Гьуьрметлу дустар! Ингье кIелунин йисан сад лагьай пай куьтягь хьана. Вилик тIатIилар (каникулар) ква. Хъсандиз ял ягъа. Амма кIелай тарсарни рикIе­лай ракъурмир.

Вилик ноябрь — зулун юкь ква. Адет яз, ноябрдиз чинра мукьвал-мукьвал марфар къвада, ара-ара живедин цIверекIарни аквада. Дагълара жив къвада. Къушари чи­ми уьлквейриз гьерекатда. Чуьллер, тарар-тамар вилик квай хъуьтIуьз гьазур жеда.

Ноябрдин вацра чав лап гуьзел суварарни агакьзава. Абурукай виридалайни чIе­хиди ва важиблуди Октябрдин инкъилабдинди я. Гила а суварилай вилик Халкьарин садвилин югъ кутунва. Гьамни важиблу югъ я. Чи чIехи государстводин тарих­да ам полякрин чапхунчийрикай Москва азад хъувурди, обществодай “гъулгъула” (“смута”) квадарайди, халкьари саналди чапхунчияр терг авурди яз гьатнава.

Эхь, халкьарин садвилелай чIехи къуват авач, я женни ийидач!

Ноябрдин эхирда Дидедин югъни къейдзава. Им лап экуь ва рикIиз чими сувар я. Дидейриз и сувар къейд ийиз куьмек це. Куь хъсан крари дидейрин руьгь чIехи ва эрклу ийида…

_________________________________________________________________________

Ахварни Гар

 

Ахварни Гар гьуьжет хьана са юкъуз,

Чпин векlегьвилер авай чаз къалуз.

Гар акъатна элкъвезавай чилерал,

Ругни тlурфан акьалдарна хуьрерал.

 

Тунач гару хура гьатай тарни мал.

Чукlурна лап таяярни, муьхцни кlвал

Кlарас-тахта акъуднавай цавариз,

Гьа и жуьре кичlе гузвай Ахвариз.

 

Гъвечlи аял ацукьнавай гьаятда,

Гару кичlевал тунавай къаматда.

Гъиле кьунвай са фан кlус чуькьвена,

Гьа Гарузни далу яна элкъвена.

 

Гар тепилмиш хьана гила аялдал,

Гъилевай фу акъудиз кlанз амалдалд.

Алахъна Гар, аял вичиз муьтlуьгъриз,

Аялди фу кьазвай мадни кlевидиз.

 

Хкатна Гар, муьтlуьгъ хьанач аялни,

Векlегьвилин амукьнач гьич са гелни.

Са арадлай аял фенай ахвариз,

Фу аватнай адан гъиляй вич-вичиз!

 

Фад алукьай зул

 

Фад алукьай зулу цуьквер кьурурна,

Шуьтруь хьана, дегишарна рангарни.

Сефилвили зи рикl хура агъурна,

Хъипи хьайла багъда авай тарарни.

 

Тlебиат я,  авай вичин къанунар,

Жедач дегиш завай адан адетни.

Виш сеферда авуртlани  рахунар,

Адахъ галаз жедач завай гьуьжетни.

 

Циф алазва, рагъни катна цаварлай,

Къайи марфад  кlвадарзава стlалар.

Яваш-яваш пешер кlвахьиз тарарлай,

Рикlяй физва агъзур жуьред хиялар.

 

Мекьид я зул, хъуьтlуьн югъ хьиз аквазва,

Я са къушни аквазамач лув гудай.

Гьа къайивал бедендани акьазва,

Тама чакъал пайда хьанва къув гудай.

 

Гьавадикни са чимивал кумачиз,

Зулун къаяр агатнава, кlеви я.

Мичlи хьана, рагъни цава амачиз,

Зулун югъ туш, хъуьтlуьн къуз хьиз мекьи я!..

Хъартасви Шагьвелед

___________________________________________________

Дидедин рикI

Дагъдин хуьр. Рагъ алай августдин югъ… Тара-тама жуьреба-жуьре емишар агакьдай вахт хьанвай. Хуьруьнвияр, садбур са патаз,­ садбурни маса патаз, чпиз зулун гьазурвилер авун фикирда аваз, емишар кIватIиз  физ­вай. Чунни гьа икI тамуз фена…

Чна чумалар атIуз башламишна. Дидеди захъ галаз ихтилатарзавай, завай гьар жуь­ре хабарар кьазвай. Зани, зи нубатда, жувавай  жедай жавабар гузвай. Садлагьана дидеди  зун гзаф тажуб жедай суал гуда:

— Лагь кван дидедиз, зи хва, эгер зун исятда и тарцяй агъа кIамуз аватайтIа, вуна вуч ийида?

