“Хвейи чан хазина я” — чахъ бубайрин ихьтин мисал ава. Сагъламвилихъ галаз алакъалу мисалар гзаф ава, амма къе суьгьбет мисалрикай туш. Ингье са йис акуна-такуна мад акъатна. Йисан нетижаяр кьадай ва вилик квай сифте нубатдин кIвалахарни тайинардай вахт алукьнава. Эхиримжи кьве йисуз чи уьмуьрдик секинсузвал кутур тIугъвалдикай чун гилани азад хьанвач. Инсандин виридалайни чIехи девлет — уьмуьр, сагъламвал гьелелиг хаталувилик кума. Бес гьикI хуьн чна сагъламвал, вуч авун лазим я?
И суал за къелемдин юлдаш, “Лезги газетдин” редакциядин сиясатдин отделдин редактор Нариман Меликович Ибрагьимовахъ галаз веревирдзава. ГьикI хьи, ам (чи коллективдай гзафбурухъ галаз санал) коронавирусдиз акси рапар ягъай сифтегьанбурун жергеда ава. Адан фикирни чна газетдин чинилай раижзава.
— Гзафбуру рапар ягъайбурни азарлу жезва, азарханайра къаткуниз мажбур хьайибурни ава лугьуз, захъ галаз гьуьжетунни мумкин я. Эхь, ахьтинбурни гьалтзава, гьар са инсандин бедендихъ вичин хсуси къуват (резерв), иммунитет ава. Коронавирус сифте пайда хьайи вахтара гзафбур ягъалмишвилин рекье авай. Гзафбуру азар авач лугьувай. Гзафбур къалп справкайрин гуьгъуьна гьатна. Кьейибур, кIевиз азарлу яз реанимациядиз аватайбур акурла, вакцинадихъ агъан тийизвайбур уях хьана… Зун къундармайрихъ агъанач. Пешекар-духтуррихъ яб акалайла, азардиз акси рапар янавай ксарилай и азар регьятдиз алатзавайди, амайбур еке кIевера гьатзавайди чир хьайила, хушуналди фена — сад, пуд гьафте алатайла, кьвед лагьай раб яна. Жуван вири хизандизни и кар авуниз эвер гана. Жуван ва багърийрин уьмуьр, сагъламвал хаталувилик кутуниз анжах къайгъусузвал, авамвал лугьуз жеда. Чаз медицина вилик фенвайди, физвайди аквазва. Россияди акъуднавай дарманрихъ агъун тийидай себебарни авач. Чун аялар тир вахтара тиф, ваба, цIегьер азаррикди гзаф инсанар телеф хьайиди я. Гьавиляй чаз гьа вахтунда а азарриз акси рапар янай, лап хаталу азарарни квахьнай. Абурухъ галаз женг чIугваз, абур терг ийиз алакьайди гьа рапарин куьмекдалди тушни!? Къе чун, вири сад хьана, завалдихъ галаз женг чIугун тавуртIа, инсаниятдин пакадин югъ гьихьтинди хьурай!? — лагьана ада.
Чун Нариман Меликовичан гафарихъ галаз рази я. Дугъриданни, азарриз акси рапар ягъуни залан азаррикай къутармишиз куьмекна. Инал заз тарихда дерин гел тунвай ихьтин дуьшуьшни рикIел хкиз кIанзава: 1768-йисуз Урусатда, цIегьер акатиз, инсанар къирмиш жезвай вахтунда, императрица Екатерина II азардиз акси раб ягъай сад лагьай кас тир. Вичелай гуьгъуьниз ада и раб тахтунин ирсдар, 14 йисан яшда авай вичин хва Павелазни ягъиз тунай. Тарихдин а вахтарин документри шагьидвалзавайвал, азарди Европада — миллионралди, Урусатда генани гзаф инсанар тергзавай, иллаки аялар — гьар 7 лагьайди рекьизвай.
“Аял чIавалай заз цIегьер хаталу, инсандин бедендал уьмуьрлух гел тазвай залан азар тирдакай гзаф лугьузвай. ЧIехи жердавай заз адахъай мадни кичIе жезвай… 1768-йисан гатфарихъ Урусатда и азарди халкь къирмишдайла, зун азардикай къутармиш хьун патал хвани галаз са кIваляй маса кIвализ катуниз мажбур жезвай. Зун ихьтин гьалди, азардин къармахрай акъатдай рехъ тахьуни пис дарихарзавай. Азардиз акси раб сифте зи хциз ягъун меслят къалурзавай. Амма за фикирна: им гьикI жедай кар я, сифте жува чешне къалур тавуна? За идакай чириз башламишна… Фагьум-фикирарна, вуч хъсан ятIа: уьмуьрлух азардин къармахра амукьун ва я тIимил зарар авай рехъ хкягъун — азардиз акси раб ягъун, идалди гзаф кьадар агьалияр хуьн. За фикирзавайвал, эхиримжиди хкягъуналди, за дуьз кар авуна”, — гьатнай тарихдин документра гъуьгъуьнлай адан гафар.
Къенин юкъузни ава чахъ гьахьтин регьберар, чешне къалурзавай ксар. Ша чна гьар са касди пакадин йикъакай, къвезвай йисакай виликамаз фикирин! Чун гьар сад жуван ва багърийрин сагъламвилив къадирлувилелди эгечIин! Къуй алукьзавай ЦIийи йисуз виридахъ чандин сагъвал, кIвалера берекат, хушбахтлувал артух хьурай!
Рагнеда Рамалданова
