Играми  балаяр!  Ингье тIебиатда зул алукьнава. Йикъар куьруь, йифер яргъи, гьаваярни къвердавай къайи жезва.

Амма чи багъларани салара кIвалахар къизгъин я. Йисди чи дидейрини бубайри чIугур зегьметдин­ бегьерар пуч тавуна кIва­тIун, хъуьтIуьн суьрсетар гьазурун — килиг садра, гьикьван важиблу вахт алукьнаватIа!

Чи чIурара, тамара булдиз кIерецар, жумар, жикIияр, мертер, маса емишар жезва. Абур кIва­тIун аялринни жаванрин везифа я. АцIай зулу чаз тух кьуьд багъишда…

Мад са кар ава: октябрдин сифте кьиляй чи Муаллимрин югъ — сувар алукьзава. И югъ лап хъсан­­диз къейд авун патал гьазурвал акун герек я. Муаллимар гьикI тебрикда? Гьелбетда, лап хъсан кIе­лунралди, низамлу къени краралди! Чирвал ва тербия — ибурулай чIехи савкьатар муаллим­риз, я диде-бубайризни авайди туш. Куьн гьа и савкьатар багъишиз викIегь хьухь! КIела, чирвал къа­­­чу, чIе­хибурун хъсан крар давамариз гьазур хьухь! Алукьзавай сувар — Муаллимрин югъ мубаракрай!..

Фригърин цIирер

Къугьдин кьиса

Гьайванрин ва къушарин алемда уьмуьрдин юлдашдиз вафалувал хуьзвайбур гьалтун аламатдин кIва­лах туш. Ахьтинбурук жанавурар, лифер, къугьар ва лекьерин са бязи жинсерни акатзава. Амма заз бубади ахъаяй ихьтин са ихтилат чIулав къугьдикай я.

Зи бубади къушарин алем ахтармишдай са карханада кIвалахзавай. Абурун лаборатория ва къушарал гуьзчивал тухудай кIвал тамун къерехда, са еке тушир вирин патав гвай. Пешекарри гзаф хъсан чка хкянавай: сирнав ийизвай къушарал, яргъариз фин тавуна, регьятдиз гуьзчивализ жезвай.

Кьуьд мукьвал жердавай вирел сирнавдай къушар­ тIимил жезвай. Абурун арада чIулав къугьарин жуьтни авай. Эхирни са юкъуз, муркIади кьаз башламишайла, вирел аламукьайди чIулав къугьрин жуьт хьана. Пешекарарни абур са хизан тирдан гъавурда акьуна. Ахтармишайла абуруз акуна хьи, диши къугьдин кьве лувни ханва, кIвачин са тапасни галамач. Пешекарри ам регьятдиз кьуна, кIвализ хкана. Эркек къугь, кичIени тахьана, гуьгъуьнаваз хтанай. Амма сифте кIвализ гьахьдай жуьрэт ада авунач. Чара амачирла, адани муькуь  къугьдин патав хтун кьетIна.

Гатфариз мукьва диши къугьдин гьал зайиф жез башламишна. Духтурривайни адаз куьмек гуз хьанач. Пешекарри ам гьа вирин къерехда кучукна. И кар акур эркек къугь гзаф вахтара сурун патав ацукьна жедай. Вирел физвайтIани, геж тавуна, сурун лишандал хкведай. И тегьерда ада вичин теквал цIурурзавай. Теквал адавайни эхи ийиз жезмачир. Гайи тIуьнни вичин жуьреда инкарзавай.

Са юкъуз пешекарриз акурди маса шикил тир. Сурун­­ патав, агаж хьана, чIулав эркек къугьди чан ганвай…

Марьям  Рагьимова, 9“б” кл. ученица

___________________________________________________________________________

ЦIицIни пепе (Мах)

ЦицIре лугьуз манияр,

Гатун йикъар акъудна. 

 (И. Крылов)

Хьана-хьанач кьван са цIицI. Гатфарилай зулал къведалди йикъар ада асайишдиз акъудна: цуькверилай ши­ре-миже фитIиниз, пакаман чигедикай дадмишиз, вацран­ нурарик, йифен перде гуьрчег хьун патал, вичин манийрин ванни кутаз, амма пакадин йикъакайни фикир ийиз.

ЦIицI хала зегьметдал рикI алайдини хьана. И кардалди ам амай цицIерилай тафаватлуни жезвай. Зул къведалди ада вичиз са хъиткьерда, гегьеншар хъуву­на, къулай кIвални туькIуьрнавай. ХъуьтIуьн суьрсет хьурай лагьана, анаг гьар жуьре няметривни ацIур­на­вай. Вири хъсан хьанвай, амма цIицI хала вичин кIвале тек тир. Гьа и теквили адаз тади гузвай. Къецихъ акъа­тай кьван адан рикI дар жезвай. Гьа идакди бязи вахтара адан бейнини квахьдай чкадал къвезвай.

