(Эвел — 2021-йисан 45-52, 2022-йисан 1-6-нумрайра)

Фалчийрин чIуру крар винел акъудун ва абур беябурун (абуруз имтигьан авун)

Куьне абур ихьтин имтигьандалди ахтармиша. Куь жибинда авай ракьун кепекрикай са пай гъиле яхъ ва фалчидивай куь гъута шумуд кепек аватIа, лугьун тIалаба. (Я тахьайтIа, семечкаяр авай пачкадай, ам ахъайна, са пай чилел гадара ва фалчидивай пачкада шумуд семечка (твар) аматIа хабар яхъ. Мад са къайда: спичка­дин кьватидай са кьадар кьалар акъуд ва фалчиди кьватида шумуд кьал аматIа лу­­гьурай). Фалчи лал жеда, адавай дуьз жа­­ваб гуз жедач, вучиз лагьайтIа, фалчидиз квекай анжах квез чизвай гафар-чIалар, хабарар, малуматар чизва. Куьне куь жибинда авай ракьун кепекрикай са пай гъута кьурла, ана шумуд кепек аватIа, квезни чизвач. ГьакI хьайила,  жинеррикай тир куь кьветхвердизни и кар чизвач ва адавай­ жинерриз гьакъикъи малумат (куьн ма­са гана, хаинвализ) гуз жезвач. Нетижада жи­нер­ривайни фалчидал гьакъикъатдив кьазвай хабарар агакьариз жезвач. Гьа икI, фал­чи бе­ябур ва ам тапархъан, зулумкар тирди аш­кара жезва. Гила куьне фикир це: адаз (фалчидиз) куь гъилевай шейэрин гьа­къиндай затIни течиз хьайила, адаз (зайиф­ ва авам инсандиз) куь уьмуьрдикай гьа­кьван­ гзаф делилар гьикI чир хьурай?!

Гьавиляй фалчидин патав фидай ихтияр авач, адан чIалахъ хьана кIандач, ам гунагь кар я! Фалчийри и жуьреда къазанмишзавай кепекарни абуруз гьарам я. Абуру Аллагьдиз туба авун лазим я!

Кьвед лагьай жуьре имтигьан: суь­гьуьр­чиди ва я фалчиди чпин гунагь кар ийиз­вай чIавуз анал датIана “аятуль-курсий”­ кIелайтIа, абурувай а кар кьилиз акъу­диз жедач (абуруз куьмекзавай жинер катда).

Агьлу-Суннадин рехъ (мазгьаб) суьгьуьр гьакъикъи кар тирди тестикьарун я

Алимри лугьузва: суьгьуьр авай кар я ва ам гьакъикъатда кьилиз акъатзава. Эгер ам авачир кар тиртIа, шариатда адан гьа­къин­дай къадагъаяр тайинардачир, ам аву­нин гьакъиндай гьелягьар жедачир, адал машгъул жезвай ксариз дуьньядин ва Эхиратдин жазаяр жедачир ва Аллагьдивай адакай хуьнин куьмек тIалабдачир. Аллагь-Таалади лугьузва (2-сура, 101, 102, 103-аятар, мана): “Ва абурун патав Аллагьдин патай расул (Мугьаммад пайгъамбар Къуръан гваз) атайла, чпив гвайди (Таврат) тестикьарзавай, чпиз Ктаб атан­вайбурукай (ягьудрикай) (са) кIапIал­ди (са паюни) Аллагьдин Ктаб чпин далуйрин кьулухъ гадарна, (а Ктаб гьахъ тирди) чпиз чин тийизвай хьиз. ()

Абур  (Аллагьдин Ктаб кьулухъ ве­гьей­ ягьудар) шейтIанри (шейтIанар жинеррикай тирбурни ава, инсанрикай тирбурни. Месела: фендигар хахамар, фалчияр) Сулейманан пачагьлугъдин девирдикай (ва себебдикай) кIелзавай таб гафариз (шей­тIанри туькIуьриз, суьгьуьрчийриз ахъайзавай гьакъикъатдив кьан тийизвай гафариз. Сулейман пайгъамбар кьейидалай кьулухъ шейтIанри адакай тапарар туь­кIуьрна: гуя адаз а зурба­ пачагьлугъ ада луг­ьузвай суьгьуьрдин келимайриз килигна хьайиди тир ва чпиз (шейтIанриз) а суьгьуьрдин бязи келимаяр чир хьанва. Ни абур чирайтIа ва кьиле тухвайтIа, гуя гьадазни ахьтин зурба пачагьлугъ жеда…)  табий хьана. Сулеймана кафирвалнач  (ада суьгьуьр чирнач ва и кардал маш­гъул­ни хьанач, вучиз ла­гьайтIа, ам куфр я), амма шей­тIанри кафирвал авунва — абуру инсанриз суьгьуьр чирзава. (ГьакI­ни ягьудар)  кьве мала­икдиз — “Гьарутазни” “Марутаз” Бабил­да (Бабил —  Иракда са чкадин тIвар)  авуднавай шейиниз (суьгьуьрдиз — Аллагьдин патай имтигьан яз авуднавай) табий хьанва. Абуру, та икI лугьудалди (кьведани): “Гьа­­къикъат­да чун анжах фитне я  —  ка­фир­вал ийимир вуна (суьгьуьр чириз)!”, гьич садазни суьгьуьр чирзавачир.  (Инсанри) а кьведавай са кас ва адан уьмуьр­дин юлдаш  (гъуьл­ни паб) чара ийидай кар (суь­гьуьр) чирзавай. Абурувай (суь­­­­гьуьр­чийривай)  садазни зарар гуз жедайди туш, Аллагьдин ихтияр авачиз. Абуру (суь­гьуьрчийри) чпиз зарар гузвай ва ­мен­фят тагузвай кар чирзава. Гьакъикъат­да, абуруз ни ам  (гьахъ, иман гана) “къа­чунатIа” (яни, ни суьгьуьр хкянатIа) ва адаз Эхиратда (хийирдин) пай авачирди чизвай. (Гьакъикъатда), вичихъ чпи чеб маса ганвай а шей (суьгьуьр, куфр) лап писди я. Эгер абуруз и кар чиз хьа­найтIа.

