Даггосуниверситетдин Илимдин библиотека Кеферпатан Кавказда, санлай Россиядани виридалайни чIехибурукай сад я. 1931-йи­суз Дагъустанда пединститут ачухнай ва адахъ галаз санал и библиотекани арадал гъунив эгечIнай. Сифтегьан куьмекни республикадин агьалийривай агакьнай, абуру чпин ктабар институтдив гуьгьуьллувилелди вахкузвай. 1957-йисуз педагогвилин институт Да­гъустандин государстводин университетдиз элкъуьрна. И  вакъиадиз талукь яз библиотекадиз маса университетрай къиметлу ктабар пишкеш яз ракъуриз хьана…

Гьа чIавалай инихъ библиотекадин фонд жуьреба-жуьре чIаларалди кхьенвай рукописдин ва архивдин материалралди девлетлу жез башламишна. Къенин юкъуз Илимдин библиотека университетдин кар алай подразделение я. Адан фондуна 2 миллионни 600 агъзурдалай виниз экземпляр (единицы хроники), гьа гьисабдай яз миллиондилай виниз учебникар ава. Гаф кватай чкадал рикIел хкиз кIанзава хьи, ДГУ-дин сад лагьай­ ректорвиле чи ватанэгьли  Абуталиб Абилов тайинарнай, тамам 30 йисуз ада жавабдар и къуллугъдал вичин везифаяр намуслудаказ кьилиз акъуднай. Къенин юкъуз ДГУ-дин Илимдин библиотека чи баркаллу ватанэгьлидин тIварунихъ гала.

Инаг студентрин рикI алай чка я лагьайтIа, зун ягъалмиш туш. Мадни ина чи хейлин ватанэгьлийри зегьмет чIугвазва. И мукьва­ра за абурухъ галаз суьгьбетарна. Газет кIел­за­вайбурни абурухъ галаз танишариз кIанз­ава.

Лейла  Балабеговадин  ери-бине Ахцегь райондин ЦIийи Усурай я. Ам 1981-йисуз дидедиз хьана. 1998-йисуз хайи хуьре юкьван мектеб хъсан къиметар аваз акьал­тIар­на, ДГПУ-дин гъвечIи классрин аялриз чирвилер гудай факультетдик экечIна.  Адахъ пуд велед ава. ЧIехи руш Эмилияди ДГУ-дин психологиядин ва философиядин факультет акьалтIарнава. Кьвед лагьай руша — Людмилади — ДГМУ-дин медицинадин колледждин 3-курсуна кIелзава. ГъвечIи хва аял­рин бахчадиз физва.

• Куьне библиотекада кIвалахиз гьикьван вахт я? Квез кIвалахда виридалайни вуч хуш я? — хабар кьуна за.

— Иниз зун 2001-йисуз атана. Ина кар алай пешекар яз, жуьреба-жуьре отделра зегьмет чIугуна. Алай вахтунда художественный литературадин абонементдин заве­дующий­­ви­лин везифаяр кьилиз акъудзава.

КIвалахда, сифте нубатда, заз ктабрихъ галаз кIвалахун, абурун юкьва хьун хуш я.  Ви­ридалайни четинди — кIелдайбуруз ктабар теклифун. Библиотекадин къуллугъчидин везифа гьар са кIелчидиз итижлу жедай ктаб теклифиз алакьун я.

• Куь отделдин кIвалахдикай куьрелди суьгьбетнайтIа кIанзавай…

— Художественный литературадин або­нементда гьам Урусатдин, гьамни къецепатан уьлквейрин авторрин эсерар кIватIнава. Чи абонементди вузда кIелзавай вири студентриз ва кIвалахзавайбуруз къуллугъзава. КIел­дайбуруз лазим ктаб жагъуриз ре­гьят хьун патал абур рубрикайрик кваз эциг­нава. Ина гьар садавай вичиз кIандай ктабдихъ вичивай къекъвез ва жагъуриз жеда. КIел­чий­рин чIехи паюни библиотекадин къуллугъчидин куьмекдикай анжах цIийи литература ва малуматар жагъурдайла, менфят къа­чузва.­

Кьилди художественный абонементдин кIвалахдикай рахайтIа, чна тематикадин выставкаяр, гьа гьисабдай яз сайтдин библиотекада (виртуальный форматда) эцигза­вай­бурни­ тешкилзава. Вахт арадай фейила, абур вири цIийибуралди эвеззава. Чна маса кIва­лахарни кьилиз акъудзава, мисал яз, экскурсияр, ктабрин конференцияр, килигунар-выставкаяр, ктабрикай суьгьбетар, шииратдин мярекатар, пи­сателрихъ ва шаиррихъ галаз гуьруьшар тешкилзава.

