Куьгьне хуьруьз — цIийи нефес
ТIимил авани чкIанвай, гадарнавай, касни амачир хуьрер? Дагъустандин жуьреба-жуьре районра абурун кьадар гзаф я, къвердавай мадни артух жезва. Абур арадал хканва ва я хкизва лугьудай керчек хабарар икьван чIавалди чаз малум хьайиди туш. Амма гадарнавай дагълух хуьрерал чан хкана кIанда лугьудай ихтилатар инай-анай, гьатта гегьенш майданрилайни ван жезва. Хуьруьз цIийи уьмуьр хгун патал сифте нубатда ана яшамиш жез гьазур, и кар гафар-чIаларалди ваъ, гьакъикъи гьерекатралди гъиле кьадай ва ацалтдай четинвилерихъайни кичIе тушир ксар майдандиз экъечIун эвелимжи шартI я. Лугьудайвал, кIан хьайитIа, са фикирдал алайбуру чпин садвал къалурайтIа, абурувай дагъларни юзуриз жеда.
Улакьрин рекьер, гьакIни маса бязи къулайвилерни мумкинвилер, гележег авачир чкаяр яз гьисабуналди, дагълух хуьрерай агьалияр, иллаки жегьилар катзава. Куьгьне хуьрерин тIварар кьуртIа, сиягь екеди жеда. Чи йикъарин гьакъикъатни садазни сир туш: иллаки акьалтзавай несилри цивилизация авай шегьерриз майилвалзава. Ибур вири са нелай ятIани аслу тушир девирдин тIебии гьерекатар я.
И йикъара вичин эсил Ахцегь райондин Ухулрин хуьряй тир Алим Рефиевахъ галаз таниш хьайила, ада авур ихтилатри зак хуш тажубвал кутуна. Ада ихтилат авурвал, са десте ухулвийриз бубайрин ватандал чан хкиз, ана кIвал-югъ кухтаз, хипехъанвилелни малдарвилел машгъул жез кIанзава. Ихьтин къаст авай векилрикай ибарат дестеди, 2019-йисалай эгечIна, хейлин кIвалахарни тамамарнава.
“Ухулрин хуьр яйлахралди девлетлу, хеб-мал хуьдайбуруз хъсан мумкинвилер авай чка я. Виликдай чи хуьре кIвенкIвечи жергейра авай колхоз хьайиди я”, — лугьузва, Махачкъаладай хъфена, бубайрин ватанда яшамиш жез кIанзавай Алим Рефиева.
Ухулар Ахцегь райондин виридалайни кьакьанда авай хуьр я. Райондин центрадивайни ам лап яргъа ава — аниз физвай рекьин мензил 25 километр я. Тепейрай атIанвай рехъ, адет яз, чала-чухурар, четин къекъуьнар авайди жеда.
А.Рефиеван ихтилатрай малум хьайивал, алай вахтунда рекьин 18 километр къайдадик кухтунва, улакьар гьализ жезва. Хуьре туьквенар ва яшайишдин маса чкаяр-объектар гьелелиг авач.
Алим Рефиева давамарайвал, райондин кьил Осман Абдулкеримова ухулвийрин тереф хуьзва. ИкI, ухулвийрихъ галаз райадминистрацияда гуьруьшмиш хьайи вахтунда ватандашвилин активвал къалурзавай ухулвийриз куьмек гунин мураддалди райондин регьберди Ухулрин хуьруьз электричестводин линия тухунин месэла талукь ксарал тапшурмишна.
Алим Рефиев рекьерин месэлаяр гуьзчивилик кутунин регьбер яз тайинарна, адаз и карда куьмекчиярни ава.
— Агъсакъалринни жегьилрин иштираквал авай собрание кьиле тухвайдалай кьулухъ чна рехъ тухунин месэла веревирдна. Гьар сада вичелай алакьдайвал 5 агъзур манатдин кьадарда аваз пулдин такьатар кIватIунин къарар кьабулна. Бязибуру 10, 20, 100 агъзур манат гана. Санлай къачурла, 270 касди чпин хсуси такьатар хуьр патал чара авуна. Дагълух хуьруьз фидай рехъ амачиз 80-100 йис кьван я. Исятда 8 километрдин мензилда рехъ анжах агьалийрин куьмекдалди туькIуьрнава, — лугьузва А. Рефиева.