Ва эгер абуру (ягьудри) иман гъанай­тIа ва  (Аллагьдихъай)  кичIевал аву­най-тIа, (абуруз якъиндиз чир жедай) Аллагьдин патай тир суваб генани хийирлу тирди (абуру чпиз хкягъай кардилай),  эгер абуруз чиз хьанайтIа (гьакъикъи чирвилелди  абуру иман гъидай)!”.

Аллагь-Таалади лугьузва (113-сура,   4-аят, мана): “Ва писвилерикай “суь­гьуьрчи папарин” (суьгьуьр авун патал яза­вай) тIва­лариз уф гузвай”.

И ва маса делилри суьгьуьр гьакъикъи, авай кар тирди (адаз таъсир авайди) субутзава: суьгьуьрдин бязи жуьреяр себеб яз, инсан начагъ жезва, бязи жуьрейрик ин­сан рекьизва, бязи жуьреди буьркьуь ийизва, гъуьлни паб чара ийизва — и аятда къалурнавайвал. Амма ада (суьгьуьрди) таъсирун анжах Аллагьдин патай кьисмет-кьадардалди я. Аллагьдин изин авачиз адавай гьич са таъсирни жедач.

Дугъриданни, (имам Бухаридин ва Муслиман) сагьигь гьадисда субут хьанва: Пайгъамбардиз (къуй Аллагьдин патай саламар ва салават хьурай вичиз) суь­гьуьр авунай, адакди адан гьал дегиш хьанай. Гьатта адаз вичи тавунвай са кар авунвайди хьиз жезвай фикир (хиял) къвезвай.

Имам Нававийди чIехи алим аль-Мазирийдилай хабар гузва: Дугъриданни, Агьлу-Сунна жемятдин ва чи уьмметдин “жумгьур” (чIехи пай) алимрин рехъ (мазгьаб) суьгьуьр авайди субутун ва амай шейэриз гьакъикъивал авайвал, гьадазни гьакъикъивал авайди тестикьарун я — акси яз ам инкарзавай, адаз гьакъикъивал авач лугьузвай, чпи адакай жезвай таъсирар гьакъикъивал авачир чIуру хиялрихъ галаз алакъалу ийизвай ксариз.

Дугъриданни, Аллагь-Таала Вичин Ктабда адакай (суьгьуьрдикай) раханва ва ам чириз жедай кар тирди, ишарадалди ам куфрдин кар тирди (ам авурди кафир жезвайди) ва адалди гъуьлни паб чара ийизвайди лагьанва. И крар вири вичиз гьакъикъивал авачир шейинин куьмекдалди жедайди туш (хьун мумкин туш)!

Имам аль-КъуртIубийди лагьанва: “Чи фикир я: дугъриданни, суьгьуьр (хиял тушиз) гьахъ кар я ва адаз гьакъикъивал ава. Ал­лагьди Вичин патай Вичиз кIани шей (кар) халкьзава. Чи фикир муътазилитриз аксиба я”.

Эгер суьгьуьр, винидихъ къалурнавайвал, кафир жедай жуьредикай ятIа, ахьтин кар кьилиз акъудзавайдаз Шариатдин къанунралди кIеви жазаяр тайинарнава. Шари­атда суьгьуьр ийизвайбуруз, адакай (суьгьуьрдикай) жемятдиз еке зарар авайви­ляй­ ва ам чIехи гунагьрикай тирвиляй, гьяд ягъун­ (Шариатдин жаза) тайинарнава. Къейд ийин хьи, жаза гун халифадин (эмирдин, имамдин), къазидин везифа я ва ам Шариатдин дувандин къарардин бинедаллаз кьилиз акъудзава.

(КьатI ама)

Ямин Мегьамедов,

диндин рекьяй алим