• Куь рикIел кIвалахал атай сад ла­гьай югъ аламани? Ам гьихьтинди хьанай?

— КIвалахал кьабулдайла, библиотекадин директор Любовь Ивановна Алиевадихъ галаз­ кьиле фейи суьгьбет зи рикIел къе хьиз алама. Акьван хийирлу меслятар ганай хьи ада, гьатта вири уьмуьрда бес жедай кьванбур.

Сад лагьай юкъуз акьван гагьди чIехи коллективда кIвалах тавурвиляй захъ са акьван дирибашвал авачир. Амма къени ва куьмек гуз гьазур къилихдин  юлдашри зун цIийи чкадал везифайрив фад вердишарна.

• Куь рикI алай писатель (шаир) вуж я? Вучиз?

— Заз чи чIехи шаир ва камалэгьли, XIX асир­дин машгьур классик, халис ватанперес, лезги эдебият вилик тухуник еке пай ку­тур Етим Эминан эсерар виридалайни бегенмиш я. Шаирдин дерин манадив ацIанвай эсерри ин­­лай кьулухъни, мад асирар ала­тай­лани, хци­даказ вандайдахъ зун кIевелай инанмиш я.

• Алай аямда куьне жуван пеше важиблуди яз гьисабзавани?

— Гьелбетда. Къенин юкъуз информациядин и кьил, а кьил авач. Библиотекадин къуллугъчийри кIелдайбуруз адай кьил акъудиз куьмекзава.

Гьайиф хьи, къенин юкъуз библиотека квел машгъул ятIа, гьихьтин кIвалах, къуллу­гъар кьи­лиз акъудзаватIа, ана гьихьтин ктабар ава­тIа, чIехи пай инсанриз чизвач. Библиотекадин пешекарди (мисал патал, “Яндексдилай” ва жагъурунин амай системайрилай тафа­ватлу яз) гьар садаз лазим инфор­мация тайин­ тамамвал аваз агакьарда. Лазим информация лагьайтIа, автордин, ктабдин, ам чапдай акъа­тай ва я маса вахтунин (дата) куьмекдалди жагъурзава. Библиотекайрани цIийивилер гзаф ава — интернетдин девирда гзаф крар кьилиз акъудиз регьят ва итижлу хьанва.

• Куь фикирдалди, алай аямдин кIел­чидиз вуч итижлу я?

— Эхиримжи вахтара кIелдайбуру тарихдин романриз ва Урусатдин алай аямдин авторрин детективриз итиж ийизва. Абурун гуьгъуьнал Урусатдин классика ва алай аямдин литература ала. Муьгьуьббатдин романар ва къецепатан уьлквейрин авторрин детективар хушбурун кьадарни тIимил туш.

• Са цIуд йисалай квез библиотека гьихьтинди яз аквазва?

— Библиотека адакай менфят къачузвай гьар са касдивай вири информация къачуз жедай, къулай шартIар авай информациядин центр  хьун лазим я. Зи фикирдалди, гележегда библиотекайрин информациядин ресурсар неинки са чарчинбур, электронный документар, гьакIни чIехи пай мультимедийный информация жеда. Мумкин я, библиотекайра вини дережадин технологийрикай менфят къачуда. Гьакъикъивал къалурзавайбур жуьреба-жуьре къурулушралди, 3D технологийралди, голографиядин проекторралди ва маса технологийралди девлетлу хъжеда­.

Докъузпара райондин Усугъчайдилай тир Сара  Алижановани  ДГУ-дин Илимдин библиотекада зегьмет чIугвазвай чи ватанэгьлийрикай сад я. Ингье вичин кIвалахдикай ада вуч лугьузватIа:

— За Даггосуниверситетдин культурадин факультет акьалтIарна,  библиотекада зегьмет чIугваз саки 40 йис я. Студентрихъ, преподавателрихъ галаз рафтарвал авуни заз лезет гузва. Им зун кIвалахал атунин кьилин “себебни” я.  Зи хиве 4 факультетдин — эконо­ми­кадин, химиядин, биологиядин ва физи­ческий культурадинни спортдин — студентриз­ къуллугъ авунин везифаяр ава. Чна 1-курсу­­­на кIелзавай студентриз библиотекада экскурсияр тешкилзава, абур патал ктабар хкязава, сессиядилай гуьгъуьниз абур вахчун хъийизва ва цIийибур гузва.

