Малум тирвал, алай девир вири инсаният патал гзаф секинсузди ва хаталуди хьанва. Садлагьана пайда хьайи ковидди гьикьван жегьил, гьакI агьил чанар уьмуьрдивай авуна, гьи­кьван­ инсанрин рикIе хажалатни гъам туна.

Медицинадин рекьяй дуьньядин алимри лазим тир серенжемар кьабулзаватIани, гьа гьисабдай яз, вирусдиз акси цIийи-цIийи вакцинаяр акъудзаватIани, гьайиф хьи, ковидди къвердавай кьил хкажзава. “Омикрон”  цIийи штаммдикди Дагъустандани азарлу инсанрин кьадар гзаф хьанва. Къалабулух кутадай кар мадни ам я хьи, коронавирусдин азардик аяларни гзаф начагъ жезва. Дагъустандин здравоохраненидин министерстводин делилралди, чи республикада 10 агъзурдалай виниз аялар ковиддик азарлу хьанва. Абурун арада азарди тади гайибурни кими туш… И карди неинки духтуррик, гьакI диде-бубайрикни къалабулух кутазва.

И йикъара зун аялар коронавирусдик азарлу хьунин гьалар гьикI ятIа ва абур на­чагъ­ та­хьун патал гьихьтин серенжемар кьа­бул­заватIа чириз Махачкъала шегьердин аялрин 1-нумрадин поликлиникада кIва­лах­за­вай, вичихъ 40 йисан стаж авай, кьилин  категориядин­ медсестра  Раиса Мизамудиновна  Мусаевадихъ  галаз гуьруьшмиш хьана. Агъа­дихъ чи арада кьиле фейи суьгьбет гузва. 40 йис — им тамам са девир я. И йисара, низ чида, адан гъиликай гьикьван аялриз куьмек хьанатIа!

• Алай вахтунда куь участокда шумуд аял ава? — суал гана за адаз.

— Санлай къачурла, — 878 аял. Абур 17-18 йис жедалди чи учетда жезва.

• Куьне йикъа шумуд аял кьабулзава?

— Духтурдихъ галаз санал — 10-15 аял. Ида­­лай гзаф кьабулзавай дуьшуьшарни тIи­мил туш.

• Ковидди гьатта аялризни инсаф тийиз­вай вахтунда куь участокда адакди азарлу аялар авани?

— Чи участокда 6 аял ковиддик азарлу хьана. Духтур Саижат Къазимегьамедовна Шамиловадихъ галаз санал чна абур кIва­лера сагъар хъувуна. Кьилди къачуртIа, гьар пуд йикъалай духтурдихъ галаз, кIва­лериз физ, вирусдиз акси дарманар, витаминар гуз, анализар къачуз, аялрин сагъламвилел датIана гуьзчивал тухвана. Диде-бубайривай аялриз кфетлу тIуьн гун, кIвалин гьава мукьвал-мукьвал дегишарун истемишна. Кьабулай серенжемрин нетижада аялар сагъ хъхьана. Алай вахтунда участокда ковиддик азарлу аялар авач.

• Аялар ковиддик азарлу тахьун патал куьне гьихьтин серенжемар кьабул­зава?

— ЧIехи аялривай чна маскаяр алукIунал амал авун, диде-бубайривай гъвечIи аялар  инсанар гзаф кIватI хьанвай чкайриз тухун тавун, азардин сифтегьан лишанар малум хьайивалди, участокдин духтурдиз хабар гун тIалабзава. Мадни, аялрихъ и хаталу азар галукь тавун патал чна аялриз витаминар, микроэлементар гузва. Эгер чавай дуьз диагноз эцигиз тахьайтIа, чна абур шегьердин гзаф хилерин больницадиз рекье твазва.

• Телевизордай хабар гайивал, Москвада, Санкт-Петербургда ва маса шегьерра 16-17 йис хьанвай жаванриз ковиддиз акси, цIийиз акъуднавай “Спутник-М” вакцинадин рапар ягъиз башламишнава. Куь поликлини­када и кардин патахъай гьихьтин гьалар ава?

— И йикъара чаз шегьердин здравоохраненидин идаради 16-17 йис хьанвай аялриз ковиддиз акси яз “Спутник-М” вакцинадин рапар ягъунин  тапшуругъ ганва. Амма, гьайиф хьи, диде-бубайри и кардиз разивал гузвач. Гьелелиг са аялдизни коронавирусдиз акси раб янавач. Чун ди­де-бубаяр и серенжемдин важиблувилин гъа­вурда тваз алахъзава­. Умуми къуватралди азардин вилик пад кьуна, чи гележегдин несил сагъламди яз чIе­хи хьун чи пак везифа я.

• Аялар гзафни-гзаф гьихьтин азаррикди кефсуз жезва?

— Нефесдин органрихъ галаз алакъалу  (бронхит, стIалжем), садакай масадак акатдай, агъургъандик, дуркIунрин (пиелонефрит, нефрит) ва гзаф маса азаррикди начагъ жезва.­

• Азарлу аялрин кьадар гзаф яни?

— Гьайиф хьи, эхиримжи вахтара абурун кьадар гзаф жезва.

• Куь фикирдалди, и кардин себеб вуч я?

— Себебар гзаф ава. Месела, экологиядин гьалар пис, недай-хъвадай шейэр ерисузбур хьунилай, аялрин михьивал хуьн тавунилай,  азаррин вилик пад кьадай серенжемрал амал тавунилай ва гзаф маса крарилай аслу я.

