Искусстводин устадар

Гатуз дагъларив пара назни дамах жеда. Кьурагь районда авай Хпежрин дагъларив иллаки. ГьикI лагьайтIа, хуьр чIурарин, ягъва­рин, яйлахрин, кIа­марин, булахрин юкьва ава. Белки, гьавиляй Хпежрин хуьр ашукьралди, музыкантралди, манидарралди девлетлуни хьана. Райондани адал “ашукьрин хуьр” лагьана тIвар акьалтнавайди я.

ГьикI акьалт­дачир, Хпежрин ашукьри (Юсуф, Абди, Агьмед, Къийит), зуьрнечийри (Къазихан, Гьажибег, Мегьамед, Гьабибуллагь, Къилиж), чIагъанчийри-далдамчийри (Мегьамедэмин, Ве­ли, Юсуф, Багьадин), манидарри (Гьири, Жев­гье­рат, Магьият, Пиче, Зелиха) районэгьлийрин мехъерар кьиле ту­худайла, республикадин ва рай­ондин художественный само­дея­тельностдин килигунра, фестивалра 1-чкаяр кьадайла. Хуьряй кьуд касди (Агьмедова Беневшади, Шагьов Гьамида, Ибрагьимов Къагь­римана, Мирзеханов Айдунбега) Лезгийрин СтIал Сулейманан тIвару­нихъ галай госмуздрамтеатрда артистар яз зегьмет чIугуна. Къе чаз газет кIел­за­вай­буруз ажайиб кьисметдин иеси, дидедиз хьайидалай инихъ 90 йис тамам хьанвай  Агьмедова  ­Беневшадин  тIурфан­рик­ни саврухрик акатай, ара-ара ракъинин нурари экуь авур ва датIана бахтунин хважамжамдин гуьгъуьна гьатай жанлу ва чешнелу уьмуьрдикай ихтилат ийиз кIан­зава…

Аял вахтунда заз чIехибурувай “Хуьруьнви Беневша руш артистка я” лагьай ван хьанай. Ам гишин 1930-йисари хизандихъ галаз ЛукIарик акъуднавай. Анлай инихъ хуьруьзни хтайди тушир. Адакай алава делилар жа­гъуриз алахънай зун, амма гьатначир. Уьмуьр ахьтин затI я хьи, ада ваз арабир гьич фи­кирдани авачир хьтин ва­къи­аяр, малуматар пишкешда. Садра Дурия Рагьимовадихъ галаз суьгьбетардайла ада завай хабар кьуна: “Нариман, ваз куь хуьруьнви Беневша лу­гьу­дай дишегьли чидани?”

— Ам вуж я? — суал вахкана за.

— Дагъустандин лайихлу артистка Беневша Агьмедова. Ада Дербентда авай Азербай­жанрин госдрамтеатрда кIвалахзава. Чун фад­лай вахар хьиз акахьнавайди я…

ЯхцIур йис алатнавайтIани, рикIел жаван вахтара ван хьайи ихтилатар хтана ва за Дуриядивай Беневша артисткадикай ахъаюн тIалабна.

И ихтилатдилай гуьгъуьниз са шумуд варз алатайла, зун Дербент ше­гьерда яшамиш жезвай Беневша Агьмедовадихъ илифна, за адаз жув вуж ятIа­ чирвал гана. КилигайтIа, адан ри­кIел зи чIехи буба Ибрагьим, дах Мелик аламай ва адаз гьакI стха Къагь­риманни чизвай, “ам вичиз мукьвал-мукьвал чкадин телеканалрай аквазва” лагьанай. Гзаф дердерин иеси хьайи, абуруз таб гайи ва сегьнеда вичин бажарагъ ачухай дагъви дишегьлиди, хуш ава­чиз  алатай уьмуьрдиз сейр хъувуна…

