Аламатдин крар, вакъиаяр кьиле физва чи уьмуьрда (обществода) эхиримжи вахтунда. Гьич виливни хуьн тавур залум тIугъвалди, инсанрал гьужумиз, гзафбур чандивай ийиз, гила саки кьве йис алатзава. Государстводи агьалияр саламатдиз хуьн патал лап еке харжиярни ийизвайди аквазва. ТIугъвалдикай хуьз жедай хейлин хъсан рекьерни къалурзава, куьмекарни гузва… Гьихьтин цIийи азарханаяр эцигна, ишлемишиз вахканва… Гьикьван духтурри инсанрин сагъламвал хуьн патал лап четин шартIара женг чIугвазва…
Сагъламвал хуьнин виридалайни умудлу рехъ тIугъвалдин шартIара, адан вилик пад атIун паталди, рапар ягъун тирди гьикьван раижзава… ЯтIани чи хейлин инсанри, чеб гьакьван “савадлубур”, я тахьайтIа, гьакьван чеб чпихъ инанмиш тирди хьиз, яб акалзавач дуьз меслятрихъ, къимет гузвач ийизвай куьмекриз, тегьне язава чи духтурри, крар чпелай аслу тир ксари, регьберри ийизвай къайгъударвилериз…
Идални бес тахьана, рапар ягъуниз акси мярекатар тешкилзава, абур ягъ тавун патал эвер гузва… Им вуч ятIа? Аксивал, асивал яни? Бишивал, буьркьуьвал яни? Гьакьван къиметсуз хьанвани сагъламвал? Уьмуьрдихъ дад амачни? Фашалбур яни духтуррин дарманарни, ийизвай куьмекарни фарманар?..
ТIугъвал, гагь секин, гагь мадни къати жезва. Рекьизвайбурун кьадарар миллионриз барабар хьанва… Жуван багърибур, мукьвабур гъиляй физва… Рапар ягъайбурухъ тIугъвал галукь тийизвайдини аквазва… Бес рапариз ваъ лугьузвайбур гьинай я?..
Маса аламат, жуван гьалаллу пулни са гьихьтин ятIа лутуйриз гана, рапар ягъайвилин гьакъиндай тапан справкаяр (сертификатар) маса къачузва. Амма ихьтин чарарихъ инанмиш гьикI жезвайди ятIа? Чи азарханайра, иллаки Махачкъалада, тIугъвалдик азарлубурун кьадар тIимил, рекьизвайбурун кьадарарни саки дегиш жезвач. Вучиз? Себеб винел ала. Язавач рапар, маса къачузва чеб “хуьдай” тапан чарар… Кар-кардай фейибур, гьатта тапан “рапар ягъайбурни”, гьакъикъатда азарлу хьана, аватзава азарханайриз. Садбуруз куьмекар хъхьайтIани, масабуру чпин “къайгъу” чпи фадлай авунвайди малум жезва. Гзаф жедачни бес начагъбур?
Эгер и чи гзаф “савадлубуру” лугьуз, тестикьарзавайвал, тIугъвалдиз акси рапари “инсанар чандивай ийизвайди” тиртIа, чи уьлкведа а рапар сифте нубатда армиядин жергейра, къуватдихъ галаз алакъалу органра къуллугъзавай ксариз ядай жал?
За жуван сагъламвал хуьн, хизандизни чешне хьун патал йисан эвел кьиляй, чи республикада а кардив (вакцинациядив) эгечIайвалди рапар яна. Кьве рабни. Сад — вацран эвел кьиляй. Муькуьди, духтурри лагьайвал, 21 югъ алатайла. Зи хизандини а кар авунва. Гьелелиг рапуникди начагъ хьайиди заз акунач. Авач…
Амма гьа “справкайралди сагъариз” алахъай са шумуд кас, заз чидай са бязи хизанрайни, чандивай хьайиди рикIелай физвач. За абурун тIварар кьазвач, мад сеферда рикI тIар тахьун паталди. Гьа и чIавузни чи “савадлуйри” ам “Аллагьдин кьадар я. Гьада къалурайвал я”, лугьузва. Раб яна рахазвай захъ ваъ, тапан справка маса къачуна, телефондай “барби” язавайдахъ яб акалзава. Идаз гьихьтин къимет гуда?..
