи дяведин” къурбанддиз элкъуьрзава.

Чун гъавурда твазвайвал, цIай галай, туп-тфенг ишлемишдай дяве, телефвилер тахьун патал чи уьлкведин руководстводи асант тушир, амма арадал атанвай гьалари истемишзавай къарар кьабулнава:­ ДНР-дин ва ЛНР-дин аслу туширвал гьисаба кьун. И карди, гьелбетда, дуьньядин гьалара аквадай хьтин, хуш тежедай дегишвилер твада. Чи уьлкведални четинвилер гьалтда. РагъакIидай патан поли­тикри санкцияр эцигна, чун мадни кIеве тваз алахъу­нарда. Политологри, экспертри лугьузвайвал, им чи уьлкведин хатасузвал, дяведин, телефви­лерин вилик пад кьун патал амай са рехъ тир. Четин рехъ.

Чна лагьайтIа, сабурлувал хвена кIанда. Поли­тикар къвез хъфизвайбур я. Са байденрилайни урус­ ва украин халкьарин стхавал атIуз жедач. Вах­тар алатда, политикарни дегиш, гьахълувал гъалиб жеда.

Абдулафис  Исмаилов