Гьар са вахтунихъ вичиз хас лишанар, кье­тIен­вилер ава. Гад ва зул хуьруьн майишатдин карха­наяр, лежбервилинни фермервилин майишатар, арендаторар патал кIвалахрин къизгъин вахт я.

— СтIал Сулейманан райондин зегьметчийрин къайгъуярни и йикъара  артух хьанва, — лугьузва райондин хуьруьн майишатдин ва суьрсетдин управленидин начальникдин заместитель Гьамидин Абдулкъафарова. — НикIерай техилдин тарифдин бегьерар вахчунвай, мал-къара патал алафар гьазурна акьалтIарнавай карханаяр, КФХ-яр ва арендаторар алай вахтунда емишар, салан майваяр кIватI хъувунал машгъул я. Абур фад дигмиш жезвай сортарин ципицIар кIватIу­нив эгечI­нава.

Райондин хуьруьн майишатдин кьилин хилерикай сад багъманчивал я. ЦIийиз кутазвай багъларин майданар йисалай-суз гегьеншарзавайди хьиз, районда кIватI хъийизвай емишрин кьадарни къвердавай артух жезва. ИкI, алатай йисуз рай­онда, санлай къачурла, 19330 тонн емишар кIватI хъувуна. Алай йисуз 23740 тонн кIватI хъувун фикирдиз къачунва. Икьван чIавалди 5400 тонн шефтелар, 6700 тонн алучаярни хутар, 1000 тонндилай виниз гатун ичерни чуьхверар ва къене ири цил авай маса емишар кIватI хъувунва.

Районда багъманчивал (гьам уьзуьмчивални) вилик тухуниз инвестицийрин проектар  кьилиз акъудуни екез куьмек гузва. ЧIехи карханайрихъ галаз санал багъманчивилин хиле лежбервилинни фермервилин майишатри, хсуси куьмекчи майишатри ва арендаторри хъсан нетижаяр къазанмишзава, гьар йисуз емишрин бул бегьерар кIватIзава.

— И йикъара чи управленидин пешекарар “Садовод” карханадиз фена, ана кIвалахар тешкилнавай ва бегьер кIватI хъувунвай гьалдихъ галаз таниш хьана, — лугьузва. Гьамидин Абдулкъафарова. — Чаз акурвал, са акьван чIехиди тушир майи­шатдихъ 2 гектар — ичин, 7 гектар — пIинидин, 3 гек­тар — хутун, 4 гектар — шефтелин, 1,66 гектар — чуьхверрин ва 2 гектар шуьмягърин багълар ава. ПIинийрин хъсан еридин бегьер кIватIна, муьштерийрал агакьарнава, алай вахтунда чуьхверар, ичер атIузва. Бегьерди рикIерик шадвал кутазва.

Гьамидин Абдулкъафарова чаз вичихъ 7 гек­тар­ шефтелин ва 20 гектар алучадинни хутун багълар авай Герейханован хуьряй тир Назим Бабаеван КФХ-дин кIвалахдикайни разивилин келимаяр лагьана. Малум хьайивал, багълара гьар йисуз экологиядин жигьетдай михьи тир бегьер гьасилзава, чкадин муьштерийриз маса гунилай гъейри, шефтеларни хутар республикадин ва уьлкведин промышленностдин центрайризни рекье твазва.

Мадни са кар къейд ийиз кIанзава: цIинин йисуз КФХ-рин ва арендаторрин багълара шефтелрин лап тарифдин бегьер хьана. Районда гьар са гектардай юкьван гьисабдалди 100-120 центнер шефтелар вахчузва.

Агъа СтIал-Къазмайрилай тир тежрибалу багъ­манчи Жейранханум Садикьовади шефтелрин мадни виниз тир бегьерар гьасилзава.

Районда къене ири цил авай емишар кIватI хъувунин кIвалахарни давам жезва.

Багъманчивал хьиз, уьзуьмчивални экономикадин кар алай хел я. Районда инвесторри тешкилнавай, гекъигайла, чеб чIехибур тир уьзуьмчивилин са шумуд майишат ава: “Гуьлгери вацI”, “Зардиян”, “Дербент-Агро” ва масабур. Алатай йисуз райондин карханайри уьзуьмлухрин гьар са гектардай — 90-100, бязи майишатри ва КФХ-ри 120-140 центнер ципицIар хьун вилив хъувуна.

— Районда ципицIар кIватI хъувунив сентябрдин эвел кьилера эгечIда, — давамарзава ихтилат Гьамидин Абдулкъафарова. — Алай вахтунда бязи карханайра ва лежбервилин майишатра, арендадин участокра ципицIрин фад дигмиш жезвай сортар атIунив эгечIнава. Уьзуьмлухра ципицIрин хъсан бегьер ава, юкьван гьисабдалди гьар са гектардай 100 центнердилай тIимил тушиз ципи­цIар кIватIун вилив хуьзва.

Районда уьзуьмчивилел асул гьисабдай Дар­кIуш-Къазмайрин, ЦIийи Макьарин, Герей­ханован хуьруьн, Эминхуьруьн, КIварчагъ дередин хуьрерин ва Кьулан СтIал­рин калун учас­токдин агьалияр, анра кардик квай карханаярни КФХ-яр ва ЛПХ-яр машгъул я.

Фад дигмиш хьанвай сортарин ципи­цIар майишатри ва арендаторри чкадал, Кьасумхуьруьн, Дербентдин, Махачкъа­ладин базарра маса гузва.

КIвалахдив массовый къайдада эге­чIай­ла, ципицIар Дербентдин ва маса шегьеррин чехирар ва коньякар гьазурдай комбинатриз вахкуда. Идан патахъай­ карханайри комбинатрихъ галаз икьрарар ку­тIуннава.

Санлай къачурла, алай йисуз районда 1618 гектар уьзуьмлухрай ципицIар кIватI хъийида. План 12770 тонн яз, анрай 15000 тонндилай тIимил тушиз (шаз 14400 тонн кIватIнай) ципицIар кIватI хъувунин мажбурнама хиве кьунва.

Районда бегьерар кIватI хъувуникай рахадайла, ихьтин са кардикайни лугьуз кIанзава. Вилик йисара райондин хуьрера агьалийри кIвалерихъ галай салан участокра шуьмягъар гьасилзавай. Эхиримжи йисара шуьмягърин багълар кутунал хуьруьн майишатдин карханаяр ва арендаторарни машгъул жезва. ИкI, районда, инвестицийрин проектар кьилиз акъудунин сергьятра аваз, карханайри 700 гектардив агакьна шуьмягърин багълар кутунва. Инвесторрихъ и майданар артухардай фикирни ава.

— Карханайрин шуьмягърин багълар жегьилбур я, абур бегьердал атанвач. Алай вахтунда агьалияр чпин кIвалерихъ галай участокрай шуь­мя­гъар кIватIунив эгечIнава. Са шумуд йис я шуьмягъриз хъсан къиметни аваз. Алатай йисан ­но­ябрдин, декабрдин варцара шуьмягърин са килограмм 250 манатдай карчийри чкайрал къвез маса къачунай. Шуьмягъриз цIини къимет ава, алай вахтунда са килограмм 180 манатдай маса къачузва, — лагьана Гь.Аб­дул­къа­фарова.

Хазран  Кьасумов