Лежбер, чубан Мужу Гьажалидин хва Агьмеда Куквазай гъанвай уьмуьр­дин юлдаш Бичедихъ галаз ЛукIарик са шумуд кьуьд акъудна, хизан кашакайни хвена. Ватандин ЧIехи дяве башламиш хьайила, Агьмед мад вичиз таниш ксар авай ЛукIарик хъфена, амма и сеферда адан бахтуни гъанач. Садла­гьана азарлу хьайи ам рагьметдиз фе­на. Биче Беневша рушни гваз амукьна. ЧIехи руш Наргиз Къуба пата гъуьлуьк квай. Фашистар Кавказдин дагълариз мукьва хьанвай. Душмандин вилик пад кьадай сенгерар гьазуриз Хасавюртдиз гзаф инсанар тухвана, абурук кваз Бичени. Мад ам рушариз ахкунач. Ам фейи чкада гишинвилиз ва мекьивилиз дурум гуз тахьана кьена. Дидедин лувакай хкатай шараг хьиз, Беневша чара хуьре гьарайиз, нивай куьмек тIалаб­датIа чин тийиз, йикъар-йифер шез акъудиз амукьна.

Я диде, я буба кьилел аламачир та­за къелем хьтин руш Шагьзада лугьу­дай дишегьлидиз акуна. Ада назик беден зурзазвай хенек руш кIвализ хутахна.

— Зи 15-16 йис тир жеди. Дяве куьтягь хьанвай. Зун ЛукIарик кумазмай. Ина са чIагъанчи авай. Кьурагьай концерт гваз атай гьевескарар адахъ илифнавай. Абуру чIагъанар ягъиз, манияр лугьузвай. И сесери зунни желбнавай. Гьаятдиз экъечIай чIагъанчидин паб Саяханумаз зун акуна ва ада зунни кIва­лиз тухвана, — рикIел хканай Агьмедовади. — Ина заз сифте яз Абидат, Къизтер, Магьамдали ва маса артистар акуна. Абуру закай хабар кьурла, Саяханума “ам етим руш я, диде-бубани куь патарай я, амма адахъ хъсан сесни ава”, — лагьана. Мугьманри зав мани лугьуз туна ва гьейранвал къалурна. “Вун чна Кьурагьиз хутахда” лагьана Магьамдали халуди. Заз гьикI хьайи­тIани сад тир ва гьавиляй за разивални ганай. Агитбригададихъ галаз зун Кьурагьрин ятахрални фенай ва анай Кьурагьизни хъфенай. Абуру зун райондин культурадин кIвалин работниквиле кIвалахал кьабулна. Захъ я метрика, я паспорт авачир. Ина заз паспортни гана. Са акьван вахт алатнач, за Кьурагьрин клубда къалурзавай концертда манияр лагьана. А вахтунда зун Абидат Назаралиевадин кIвале яшамиш жезвай. Концертдилай гуьгъуьниз зун халадин гадайрихъ галаз таниш хьана ва Сийидалиди зун чпин кIвализ хутахна.

Къейд авун лазим я хьи, Куьреда тIвар-ван авай чIагъанчи ва манидар Рачаб Сафаров Беневшадин халу жезвайди тир. Халуйри ва халайрин талукьри жегьил руш чпин къаюмвилик кутуна. Беневша хайи хуьруьзни хъфена. Амма Хпежа талукь миресрикай касни амачир. ХарапI тунал алай бубайрин кIвалерни ацахьнавай. Абурал алай гьал акурла, рушаз бегьем пис хьанай, ам къунши Сувара кIвализ хутахна, чан-рикI авунай. Кьурагьа Беневшади са йисалай виниз кIвалахна. Кьасумхуьрел художественный самодеятельностдин коллективрин килигун кьиле фидайла жюридик Дурия Рагьимовани квай. Ада Беневшадихъ кьетIен алакьунар авайди кьатIанай ва адаз Дербентдиз атун теклифнай. Руш Жданован тIварунихъ галай колхоздин клубда кардик квай халкьдин те­атр­да кIвалахал акъвазна. Концертра сегьнедиз экъечIайла Беневшади рикIяй акъат тийизвай Кьурагь дагъларикайни, дидедивай чир хьайи дагъви дишегьлийрин четин ва азиятрив бул тир уьмуьрдикай теснифнавай халкьдин манияр лугьудай.

