Мукьвара СМИ-рин такьатрин векилар (Саида Даниялова, Дашдемир Шерифалиев, ­Таира Мегьарамова) райсобранидин председатель  Абдулкерим  Палчаевахъ  галаз гуьруьшмиш хьана.

• Абдулкерим Нажмудинович, 2021-йисуз райондин бюджет тамамариз хьанани?

— Эхь, 100% тамамарна. ЦIи райондин бюд­­жет 640 миллион манатдилай артух тир. Бюджетдин 120 миллион манат хсуси доходри, амайди дотацийри, субвенцийри, субсидийри кьазвай. Къведай йисан бюджет гьеле кьабулнавач. Муаллимринни маса бюджетникрин мажибар хкажунихъ галаз алакъалу яз, ам цIининдалай гзаф жеда.

• 2021-йисуз районда республикадин ва федеральный инвестпрограммайрай гьихьтин кIвалахар кьиле тухвана?

—  Райондин регьбер Осман Абдулкеримов кьиле аваз, месела, РД-дин “Хуьрерин мулкар комплекснидаказ вилик тухун” прог­раммадай Ахцегьа 200 аялдиз чка авай школа, 60 чкадин бахча, Кьиблепатан Дагъустан­да авачир хьтин зурба спорткомплекс, Самур­ вацIун кьере габиондин бандар эцигзава. “Зи Дагъустан — зи рекьер” программадай райцентрадин, гьакI Калукрин, Хуьруьгрин рекьер гуьнгуьниз хкизва, абура къир, бетон цазва. ЦIи Н.Самурскийдин куьче туькIуьр хъувурвал, къведай йисуз Агъасиеван, С.Сулейманан тIварарихъ галай куьгьне куьчейрани бетон, Къ.Межидован куьчеда къир цада. “Зи Да­гъустан — шегьердин къулай чка” программадай район аваданламишзава. “Образование. Школаяр капитальнидаказ ремонтун” прог­раммадай 2022-йисуз Ахцегьрин 1-нумрадин, Цуругърин ва КьакIарин школаяр ремонтунив эгечIзава. Минсельхоздин “Хуьрерин мулкар дурумлудаказ вилик тухун” прог­­раммадай къведай йисуз Ахцегьа ял ядай  багъдин патав чукурдай рекьер ва спортдин маса имаратарни галай футболдин майдан, райадми­ни­ст­рациядин цIийи дарамат туь­кIуь­рун, “Чкадин месэлайрик кьил кутунин” прог­раммадай хуьрерин куьчеяр къайдадиз хкун, анра эквер тун патал чарар-цIарар гьазурнава ва икI мад.

• Къе саки вирибурун кIвалера ятар, гьамамар хьанва. Райцентрадин жемят хъвадай михьи целди таъминариз жезвач. И месэла гьялдай фикир авани?

— Чи жемятдин сагъламвилихъ ва яша­йиш­дихъ галаз алакъалу и месэладал чун ри­кIи­вай алахънава. Кардик квай “Мацар-Ахцегь” цин трубопровод туькIуьр хъувунихъ га­лаз са­нал къведай йисуз чун Рутулрин Ла-лаан де­редай кьил къачудай “Рутул-Ахцегь” цIийи проектдив эгечIда. И кар патал, 11 млн. манат пул харжна, проект туькIуьр­нава. КIва­лахар тамамардай пудратчи тайинарун патал цIийи йисалай конкурс малумарда. Яд михьдай мах­сус имарат Цуругъа жеда. Алава яз, чна Уху­лай гъидай цин проектни гьазурнава.