• Кьилди къачуртIа, аялар садакай масадак акатдай азаррик кефсуз жезвани?

— Жезва, гьелбетда. Лугьун лазим я хьи, азаррин вилик пад кьадай рапар ягъунин нетижада и жуьредин гзаф азарар тергзава.

• Куь поликлиникада кIвалахдин шартIар кутугайбур яни?

— Сифтедай чун са къулайвални авачир  дараматда авай. Гила, квез аквазва хьи, чи кабинетар еке, чими ва михьи я. Алай вахтунда поликлиникада аялрин сагъламвал ахтармишдай тамам мумкинвилер ава. Кьилди къачуртIа, ина медицинадин рекьяй вири жуьредин пешекарри кIвалахзава, гьакIни УЗИ-дин, ЭКГ-дин, мас­саждин, рапар ядай кабинетар, лабораторияр кардик ква.

• КIвалахзавай коллективдикай вуч лугьуз жеда?

— Чи коллектив екеди ва дуствилинди я. Яргъал йисара кIвалахай духтурар ва медсестраяр, гьайиф хьи, саки амач, абур пенсиядиз фенва. Коллективдиз гзаф жегьилар атанва. Абур вири чпин пеше дериндай чидайбур, аялрал рикI алайбур я. Чи гележегдин несил сагъламди яз чIехи хьун патал абуру чIугвазвай зегьмет екеди я.

• Къалабулух кутазвай гьихьтин месэлаяр ава?

— Лугьудай хьтин четинвилер чаз авач. Амма графикдин бинедаллаз аялриз рапар ядайла, гзаф диде-бубайри, аялар агъур­гъан­дик азарлу жеда лугьуз, рапар ягъиз разивал гузвач. Чун жезмай кьван абур гъавурдик кутаз алахъзава.

40 йисуз са чкадал зегьмет чIугун! Инал Раиса Мизамудиновнадин  уьмуьрдин рекье­рикай ва кIвалахдикайни лугьун кутугнава.

Ам 1960-йисуз Кьасумхуьрел зегьметкеш хизанда дидедиз хьана. Адан буба Мазанов Мизамудина Кьасумхуьруьн электросетрин къурулушда шофервиле кIвалахзава. Диде Нурията, пенсиядиз фидалди, райбольницадин садакай масадак акатдай азаррин отделенида медсестравиле кIвалахна. Абурун хизанда  6 велед (5 рушни са гада) тербияламишна, уьмуьрдин шегьредал акъудна. Ви­ридаз пешекарвилин юкьван образование гана. Гьардахъ чпин кIвал-югъ хьанва.

1977-йисуз хуьруьн школа агалкьунар аваз куь­тягьна, Раиса Махачкъалада медучилищедик экечIна. 1979-йисуз анаг дерин чирвилер аваз куьтягьай жегьил пешекар Хивдин рай­боль­­­ни­цадин хирургиядин отделенидиз кIва­лахал ре­кье туна. Гуьгъуьнлай, эвленмиш хьайила, же­­гьил хизан Пенза шегьердиз (адан юлдашди гьана кIвалахзавай) фе­на. Ина Раи­сади са за­воддин санчастуна кIва­лахна. 1982-йи­суз хи­­зан­ Махачкъаладиз хтана. Гьа и йиса­лай инихъ Раи­са шегьердин­ аял­рин сагъламвилин къуллугъда акъвазнава. Ада сагъарай аялрикай къе чпикай диде-бубаяр­ хьанва. Ги­ла адан патав гьабурун ая­лар къвезва. КIва­­ла­хай вири чкайра ада вич чирвилералди, алакьунралди, везифайрив эгечI­завай тегьердалди хкянавай пешедиз вафалу тирди субутна. Гьамиша сивел хъвер алай, масадан дерди­ни­кай хабар кьадай медсестради вичин намуслу зегьметдалди коллективдин ва аялрин ди­де-бубайрин патай еке гьуьр­мет къа­зан­мишна­ва.

Инал заз Раисадихъ галаз яргъал йисара са участокда кIвалахзавай духтур-педиатр Саижат Къазимегьамедовна Шамиловадин гафар гъиз кIанзава: “Раиса Мизамудиновна гзаф къени къилихрин, сабурлу, мергьяматлу инсан я. Медсестрадин рикI, гьелбетда, экуьди, михьиди, регьимлуди хьана кIан­да. И ериярни Аллагьди адаз ганва. Ам еке тIварарихъ, шабагьрихъ калтугзавач. Ада вичин участокда авай аялар сагъламбур яз чIехи хьун виридалайни чIехи шабагь  яз гьисабзава”.

Раиса Мизамудиновна, хъсан пешекар хьиз, вафалу уьмуьрдин юлдаш, кIани диде­ни­ я. Алай вахтунда пенсияда авай вичин уьмуьр­дин юлдаш Асретахъ галаз санал 4 ве­­лед (2 гадани 2 руш) тербияламишна. ЧIехи хва Артура Махачкъалада АС-престиж фир­ма­да кIвалахзава. Аида вичин хизан галаз Ниж­не­вартовскда яшамиш жезва. Эльна­ра­ди­­ Махачкъалада аялрин психоневрологиядин центрада медсестра  яз зегьмет чIуг­ваз­­ва. Азад алишверишдин хилен работник я.

Гьуьрметлу Раиса Мизамудиновна, ваз Аллагьди чи гележегдин несилдин сагъламвилин къаравулда мадни яргъал йисара акъваздай къуватар гурай!

Надият Велиева