Виликдай газетдиз акъатай макъалай­ра­ чна фикъгьидин гзаф ктабра муртад­ви­ли­кай­ рахазвай разделар (паяр) авайди къейд­­най. И кардин себебни адаз еке эгь­ми­ят ва метлеб хьунихъ галаз алакъалу я. Му­р­тад хьун — им диндай акъатун лагьай­ чIал я. Мур­тадвал — Ислам чIурзавай кар авун ва я гаф лугьун я. Яни бязи гунагь крар авурла ва я гунагь гафар лагьайла, му­­­сур­ман кас диндай акъатзава (адакай кафир, муртад жезва). Гьатта ада капI ийиз­­ватIа­ни, сивер хуьзватIани ва гьаждиз физватIа­ни…

Къейдна кIанда, а гунагь крарикайни гафарикай гзаф кьадар мусурманриз чизвач ва чпиз хабарни авачиз, абуру муртадвал авун мумкин я. Абур (гунагь крар) чир хьун вири мусурманар патал важиблу кар я, абурукай яргъаз хьана, жуван дин саламатдиз хуьдайвал.

Муртадвилин жуьреяр пуд ава:

1) акъидадин (инанмишвилерин) месэлайра муртадвал авун;

2) гафаралди муртадвал авун;

3) краралди (амалдалди) муртадвал авун.

Муртадвал авуник бязи чIехи гунагьар авунни акатзава. Ахьтин гунагьар лагьай­тIа, саки 70-далайни артух ава ва абурукай­ са кьадарбурукай чун и макъалада рахада­.

ЧIехи гунагьрин ва гъвечIи гунагьрин арада вуч тафават ава лагьайтIа, чIехи гу­нагьриз имам аш-Шафииди ва имам Агьмада ихьтин тариф (определение) ганва: “ЧIехи гунагь — ам вичин жигьетдай (шариатдин) гьяд (жаза) важиблу жезвай ва я вичин гьакъиндай (шариатда) кьетIи гьелягь авай кар я”.

ЧIехи гунагьар кьве жуьре ава: диндай акъудзавай ва диндай акъуд тавуна, ахьтин­ кар авунай еке жаза къвезвай. ЧIехи гу­нагь­динни гъвечIи гунагьдин лишанар гьихь­­­тин­бур я? Мусурмандиз вичи авунвай­ гунагь гьи жуьредик акатзаватIа, гьикI чир жеда? Алимри лугьузвайвал, чIехи гунагьар авурбурун жазадик лянет, азаб, Жегьеннемдин цIай акатзава. Мадни, чIехи гу­нагьар авурбу­руз иман жедач, Аллагь-Та­а­ладиз абурукай­ хъел жеда, Ам ажугъламиш жеда, Ада лянет ийида.

ЧIехи гунагьрикай къерех хьун инсан патал рикIин секинвал, шадвал, чина нур хьун, кIвалин къене берекат хьун я ва ам Аллагь-Таала рази жедай кар я!

Килиг, вуч шад хабар гузватIа Аллагь-Таалади Къуръанда (4-сура, 31-аят, мана): “Эгер куьн квез къадагъа авунвай (еке гунагьрикай: ширкдикай, диде-бубадин чIа­лаз килиг тавуникай, яна кьиникьикай…) яр­гъаз хьайитIа, Чна куь пис крар (гъвечIи гу­нагьар) квелай алудда (багъишламишда) ва Чна куьн багьа (лайихлу) “гьахьдай чкадиз”  (Женнетдиз)  ракъурда”.

Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) лу­гьузва (мана): “Вад капI, жуьмядилай ­жуь­мядал, рамазандилай рамазандал — абурун арайра хьанвай куьлуь гунагьрилай гъил къачуда, эгер инсан чIехи гунагьрикай яргъаз хьанватIа”. (Яни, гьар са ферз капI ада авурла, гьар жуьмядин капI ада авурла ва гьар рамазан вацра си­вер хвейила — гьар кьве ферз кпIунин ара­да хьайи, гьар кьве жуьмя-кпIунин арада хьайи ва гьар кьве рамазан вацран арада хьайи вири гунагьрилай гъил къачузва, анжах чIехи гунагьар квачиз) (Муслим).

Аллагь-Таалади вири инсанриз эмир га­на лугьузва (ам Къуръанда сад лагьай эмир я) (2-сура, 21-аят, мана): “Эй, инса­нар! Ибадат ая (куьне) куь Раббидиз — куьн ва квелай вилик хьайибурни халкьнавай, квез (Аллагьдихъай) кичIе хьун патал!”.