• Са бязи агьалийри налогрин пулар гуникай кьил къакъудзава…

— Эхиримжи 3 йисуз транспортдин налогрин пулар элкъвена чаз хквезва. А такьатрихъ “Зи Дагъустан — зи рекьер” программадай шаз Ленинан, Байрамован, А.Гьажидин, цIи Эмирован, Герейханован куьчейра къир цана. Район зирзибилрикай михьунай къачузвай пулдин патахъай рахайтIа, чи жемят зирзибил тухунай, хъвадай ва дигидай цяй пул гуз гьеле­ вердиш туш. Райцентрадин ва чи хуьрерин куьчеяр шаз гьихьтин эйбежер гьалда авайтIа, рикIел алама. Жемятди пул тагуз,­ ре­гиондин “Экологика” карханадивай кIва­лахиз хьанач. Чна чи къуватралди са шумуд­ра михьи хъувуна. Гила месэла УЖКХ-дал тапшурмишнава. И кардал машгъул ксар чпин везифайрив намуслудаказ эгечIунин нетижада къе виринра михьи я. Жемятди  зирзибил тухунай гьакъи тагайтIа, гьатта фялейриз гудай, техни­ка хуьдай, ГСМ маса къачудай пул тахьана, кIвалах акъвазда. Да­гъус­­танда ТБО тухунай лицензияр анжах кьуд райондиз (Ахцегь, Дербент, Мегьарамдхуьруьн, СтIал Сулейманан) ава.

• Районда культурадин идараяр авай гьал хъсанди туш. Абур гуьнгуьниз хкиз жезвачни?

— Къведай йисуз федеральный программадай гузвай 20 миллион манат пулунихъ чаз Смугъулрин, Луткунрин, Чеперин, Хинерин клубар ремонтунив эгечIиз кIанзава. И месэлада пара крар гьа СП-рин администрацийрин активвилелай аслу я.

• Къе чи пара жегьилар, кIвалах авачиз, патарихъ физва. Суьрсет — ичер, сар, ха­мар гьялдай гъвечIи карханаяр чкадал хьанайтIа, хъсан тир.

—  Хуьруьн чкада кIвалах авач лугьун дуьз туш. Мал-хеб хуьз, багъманчивал, салар­банвал жедачни? Исятда Ахцегьа са шумуд эцигунрал пешекарар, фялеяр кIан­зава. КIвалахдай ксар паталай кьуниз мажбур жезва. Дугъри я, мажибар гъвечIи я лугьуз, чи хъсан пешекарар ина акъваззавач.  Хуьруьн чкада яшамиш жезвай парабур зегьмет алачир пул кIанибур я. Месела, са шумуд йис я Ахцегьа нехирдив фидай кас жа­гъин тийиз. 100 мал хуьз хьайитIа, вацра 50-60 агъзур манат къазанмишиз жеда. Къведай йисуз Ахцегьа цIийи школа, аялрин бахча ва спорткомплекс кардик кутуналди, 40 касдиз кIва­лах жеда. Хуьруьн майишатдин суьрсет гьялдай карханайрикай рахайтIа, ичер хуьдай холодильный камераяр — гьамбарханаяр эцигдай фикир ава.

• Ахцегьа гамар, халичаяр храдай сеняткарвал арадал хкиз кIанзава лагьай ван хьана.

— Эхь, Ахцегьа гьеле 1909-йисуз халичаяр храдай махсус цех ва 1927-йисуз Дагъус­тан­да­ сифте яз гамарин фабрика кардик акатнай. Адан гамарни халичаяр вири уьлкведиз, гьатта­ къецепатани машгьур хьана. Гила, гьа­йиф хьи, бубайрин и надир сеняткарвал тамамвилелди квахьзава. Чи баркаллу ватандаш, тарихчи­ алим Шерибан Пашаевадин тек­лифдалди чаз 2022-йисалай и месэладиз къуват гуз кIан­зава. Ге­рек дараматдин, спонсорвилин куь­мек­дин ва арадал атун мумкин тир маса месэлайрин патахъай чна алакьдай ви­ри жуьредин куьме­карда.

• Ухулвийриз, кьехуьлвийриз дагъда гадарнавай чпин бубайрин хуьрерал чан хкиз кIанзава. Месэла гьи дережада ава?

— Тебрикуниз лайихлу лап хъсан кар я. Райондин руководство куьмекиз гьазур я. А хуьрерин жемятри чпин къуватралди рекьер туькIуьр хъувунватIани, кьил кьунвай ксарин патай са артух активвал авач. “Ухулрин хуьр” СП-да 200-далайни гзаф ксар пропискада ава, малдарвилин СПК тешкилна, кIвалах­за­ва. Яшайишдин 2-3 кIвал туьхкIуьр хъувун­ва, кьве хизан яшамиш жезва. Ухулвиярни Къурукаларин агьалияр сад хъхьана, администрациядин центр Къурукалал алаз “сельсовет Ухульский” СП тестикьардай документар (и жигьетдай 2016-йисан референдумдин къарар ава) республикадин минюстда ава. Кьехуьлвийрин па­тахъай: гьа­къикъатда чпин хуьр кухтаз кIан­завай­буруз чна буюр лугьузва.