Чи хейлин телефонрай, интернетдай, са бязи тапан каналрайни чаз, чи халкьдиз, ватандиз хаинвалзавай къуватри, югъ-йиф талгьана, чпин “барбияр” язавайди квез аквазвачни? И йикъара “Россия-24”, маса каналрайни раиж авурвал, тек са октябрдин вацран кьвед лагьай паюна РФ-дин Силисдин органрин векилри тапан справкаяр (сертификатар) маса гайи 400 касдив агакьна лутуяр — тапан “духтурар” жавабдарвилиз чIугуна.
Мадни са рекъем: чпи рапар ягъуниз акси, яни азар мадни гужлу хьун паталди, югъ-йиф талгьана, чIуру (чIулав) малуматарни делилар чукIурзавай интернетдин 90-дав агакьна (?) сайтар агална. ЯтIани и тапан “къайгъударрин” вилик пад кьаз жезвач. Гьинрай я а “къайгъударар”? Гьакьван чахъ “рикI кузвай” Украинадай, Гуржистандай, Латвиядай, Польшадай, Америкадай, Британиядай, Бельгиядай, масанрай. Чи уьлкведин чIехи шегьеррани чпин мукар кутунвай жасусар тIимил туш. 5-колонна кардик ква…
Чпиз чиз-чиз, тапан сертификатралди алверзавайбур? Абур лутуяр, жасусар, душманар тахьана, бес вужар я? Чиз-чиз, вичин пулни гана, тапан птикарни запабар, справкаяр къачузвайбур душманар тахьана, дустар яни? АкьалтIай лукIар я лутуйринни гьарамчийрин гъиле гьатнавай.
И лукIариз чпи чпиз ва гьакI чи вирибурун хийирдиз гьихьтин зиян гузватIа чир хьанайтIа, хъсан тир. Гьайиф, чириз кIанзавач. Амалзавач са къадагъадални, я меслятдални. Чи автобусра, маршрутдин улакьра аваз пассажирар гьикI физва? Бязи вахтара сад-садан кIула жезва…
Улакьрин иесийризни и кар “аквазвач”… Пул къвезва эхир гъилиз… Ингье мад са гьафтеда чи гзаф карханаяр, идараяр, къуллугъар кардикай хкудна. Акъвазна гзаф рекьер, муькъвер. Хийирдин гзаф крариз рехъ агална, низ хийир хьана? Мад гьа лутуйризни угърийриз. Куьне вуж девлетлу, къуватлу ийизватIа фикирзавани, рапариз ваъ лугьузвай “савадлубур”?
Рапар ягъун гила цIийиз арадал атай муд туш. Гьар тIугъвал, тIегъуьн, къиргъин агатайла, общество абуруз акси рапар ягъуниз, маса серенжемар кьабулуниз мажбур хьайиди я. ИкI женг чIугурди я цIегьер, цIаяр, ваба, ярар хьтин ва маса садакай-садак фад акатдай залан азаррихъ галаз.
Гьеле II Екатеринадин вахтундани. ЦIегьерин азардин вилик пад кьун патал сифте ада вичиз раб ягъиз тунай, ахпа вичин патав гвайбурузни… ИкI хуьзвайди я чи инсанрин сагъламвал гилани, гьеле аялзамаз рапар ягъиз.
Рапариз ваъ лугьудалди куьне жуван вилик суал эциг: заз сагъламвал, уьмуьр кIанзавани, тахьайтIа — азар, азаб, ажал? Дуьз жавабди куьн хуьдайдал шак алач… Са бязибуру рапар ягъуниз мажбурдай ихтияр авач лугьузва. Бес куь саймазвилелди масабур начагъардай, азар мадни къуватлу ийидай ихтияр квез ни гана?..
Мердали Жалилов,
литературадин отделдин редактор