Зи япарихъ и ван галукьайла, заз ам  гьа­къикъатда аниз аватай кьван пис хьана. Са гъвечIи  вахтунда, вуч лугьудатIа чин тийиз, амукьна зун. Ахпа, жуван кичI квадарна, ви­кIегьвал винел акьалдарна:

— Диде, вуна садлагьана а пашман ихтилат заз вучиз авунай?

Дидедиз акуна, заз кичIе хьанва. Тадиз маса ихтилат вегьена арадал.

За адан гаф атIана:

— Вуна завай хабар кьур суалдиз жаваб ихьтинди я: чакай кьведакай сад кIамуз аватун кьисмет авай кар ятIа, аватрай зун. Кьейи­тIани, кьирай зун… Зун, ви аял, вун — зи диде. Гьар юкъуз ви гъилел чи вил ала. Вун кьейи­тIа, зи дах, вахар, стха ажуз жеда. Зун кьейи­тIа, хажалат квез жеда, гьелбетда. Ахпа, вахт алатайла, зун хьтин аялар квез мадни хъжеда, — лагьана за дидедиз викIегь къайдада.

За авур ихтилатдин ван атай диде, тара авай чумаларни атIун акъвазарна, къах хьана, амукьна. Са арадилай тарцяй эвичIна, зи патав атайла, заз акуна, адан вилерал накъ­вар алай. Агъуз хьана дидеди зун къужахда кьуна. Са арадал кьван чун кьведни, са гафни лугьун тийиз, гьакI акъвазна. Ахпа дидеди лугьуда: “Заз вуч кIанзавайди тир, жуван атIай мецяй а ихтилат ийиз? Аялдин таза ри­кIиз тIарвал ийиз”.

Мад диде чумалдин тарциз акьах хъувунач…

Тегъи Мегьамедов

______________________________________________________________________

Зулун векьер

Математикадай Эдикан, Славикан, Ибрагьиман гьалар хъсанзавачир. Атана кIуьд лагьай классдин тарсарни куьтягь хьана. Имтигьанар башламиш жезвай. Математикадин тарс гузвай Жафер муаллимни терсди тир. Дуьз жаваб ганач хьи, инихъ-анихъ авайди тушир, эцигдайди “кьвед” тир. Гьа икI, гадайри гьикIин-вучин лугьузвай…

Гьа и арада, къуьнел дергесни алаз, Жафер муаллим, векь яна, къурухдай хъфизвай. Садлагьана Эдикни Славик Жафер муаллимдин патав фена, салам гана. Кьведани са сивяй лагьана: “Муаллим, чна ваз пака векь ягъиз куьмек гуда”.

“Лап хъсан я, пака ша”, — жаваб гана муаллимди.

И арада Ибрагьима, вични къведани лагьана хабар кьурла, муаллимди жаваб гана: “Вуна зулун векьер ягъа…”

Роза Мингьажидинова

______________________________________________________________________

Фригърин цIирер

 

Мишердин теклиф

(Мах)

Акьуллу теклифдиз гъвечIи-чIехи чидач.  (Мисал)

Хьана кьван, хьанач кьван са мишер. Ам са мус ятIани чатун устIарди гьулдандикай га­та­на туькIуьрнавай. А вахтара инсанриз мишер вуч затI ятIа чизвачир. Гьавиляй, са гьихьтин ятIани ухшар авайтIани, ам адетдин  мишер тушир. Идаз я са­рар авачир, я гъиле кьадай тум. Сарарин чкадал ракьун пешинал абуруз ухшар кьацIар хьтинбур атIанвай. Идалайни гъейри, мишер хьизни гуьцIзавай.

Хабар нивай? Хабар гьа и эйбежер мишердивай. КIвалахдайла, затI арадал текъвез, ам чандай акъатзавай. Эхирни,кIвалахна ял ягъиз ацукьнавайла, мишер чIалал атана.

— Я иеси, — лагьана мишерди, — ви язух къвезва заз. Гьекьни каф жезвай ваз за­вай лазим куьмек гуз жезвач. Закайни фикир ая.Файдасуз зи сарар хьтинбурни цIразва.

— Заз а кар аквазва. Зи кьилиз са затI къвезвач. Фикирна кIанда.

— За фикирнава. Вуна яб це. Ша вуна зал атIанвай сарар хьтинбур чIехи ая ва абуруз къилавни це. Килиг садра, кацин сараривай гъвечIи кIвалахар жезва, жанавурдин сарари гьар са затIунай пад акъудзава.

— Валлагь, дуст мишер, вун гьахъ туш завай лугьуз жедач. Зун гьа ви теклифдиз килигда. Вижевай меслят я.

Хабар нивай? Хабар чатун устIардивай. Ада, мишердин теклиф кьилиз акъуд­на, адак сарарни кутуна, кIвенкIверни хци авуна. Гьар кIвалахдайла, мишердин сарариз къилав гуз, устIарди манидални илигиз хьана. Вучиз лагьайтIа мишердини вичин жуьреда иесидив зил кьазвай, кIвалахни регьятдаказ виликди физвай.