Са тIимил вахтунилай хпежви рушакай азербайжанрин те­атрдин актриса хьана. Ада Самед Вургъу­нан «Вакъиф» драмада гуржи руш Тамарадин, Заур Гьажибегован “Ашукь Къариб” операда Шагьсенеман, Уьзеир Гьажибегован “Эсли ва Керем” операда чубан рушан къаматар арадал гъана.

— ЦIийи чкада зун яргъалди амукьнач, — суьгьбетнай Беневша Агьмедовади, — зун Лезгийрин СтIал Сулейманан тIварунихъ ­галай госдрамтеатрдиз хъфена. Ана за ругуд йисуз кIвалахна. Жуван милли театрда зал кьилин режиссер  Ба­гъиш  Айдаева  Къияс Межидован “Урусатдин цуьк” тамашада Перидин, Хуьруьг Тагьиранни Къияс Межидован “Ашукь Саид” драмада Пейкеран, Ф.Эмирован “РикI къудгъунзавайбур” къемедада Еменан къаматар арадал гъун ихтибарна.

Абурал алава яз, зун маса тама­шай­­рани къугъвана. Театрдай экъечI­дай фикир захъ авайди тушир. Заз жуван кеспи жагъанвай, коллективда тайин­ чка кьунвай, уьмуьрни пайгардик акатзавай. Амма жуван хизан кутурла, яшайишдин месэлаяр кватайла, зун Бакудиз хъфиниз мажбур хьана. Анани уьмуьр заз кIандайвал кьиле фенач. Гьавиляй зун 1979-йисуз Дербентдиз хтана.

Гьайиф хьи, адаз милли театрдай кIва­лах жагъанач ва дишегьли мад азер­байжанрин халкьдин театрдиз финиз мажбур хьана. Театрдин режиссер, Да­гъустандин лайихлу артист Насир Гьашимован гуьзчивилик кваз Б.Агьмедова гзаф тамашайра къугъвана ва ада тамашачийрин рикIел яргъалди аламукьдай къаматрал чан гъана. 2004-йисуз Беневша Агьмедовадиз «Дагъус­тандин лайихлу артист» лагьай гьуьрметлу тIвар гана.

РикIиз кIани кIвалах, дидедин ви­лин­ эквер — хва Жанпулат, свас Умай­сат,­ хтулар Гьажиали, Агъамегьамед, Гуьнеш хьанатIани, яшайишдин месэлайри актриса кIеве туна. 2005-йисалди ам кирида кьунвай кIвалера яшамиш хьана. Эхир адаз Дербент ше­гьердин администрацияди чил чара авуна ва хва Жанпулата анал кIвалерни эцигна. Еке хизандин уьмуьрдал рази яз искусстводин устадди лагьанай: “Зи уьмуьрдин жаван ва жегьил йисар азиятлубур, пара четинбур хьанатIани, Аллагь-Тааладиз шукур хьурай, жуван кьисметдилай зун рази я. Лап кIеве авайла, зал хъсан инсанар ацалтна, абуру зун хвена ва уьмуьрдин рекьел акъудна. Зун Шагьзада халадизни, ЛукIарин хуьруьн жемятдизни буржлу я. За гьамиша жува кIвалахзавай коллективдизни, адан кьиле акъвазнавайбурузни сагърай лугьузва. Ара-ара заз бахтни хъуьрена. Зун жуваз хуш сегьнеда хьана, заз камаллу хва, кIани хтулар ава…”

Нариман  Ибрагьимов