Ингье  яваш-яваш зулни акъатза­ва. Им йисан кьиляй-кьилиз зегьмет чIугуна, арадал гъанвай бегьер кIватI хъийидай вахт я. Гзаф маса му­ни­ци­палитетра хьиз, СтIал Сулейманан райондани майишатри ва агьа­лийри ципицIар, пIинияр, хутар, машмашар, шефтелар ва  маса емишар кIватIна акьалтIарнава. Алай вахтунда районда хурмаяр кIватI хъийизва. Чкайрал къвез, карчийри са килограмм хурмаяр 25-30 манатдай маса къачузва.

Субтропикрин набатат тир хурмадин тарифдин бегьер райондин гзаф хуьрерин (ДаркIуш-Къазмайрин, Эминхуьруьн, ЦIийи Макьарин, Кьасумхуьруьн…) агьалийрин багъ-бустанда, салан участокра дигмиш хьанва. Чебни — жуьреба-жуьре сортаринбур.

Экологиядин жигьетдай михьибур хьунилай гъейри, райондин шар­тIара гьасилзавай “Королек”, “Шиш-Бурун”, “Мандаринный”, “Помидорный” ва  маса сортарин хурмаяр шире квайбурни, дадунизни, акунризни хъсанбур я.

Шикилдай аквазвай хурмадин тар зи сала ава. Ноябрдин варз, тарцел пешер са­ки аламач. Хурмаяр лагьайтIа, булдаказ ала. Хилер хаз акурла, са вад-ругуд ящик хурмаяр атIанва за. Тарцел хурмаяр дека­брдин вацрани аламукьда. Кар ана ава хьи, зи салан участокда авай хурмаяр чра­далди нез жедайбур туш, сивер ри­тIи­да. Пешекарри зун гъавурда турвал, дигмиш тахьанвай хурмадик дубильный шей­эр гзаф ква, гьавиляй, ихьтин емиш тIуьрла, сивер ритIида. ИкI тахьун патал, эгер абур дигмиш жедалди нез кIан­за­ватIа, сивер ритIидай хурмаяр са шу­муд сятина чими це, я тахьайтIа муркIада (морозильникда) туртIа, хъсан жеда.

Субтропикрин набатат тир хурма битмишарун патал шартIар чи уьлкведа ЧIулав гьуьлуьн къерехда, Крымда ва Дагъустандин чими рай­онра ава. Академик Н.И.Вави­лова, гьеле 1936-йисуз Кьиблепатан Да­г­ъустандиз атайла, Дербент район ва гьуьлуьн къерехда авай чилер­ (Махачкъаладилай Азербайжандин сергьятдал кьван) субтропикрин набататар, гьабурукай яз хурмаяр битмишарун патал кутугай шар­тIар, яни хъуьтIуьз хъуьтуьл, гатуз чими гьава авай чкаяр тирди къейднай.

Хурма бегьерлу ва хийирлу набатат я. Адак 25 процент шекер (глюкоза ва фруктоза) ква. Сахароза хурмадик тIимил ква, ам диетический продукт яз гьисабзава. Ам  иллаки рикIин ва дуркIун­рин азар авай инсанриз менфятлу я. Халкьдин медицинада хурма хуквадин азар авайлани тIуьн меслят къалурзава. Хурмадин тарцин пешерикай гьазурнавай чайдик гзаф витаминар ква…

Шадвал кутадай кар ам я хьи, районда хурмадин багъларин кьадар йисалай-суз артух жезва. Идан гьакъиндай шаз районда 2000 тонндив агакьна хурмаяр кIватI хъувуни ачухдиз шагьидвалзава. Алай йисузни районда хурмайрин бул бегьер кIватI хъувун гуьзлемишзава.

Хазран Кьасумов