— УстIарди алатризни яб гана кIанда, —  тикрарзавай чатухъанди.

Лугьуда хьи, гьа чIавалай кьулухъ инсанриз мишерар ийиз чир хьана. Абуруни халкьдиз гилани вафалувилелди къуллугъзама.

Аскер  Бегов, 9 “а” кл. ученик

___________________________________________________________________

Пашман пеш

(Мах)

Кьейи кас цIийи къанунралди яшамиш жеда. (Мисал)

Хьана кьван, хьанач кьван са пеш, амма ам сифте авачир, ахпа алемда пайда хьана. Гатфарин сифте кьилерай. ТIурар хъиткьиниз башламишайла. Ам шад тир. Элкъвена патари­вай цIудралди, вишералди гьа вич хьтин тазакар майдандиз экъечIзавай. Абур гьевеслу тир, иллаки сифте хъиткьинай чи бахтавар.

Са тIимил шагьвар акъатун багьна тир. Сифте кукIван, ахпа амай пешер кьуьлер ийиз, манияр ягъиз, шаддиз рахаз эгечIдай. Айибдай карни авачир, жегьил вахтар, бахтлу вахтар, къайгъусуз вахтар тир.

Хабар нивай? Хабар зулувай. Зул алукьуникди гьаваяр дегиш жез эгечIна. Мукьвал-мукь­вал къвазвай марфарикди, йиферин къайи жезвай гьавадикди пешер хъипи­,  зайиф жез башламишна. Гьавиляй, са йифиз акъатай хизридикди, пешер вири кIвахьна. Дуьз лугьун хьайитIа, вири ваъ, кукIвал са пеш аламукьна. Амма и кар пеш шадарайди хьанач: рахун, мани, кьуьлер — вири квахьна. Адаз и кар дерт хьана. Вучиз лагьайтIа адавай теквили вири санлай къакъуднавай. “ИкI жедалди, — фикирза­вай ада, — зун кьенайтIа хъсан тир. Кьейила зун цIийи къанунралди яшамиш жедай”.

Са шумуд йикъалай тарцин кукIва текдиз амукьай дертлу пеш садазни ахкун хъувунач. Ам, гьа вичи фикирайвал, цIийи уьмуьр давамариз, юлдашрик акахь хъу-вунвай.

Амина Абдулкеримова,

9 “б” кл. ученица

___________________________________________________________________

Тек хеб

Теквили — сефилвал, сефилвили нахушвал хада. (Мисал)

Заз теквал гьикьван хаталу ятIа  чизвачир. Жуван вилералди акур са карди зун гъавурда туна. Жанавурдин инсафсузвиликай заз чубанривай ван хьанай. Амма тек­виликай…

Дамазлух кутада лагьана, зи чIехи стхади чи миресдивай са хеб маса къачуна. Ам хкана, вичин кIвалерин патав гвай багъдиз ахъайна. Кьуд пад хъсандиз кIе­вир­навай, булдиз пешни векь авай багъда адаз къулай хьун лазим тир. Амма гьакъикъат­ масад хьана.

Сифте юкъуз хипе са акьван ван-сес авунач. Аквадай гьаларай, ам, багъдин пи­пIериз физ, сад-кьве кьал-пеш нез, чкадив таниш хьана. Белки, ада са вич хьтинди­ мадни гьалтда лагьана, фикирнавай. Са затIни пайда тахьайла, хипен гьерекатар йигин хьана, гьарай-эверни — къати. Фу нез вердиш гьайванди гъиляй са затIни вахчунач, эцигнавай циз гьич тIишни авунач. Чизвайди са кар тир: йиф-югъ гьараюн­. И кардикай патав гвай къуншиярни инжиклу хьанвай.

И кар акур, чубанвал авур са къуншиди, атана, стхадиз лагьана: “Чан хва, гьайван­ тек я. Теквал адавай эхиз жезвач. Мумкин я, адан бейни квахьунни. Ада кIел гуьзлемишзава. Мумкин я, хадалди кIел руфуна амаз кьинни. Лапагар суьруьда яшамиш жез кIани гьайванар я. Теквал абурувай эхиз хьун намумкин я. Ам хиперик хъиягъ”.

Стхади тежрибалу чубандиз яб гана. Ада хеб хутахна, миресдин хиперик хъияна. КIел хьайила, хкана мад багъдиз. Гьа йикъалай хеб,  суьруьдикай хкечIиз, вичин кIелен патав хкведай. Я ада къуншиярни чIалал гъизмачир. Ахпа заз гьакъикъатда чир хьана хьи, дугъриданни, теквал пара хаталу гьал я.

Тагьир  Тагъибегов, 9 “а” кл. ученик

Муаллим — А.Ашурагъаев