Адан гафаралди, хуьруьнвийрин вилик акъвазнавай кьилин месэла рекьинди я: рагарал ацалтзавай 2,5 километрдин мензилдин участок туькIуьрун гзаф четинзава. Анаг туькIуьрун патал са шумуд миллион манат пулдин такьатар герек жезва, амма жемятдихъ ахьтин мумкинвал авач. Гьелбетда, хуьрел чан хкун, аниз герек тир материалар тухун патал улакьрин рехъ эвелни-эвел чарасуз я.
Чаз малумарай делилралди, 1886-йисуз и хуьре 1110 кас яшамиш жезвай. Шак алачир месэла я, гьукуматдин куьмек галачиз хуьруьз цIийи уьмуьр хгун мумкин кар туш.
Алим Рефиеван гафаралди, зегьмет чIугуна кIани кIвалахра жегьилри гьевесдивди иштиракзава. Кьвед-пуд югъ идалай вилик мискIиндал кьван булахни гъана. Исятда жегьилрин куьмекдалди мискIин туьхкIуьр хъувунивни эгечIнава.
— Исятда ана яшайиш кьиле тухуз жедай гьалда авай кIвалер авани? — суал гана за А.Рефиеваз.
— Эхь, гьелелиг чна кьве кIвал герек тирвал туькIуьр хъувунва. Чун райондин регьбердихъ галаз 2 сеферда гуьруьшмиш хьана. Алай вахтунда ана гьамиша яшамиш жезвай ксар анжах чубанар я. Амма ватанэгьлияр физ-хквез хуьруьн рекьик ква. Чна 500-700 хеб, 50 къарамал къачунва. Умуми къуватралди чна 33 метр яргъи, 8 метр фирягь тевле эцигна, гьайванри хъуьтIуьз недай туьквер тухвана…
Малум хьайивал, ватанда кIвалер эцигиз, майишат кардик кутаз кIанзавай 20-30 жегьилди чпикай хабар ганва. Абуру хуьр гуьнгуьна хтунин крарик чпин зегьметни кутазва. Хуьруьн кьил Наби Гьажиевани активистрихъ галаз хуьр патал вири жуьредин алахъунар ийизва.
“Гьукуматдин патай куьмек хьун патал хуьре датIана яшамиш жезвай инсанар гзаф хьун лазим яз гьисабзава. Исятда авунвай вири кIвалахар хуьр арадал хкунин кардик кьил кутунвай активистрин дестедин чалишмишвилерин нетижа я. Са километрни зур мензилдай чна куьгьне булахни хкана. Саки 500 метрдин мензилдик куьгьне вахтара хьайи гунгар сагъдиз кумай. Амай чкайрик чна шлангар кутуна. Хъвадай целди таъминарунин месэла чи ватанэгьлийрин эвелимжи мурадрикай сад тир. Гьа и жуьреда чна вири четинвилер алудда. Рагарални кьваларал ацалтзавай рекьин участокди чун кIеве тунва, анал рагар хъиткьинарунин кIвалахар ала. Ибур махсус пешекарри тамамарна кIани крар я”, — лугьузва хуьруьн кьил Наби Гьажиева.
Макьсаддив агакьун патал къуватарни такьатар гьайиф текъвезвай ухулвийри хуьр гуьнгуьна хтунин крариз алай вахтунда 2 миллион манатдилай артух пул серфнава.
Ухулвийри чпин къаст кьилиз акъатун патал гьукуматдин патай куьмек агакьунин алахъунар авун чарасуз я. Кьилди къачуртIа, важиблу месэладикай галай-галайвал РД-дин регьбердиз, Гьукуматдиз хабар гана кIанда. Хуьруьн администрациядин кьил Н.Гьажиеван гафарай чир хьайивал, республикадин кьиле авайбуруз кагъазар кхьидай фикир ава. Заз чиз, къастунал кIевивалзавай дагъвийрин крар гьаваянбур жедач.Гъиле кьунвайди лап хъсан кар я. Къуватар хьурай ухулвийриз!
Куругъли Ферзалиев