• Мегьарамдхуьруьн райондин Чархи кIам участокда арадал атанвай ЦIийи Усурринни Гъуьгъвезрин хуьрерин кьисмет яргъал йисаралди гьялиз тахьана ама.

— Месэла гьикьван четинди ятIани, ам гьялна кIанда. РикIел хкин, алатай асирдин 60-70-йисара чи куьчери хипехъанвилин къишлахрал, Луткунринни Хуьруьгрин администрацийрик акатзавай ва гьа са вахтунда чпиз хуьрерин статус авачир цIийи чкаяр арадал атана. Анра хсуси кIвалер, чилер регист­рация, прописка ийиз, налогар гуз ва яша­йишдин маса месэлаяр гьялиз тежез, инсанар кIеве ава. Чилин статус дегишарун патал чна пара алахъунар ийизва. Талукь тир вири документар РД-дин гьукуматдин ва мин­госэменнидин кабинетра ава. Месэла гьялна куьтягьзавач. ЦIийи Усуррин хуьруьн месэла къведай йисуз гьялун лазим я.

• Эхиримжи вахтунда Ахцегь райондиз туристар къвез башламишнава. Абуруз шар­­тIар яратмишиз жезвани?

— Туризм — им чаз гьеле хъсан таниш-вердиш тушир ва гьа са вахтунда райондин экономика, культура вилик тухун патал вичихъ еке мумкинвилер, гележег авай цIийи хел я. Кьилдин туристар чпин хушуналди къвезва, чкадин жемятдин ацукьун-къарагъунихъ, тамашуниз лайихлу чкайрихъ галаз таниш жез, хъфизва. Мугьманперес чи халкьдилай абур пара рази я ва чпин фикирар, шикилар соцсетра эцигзава. Туристар желбун патал эвелимжи нубатда общественный чкайра михьи­вал хвена кIанда. Разивилелди къейд ийин, РД-дин туриствилин бинелу муьжуьд чкадик Ах­цегь район акатуни ва ина туриствилин информцентр (ана ял ядай, санитариядин, вайфайдин, халкьдин художественный сеняткарвилерин шейэрин зонаяр жеда) ачухиз­ кIан хьуни районда туризмдин еке мумкинвилерикай лугьузва. Гьавиляй чи фикирдик туриствилин бизнес кардик кутадай гегьенш программа туькIуьрун ква.

• Туризмдикай ихтилат кватайла, РФ-дин культурадинни тарихдин надир имарат тир Ахцегьрин къеледикайни рахан.

— Росэменнидин хсусиятда авай, вич гьукуматдин хуьник-къаюмвилик квай и зурба къеле 2024-йисан апрелдалди “Русская миграция” обществодин арендада ава. Амма иесийри са къайгъударвални ийизвач, къеле чкIидай гьалдиз гъанва. Гьелбетда, икI туна виже къведач. Чи арзайриз жаваб яз, и мукьвара Росэменни ва РФ-дин Культурадин ирс тешкилатрай комиссияр атана, тамашна, хъфена. Абуру къайгъуяр авун лазим я.

• Абдулкерим Нажмудинович, 2021-йисан нетижайрилай куьн рази яни?

— Коронавирусди тади гузвайтIани, адан вилик пад кьунихъ галаз санал (районэгьлийрин саки 40% азардиз акси рапар янава, и кар да­­­вам жезва), винидихъ къейд авурвал, халкь­дин яшайишдин гьалар хъсанарунин, эко­номика вилик тухунин карда чна фикирдиз къачур хейлин месэлаяр уьмуьрдиз кечирмишна. Гьич тахьайтIа 100 миллион манатдилай артух пул серфна, 7 школа капитальнидаказ ремонтна. Чимивал гудай къурулушар, пищеблокар авай анра гила аялриз къулай шартIар хьанва. И вири крар, кьиле Осман Абдулкеримов аваз, райондин руководстводин, депутатрин алахъунрин нетижа я. Рехъ физвайда атIуда. Чун санал акъ­ваз­­навач. 2022-йисуз къуй чахъ мадни цIийи агалкьунар хьурай! ЦIийи йис мубаракрай!

Дашдемир Шерифалиев