Маса аятда Аллагь-Таалади лугьузва (51-сура, 56-аят, мана): “Халкьнава За жи­нер ва инсанар — (абуру) анжах (са) Заз ибадат авун патал”.  Алимри лугьузвайвал, Ал­лагьдин садвал тестикьарун патал ибадатар Адаз талукьариз.

ЧIехи гунагьрикай кхьенвай ктабар гзаф ава, абурукай сад имам аз-Загьабийди кхьенвай “аль-Кабаир” ктаб я.

ЧIехи гунагьар

Абу-Гьурайра асгьабди (Аллагь рази хьурай вичелай) чаз хабар гузвайвал, Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) гьадисда лагьанва (мана):

“Куьн ирид телефдайбурукай яргъаз хьухь!”. Абуру лагьана: “Я расулаЛлагь, гьи­бур я абур?”. Ада лагьана: “Аллагьдиз­ ше­рик гъун (ширк авун), суьгьуьр авун, кас яна кьин (вич ягъун Аллагьди къадагъа авунвай, анжах гьахъ аваз яна кьин квачиз), риба (шариатдин къанунрал амал та­вуна къазанмишнавай файда, фаиз) тIуьн, етимдин мал тIуьн, кафиррин кьушун­ атайла абурухъ галаз гуьруьшмиш хьуникай катун ва (гунагь кардикай гъафил тир, чпиз гьич фикирни авачир) диндар михьи муъмин — дишегьлийрал (зина авунин) буьгьтен (чIуру кардин тахсир) вегьин” (Бухарий, Муслим).

Абу Бакрат Нуфайъ ибн аль-Гьарис ас­гьабди (Аллагь рази хьурай вичелай) агакьарнавай мад са гьадисда къейднавай­вал, Аллагьдин расулди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) лагьана, (мана): “Хабар гудани за квез виридалайни чIехи гунагьрикай?”. (Пуд сеферда). Чна лагьана: “Эхь, хабар це я, расулаЛлагь!”. Ада лагьана (мана): “Аллагьдиз шерик гъун (ширкдин, куфрдин крар авун), диде-бубад чIалаз яб тагун”. Ам кьуьнт яна къвалахъ хьанвай тир, ах­па ам (дуьз) ахцукьна ва давамарна (ма­на): “Дугъриданни! Таб гаф лугьун ва таб шагьидвалун!”. А гафар ада гзаф кьадар тикрариз хьана. Чна чакди лагьана: Агь, киснайтIа ам!” (Бухарий, Мус­лим)­.

Агъадихъ чун чIехи гунагьрикай ге­гьенш­диз рахада.

1. Аш-ширку биЛлягь (Аллагьдиз шерик гъун, мушрикьвал авун).

Ширкдин къадагъавал

Малум кар я — виридалайни кьетIидаказ къадагъа авунвай кар ва виридалайни чIехи гунагь ширк авун я. Аллагь-Таалади лугьузва (4-сура, 36-аят, мана): “Ибадат ая куьне Аллагьдиз ва шейни Адаз шерик яз кьамир!”. И аятда Аллагь-Таалади ширк къадагъа авун ва Ада Вичин бендейриз буйругънавай виридалайни зурба эмир — Адаз ибадат авун сад-садахъ гилигнава. Вични, махлукьар Ада анжах ибадат авун патал халкьнавайла. Аллагь-Таалади лагьанвайвал, (51-сура, 56-аят, мана): “Халкь­­нава За жинер ва инсанар — (абуру) анжах (са) Заз ибадат авун патал”.

Ам (яни шерик гъун), Аллагь-Тааладин­ гафари къалурзавайвал, эвелимжи гьарамнавай кар я (6-сура, 151-аят, ма­на): “Лагь (ву­на эй, Пайгъамбар абуруз): “Ша (куьн), за кIелда куь Раббиди квез вуч гьа­рам­на­ватIа”. (Эмирнава Ада квез): куьне Адаз са­ шейни шерик гъун тавун; диде-бу­байриз хъсанвал авун; (кьилел атанвай) кесибви­ликай кичIе хьана, куьне куь ая­лар рекьимир — квезни, гьабурузни риз­кьи­ Чна гузва­; куьн алчах (еке гунагь авай)­ крарив мукьув жемир — абурукай я ачухбурув я чине­банбурув; (яна) рекьимир куьне чан (инсан)  Аллагьди гьарамнавай — анжах гьахъ авай гьал квачиз (къанлудилай кьисас къахчудайла яна кьин, эвленмиш хьайида­лай кьулухъ зина авур кас къван гана кьин­ ва муртадвал авур кас яна кьин квачиз). Ам (а крар) квез (куь Раббиди) буюрмишнава, белки куьне (фа­гьум­на) кьатIун!”.

(КьатI ама)

Ямин Мегьамедов,

диндин рекьяй алим