Хабар нивай? Хабар цал-цлавай къунши пепе стхадивай. Абуруз чпикай чпиз хабар авачир. ГьикI ятIани и кардикай аян хьана. Пепе стхади цIицI халадиз вичин­ кIвализ теклифна, юлдашдихъ галаз танишарна. Сада-садаз чпикай суьгьбетарна. Вуж вуж ятIа хъсандиз чир хьайи хизанри чеб тек яз гьисс хъувунач. Иллаки цIицI халадиз гзаф шад хьанвай.

Живер цIрана. Гуьзел гатфар дерейриз хтана. ЦIицI халади мад тIебиатда жезвай межлисрал манияр хълагьиз башламишна. Пепе халудини пепе халади адаз хушвилелди яб гуз хьана. И тегьерда къуншияр кеф-ке­финик кваз къени яшамиш жезва.

Амина  Абдулкеримова, 9“б” кл. ученица

_____________________________________________________________________________

Дидедин рикIин суза

Теквал гуьлле я  (мисал)

Заз и ихтилат зи чIехи бубади ахъайна. Ада заз къени секинвал гузвач. Гила, муаллимди теквиликай кхьихь лагьайла, зи рикIел мад гьа ихтилат хтана.

Хуьр арандиз куьч хьайи йисара инсанриз кат-калтугун гзаф хьанвай. Сада-садан гъил кьаз алахъза­вай­тIани, гьамиша кIандайвал жезвачир. Гзаф вахтара инсанриз, гьарда вични кIевяй акъудна, патав гвайдазни килигдай мумкинвал авачир.

Айисат дидедин кьве хвани, фадлай меркезда кIвал-югъ аваз, динж хьанвай. Патав гумай рушни гъуьлуьз тухванвай. Текдиз амукьай дидедиз цIийи хуьре кIвал эцигдай мумкинвал авачир. Хуьруьн­вийри адаз чара авунвай 25 сотыхдал, чилин кьве кIвал эцигиз, куьмекарни ганай.

ЯтIани тек дидедиз дуьнья дар тир. Юкъуз, инсанрив рахаз, са бубат алдатмиш жезвай. Йиф атайла, ам залан фикирри чуькьвезвай.

Йиф алукьайла кIвализни хквез кIан тийизмай диде къуншийрин кIвалера йифер акъудуниз мажбур жезвай. Кьве хва авай диде и гьалдал аватуни адан намусдиз екез таъсирзавай. ЯтIани адаз вичин рухваяр, хтулар акваз кIандай. Гьам адан рикIин сузани тир. Амма а сузадиз лукьман кьисмет хьанач.

ХъуьтIуьн са пакамахъ вичин ялгъуз кIвале кьена жагъай Айисат диде хуьруьнвийри, сур-кьул авуна кучукна, хемисарни хгана…

Назлу  Рагьманова, 9“б” кл. ученица

___________________________________________________________________________

“Тек тар тама тахьуй”

Чи бубаяр акьван акьуллу инсанар хьана хьи, абуруз, аяндарриз хьиз, чи къенин югъ виликамаз аквазвай. Винидихъ гъанвай мисални абуру вуч кIантIани хьурай лагьана тунач. Адан манадин гегьеншвал ва дегьневал уьмуьрди тестикьарзава…

Хьана кьван,хьанач кьван чуьл­дин юкьвал са тар. Вични — бегьердин. Вични — рекьин къерехда. Са кьадар таз яз амайтIани, ам туп хьиз хкаж хьанвай. Гьар йи­суз бул бе­гьерни гъизвай.

Рекьин мугьманри, марф къвадайла, рагъ ргазвайла, адакай чпиз далда кьазвай. Гьар зулуз адан вер­цIи емишар дадмишзавай. И карди тар шадарзавай. Гьавиляй ам йисалай-суз гуьрчегни жезвай, адлуни. Амма адак теквили пашманвал кутазвай: лазим тирвал адан пешер шагьвардал къугъвазмачир.

Хабар нивай? Хабар — рекьин мугьманривай. Абуруз акуна хьи, тарцин гуьрчегвал, еримишун квахьзава, пешерик хцIувал кумукьзавач. И карди фикирлу авур агъсакъалар цаварихъ элкъвена: ”Я Аллагь, — им вуч аламат я? Ина вуч тайинсузвал ава?”