РикIел алама, жегьил, тежриба авачир зун кIвалахал кьабулун патал атайла, майишатдин хиляй проректорди зун рагьметлу Лю­бовь Ивановнадин (а чIавуз ам директордин заместитель тир) патав гъанай. Захъ кьилин  образование авачирди чир хьайила, ада кье­тIидаказ лагьанай: “Чина кIвалахзавай ви­ри кьилин образование авайбур я. ГьакI хьайила, вунани кIелда”. Са йисалай закай студентка хьана.

• Квез, и пеше гадарна, маса кардал машгъул жез кIандай вахтар хьанани?

— Авайвал лагьайтIа, инай экъечIунин, хъсан мажиб гудай кIвалахдихъ къекъуьнин чалишмишвилер за авурди я. Амма гьар сеферда за арза кхьейла, ам зирзибилдин ведродиз гадарнай, зун ахъайиз кIан хьаначир. Ингье гила за кIвалахиз саки 40 йис жезва.

• Алай вахтунда библиотекадиз къвезвай студентрин кьадар гзаф яни?

— Гьелбетда, виликдай хьтин гьерекат амач. Электронный версиядай, интернетдай алай вахтунда лазим вири информация жа­гъуриз жезва. Гьавиляй библиотекадиз атунин лазимвал амач. Амма жегьилар, алай аямдин мумкинвилеризни килиг тавуна, библиотекадиз атуни, кIелдайбурун залда ацукьна, гьар са цIар кIелиз, ктабрихъ сятералди ацукьуни чак шадвал кутазва.

Зи фикирдалди, библиотека садрани “рекьидач”. Интернетди къе кIвалахда, пака — чидач. Ктабар гьамиша амукьда. Гьаниз килигна, библиотекадин пешекарарни гьамиша лазим жеда.

• Куьне и пеше хкягъунин гьайиф чIуг­вазвани?

— Ваъ. Зун патал им кьвед лагьай кIвал я, коллективни — хизан. Чун сад-садаз куьмекни я, даяхни. Шадвални перишанвал санал пайиз, къвал-къвала аваз  зегьмет чIугвазва. Чи вири уьмуьр библиотекада акъатзава. Ихьтин уьмуьр заз хуш я.

ДГУ-дин Илимдин библиотекада мад са ватанэгьлиди  —  Жасмина  Исрафиловади   кIвалахзава.

— Зи дидени буба СтIал Сулейманан райондин ЦицIерин хуьряй я. Са йисалай за ина кIвалахиз 20 йис тамам жеда. Иниз къведалди за 3 йисуз ЦБС-да  кIвалахна. Исятда зун экономикадин абонементдин сектордин заведующий я. Чи отделдин везифайрик кIва­лиз ктабар вугун ва абур вахчун акатзава. Идани инсанрихъ галаз сих алакъада аваз кIвалахун истемишзава. Гьавиляй гьар садахъ галаз хуш рафтарвал авунихъ, гьар са­дан гъавурда акьу­нихъ чи кIвалахда тIимил метлеб авач. Идалайни гъейри, библиотекадин къуллугъчи ктабдив эгечIзавай тегьердилайни гзаф крар аслу я. Ам ктабрал рикI алайди ва студентриз чешне къалуриз алакьдайди хьана кIанда. Алай девирда  электронный ктабар печатдинбур, адетдинбур, чун вердиш хьанвай жуьрединбур квадариз алахъзава. За умудзава, инсанар халисан, гъиле кьуна, кIелиз жедай ктабдин лезетлувал екеди тирдан гъавурда акьада. Им са куьнивни гекъигиз тежедай гьисс я эхир. Ктабдихъ вичин атир (ни) ава. Вуна ктабдин жилд  гъиле гьиссзава, яргъал са девирда кхьенвай фикиррин деринвал гьиссиз, абур, тIуб эцигиз, цIарба-цIар кIелиз хьун, элкъуьрзавай чарарин сесинин ван атун са куьнивайни эвезиз жедач.

Эхь, зун Жасмина Исрафиловадин, гьакI библиотекада кIвалахзавай чи амай ва­тан­эгьлийрин гьар са келимадихъ галаз рази я. Дугъриданни, ктабдив къведай са затIни авач. Библиотекадин дуствилин коллективдихъ галаз суьгьбетар авурдалай кьулухъни заз анай хъфиз кIанзавачир. Макъала заз Рэй Брэдберидин гафаралди акьалтIариз ­кIан-зава: “Ктабриз цIай ягъунилай залан ­тахсиркарвални ава, месела, — абур кIел тавун”.

Эмилия  Адилханова,

ДГУ-дин филфакдин ОЖ-дин

3-курсунин студентка