Реббиди тарциз вичин патав атанвай кьуьзекрив рахадай эмир гана. “Зун тек тирвиляй пашман я”, — лагьана тарци.

Гьа зулуз тарцин патарив гьар жуьре емишрин гзаф къелемар  пайда хьана. Халкьдин гуьзчивилик хьайи абур сифте тазариз, ахпа жегьил тарариз элкъвена. ЧIехи тар акьван шад хьанвай хьи, ам цавуз лув гуз гьазур тир жеди…

Кьуьзуь тарци гилани вичин багъдал дамахзава. Теквал амачир ада вичин “халкьдихъ” галаз шад уьмуьр тухузва. Инсанризни уьзягъ­вилелди къуллугъзава…

Аскер  Бегов, 9“а” кл. ученик

Муаллим — А.Ашурагъаев

______________________________________________________________________

Зи муаллимдиз

(5-октябрдиз талукь яз)

 

Дуьньядава гзаф тIварар

Чпел дамах ийиз жедай.

Муаллим тIвар заз багьа я

Гьамишанда зи рикIевай.

 

КIелиз, кхьиз заз чидачир,

Илимдивай зун яргъа тир.

Сифте гьарфар заз чирайди

Зи муаллим я, заз мукьва тир.

 

Тербиячи, гьуьрметрин дагъ,

Гьар са йикъа экъечIдай рагъ,

Школада гьар тарсуна

Муаллим я заз аквазвайди.

 

Вад лагьай югъ октябрдин,

Гьар са йисуз алукьзавай,

Вири сад хьиз гьазур я чун,

Адаз сувар тебрик ийиз…

Саида  Велибегова,

Хив райондин Цналрин СОШ-дин 5-кл. ученица

________________________________________________________

ГьикI фидатIа тарсуниз

 

Тарсуниз физ мийир геж, —

Къведач адаз ерли гьяз.

АлачтIани чархарал,

Акъатда ам яргъарал…

 

Гъуьрчез фидач гъуьрчехъан

Тфенг гвачиз лап хъсан.

Харат устIар фич мелез,

КIута, михер таз кIвале.

 

Нани ктаб, дафтар ви

КIвале тамир, яхъ кIевиз.

Сире чарпай туш, ксуз.

Ацукь адахъ, гваз нуфуз.

 

Муаллимдиз це дикъет дуьз,

Къачудайвал къимет дуьз.

Рахаз жемир фере хьиз,

Туьтуькъушдин жуьре хьиз…

Самуил  Маршак

_____________________________________________

Зулун шикилар

 

Хъипи хьана, авахьзава,

Тарарилай пешер.

На лугьуди, рангадик ква

Тамам хуьр, шегьер.

 

Аршда авай дурнадин луж

Акъатзава яргъаз.

Гьейран тушир амукьда вуж,

Тамаша акваз.

 

Лацу рангад(ин) яргъандик хьиз,

Цифедик ква тала.

Дамах гвачни тIебиатдив,

Эй, Аллагь-Таала!

 

Яргъи йифер, куьруь йикъар, —

Ажайиб вахт я.

И дуьньядин гуьзел рангар

Акун са бахт я.

 

Алатда вахт, ша лагьайди хьиз,

Мугьман жеда кьуьд.

Мягькем кьуна, ахъай тийиз,

ТIебиатдин туьд.

Майил  Эфендиев

_______________________________________________

Гьисабар

 

— ЦIудан винел къанни цIуд

Хтайла шумуд

ЖедатIа лагь, Умуд?

Гъил ийиз зурзур,

Умуд хьана гьазур

— Жеда дуьз яхцIур!

* * *

— Садан винел сад,

Генани цIусад,

Лагь кван вуна фад

Шумуд жеда, Мурад?

Мурада къалурна гъуд:

— Жеда цIипуд!

* * *

— Вишел эхцигайла виш,

Гена гихлигайла виш,

Гьабурун винел мад са виш

Хтайла, и рекъем

Шумуд жеда, Гьатем?

— Гъиле кьуна къелем,

Рахана Гьатем:

— Туш зун ягъалмиш —

Жеда пуд виш.

* * *

— Вишекай муьжуьд,

Ахпа цIемуьжуьд,

Генани кIуьд,

Хкудайла, мад шумуд

Амукьда, Жавад?

— Пудкъанни вад!

Лагьана фад,

Чун авуна шад.

* * *

— КIуьд виш шар гьазурун патал,

Ахпа абурукай агъзур хьун патал,

Гьикьван я кими,

Лагь вуна, Селми?

 

Селмиди жаваб гана икI тадиз:

— Зун гьисабар ийиз фадлай вердиш я.

Агъзур жез кимиди анжах са виш я.

Нариман  Къарибов