(Дидедиз хьайидалай инихъ 85 йис тамам хьунихъ галаз алакъалу яз)
Чи ихтилат Дагъустан Республикадин лайихлу муаллим, Россиядин Федерациядин пешекарвилин кьилин образованидин гьуьрметлу кIвалахдар Аскералиев Аскерали Агъамирзоевичакай я. Ам 1936-йисан 9-майдиз Кьасумхуьруьн (гилан СтIал Сулейманан) райондин Агъа СтIалдал колхозчи лежбер Агъамирзединни Шекеран хизанда хана. Хуьруьн мектебдилай гуьгъуьниз Дагъустандин Ленинан тIварунихъ галай университетдин тарихдин факультет акьалтIарна. 1978-1985- йисара СССР-дин илимрин академиядин Дагъустандин филиалдин тарихдин, чIаланни литературадин институтда (гилан ДНЦ РАН) заочнидаказ аспирантурада кIелна. Гуьгъуьнайни Ленинграддин гьукуматдин А.И. Герценан тIварунихъ галай университетдик квай общественный дисциплинайрин институтда чирвилер хкажна.
Аскерали Агъамирзоевича гзаф йисара архиврин материалрин куьмекдалди “Дяведилай вилик квай пятилеткайра Дагъустанда муаллимвилин кадрияр гьазурун ва вердишарун” темадай диссертациядал кIвалахна. 1986-йисуз Нальчик шегьерда Кабардино-Балкариядин гьукуматдин университетда а диссертация хвена, тарихдин илимрин кандидатвилин тIвар къачуна.
Зегьметда Аскерали Агъамирзоевичан сифтегьан камар комсомолдихъ галаз алакъалу я. Ада Кьасумхуьруьн ирид йисан мектебда чIехи пионервожатыйвиле, Кьасумхуьруьн райондин комсомолдин комитетда школайрин отделдин заведующийвиле, Кьасумхуьруьн райондин комсомолдин комитетдин сад лагьай секретарвиле, ВЛКСМ-дин обкомдин комсоргвиле кIвалахна.
Хиве тур гьар са кар гьакъисагъвилелди, рикI гваз тамамариз вердиш жегьил пешекардал гьукуматди мадни жавабдар кIвалахар, чIехи къуллугъар ихтибарна. Гзаф йисара илимдин идарайра ада са кьадар кIвалахар, къуллугъар авуна. Абурукай яз, — Кьасумхуьруьн райондин халкьдин образованидин отделдин инспектор, Цмуррин хуьруьн мектебдин директор, Дагъустандин просвещенидин министерстводин инспектор, Избербашдин интернат-мектебдин директор, Махачкъаладин эцигунрин техникумда жемиятдин дисциплинайрин ва гуманитарный рекьяй муаллимрин секциядин регьбер, Дагъустандин муаллимрин чирвилер хкаждай институтда (2015-йисалай — образование вилик тухудай Дагъустандин институт — ДИРО) интернатрин крар идара ийидай кабинетдин заведующий, муаллимриз регьбервал гузвай кадрийрин кабинетдин заведующий, эхиримжи йисара гьа и институтда образованидин идарайрин регьберрихъ галаз кIвалах тухунин рекьяй кафедрадин доцент ва заведующий, образование вилик тухунин ва идара авунин кафедрадин заведующийдин везифаяр тамамарзавайди, институтдин Илимдин советдин член хьана ва икI мад.
Аскерали Агъамирзоевичан илимдин алахъунрин юкьни-юкьва гьамиша муаллим ва адан зегьмет, мектеб ва ам идара авун, муаллимрин чирвилер хкажунинни абур аялрал агакьарунин, алай аямдин образованидин ери хъсанарунин рекьер хьана.
ДИРО-дин доцент Аскерали Агъамирзоевича саки къанни цIуд йисалай виниз, илим практикадиз мукьва авуналди, образованидин хилера тухвай илимдин кIва-лахри нетижаярни гана. И нетижайрикай адан илимдин макъалайра, монографийра, методикадин пособийра кхьенва. Алимдин фагьумдиз деринвал, илимдин веревирдериз кьетIенвал гузвайди яргъал йисарин кIвалахдин тежриба я. Немсерин фагьумдар ва зурба шаир Иоганн Гётеди лагьайвал, “теория, зи дуст, текдиз кьуру я, уьмуьрдин тар — гьам даим къацу я…”.
Мектебра чирвилер гунин, кIелунрин ери, муаллимрин бажарагъ хкажунин рекье 63 йисуз чIугур зегьметдиз гьукуматди лайих тир къиметни гана. Аскерали Агъамирзоевич агъадихъ галай тIвараринни шабагьрин сагьиб я: РСФСР-дин халкьдин просвещенидин отличник (1974), педагогвилин зегьметдин ветеран (1986), КПСС-дин ЦК-дин, СССР-дин Министррин Советдин, ВЦСПС-дин, ВЛКСМ-дин ЦК-дин “Соцсоревнованидин Гъалибчи” (1979), РД-дин лайихлу муаллим (1997), РФ-дин кьилин пешекарвилин образованидин кIвалахдар (2006), Россиядин школайрин директоррин советдин член (2004), 1941-1945-йисара Ватандин ЧIехи дяведа фашистрин Германиядал къачур Гъалибвилин 65 йис хьунин медалдин сагьиб (2010), РД-дин Гьуьрметдин грамота (2011), гзаф йисара са кьадар министерствойрин, областдин комитетрин, образованидин идарайрин, педагогикадин обществойрин гьуьрметдин грамотаяр. 1997-йисуз адан тIвар РД-дин образованидин гьуьрметлу кIвалахдаррин Ктабдик кутунва.
2018-йисан эхирра пенсиядиз экъечIай муаллимдиз, 85 йис ятIани, секинвал чидач. Лезги чIалал, литературадал, харусенятрал рикI алай агъсакъалди датIана газетар, журналар, махсус литература кIелзава. Хайи халкьдин, республикадин уьмуьрда кьиле физвай дегишвилерикай, гьерекатрикай ярар-дустарихъ галаз веревирдерзава, вичин фикирар лугьузва. Уьмуьрдин тежриба авачир, куьмек герек тир жегьилриз гьар патахъай меслятар гузва, абурал къаюмвалзава.
Аскерали Агъамирзоевич лезги чIал дериндай чидай, хайи чIалалди фасагьатдаказ рахадай, вичин кIвале анжах лезги чIалан агъавал тунвай кас я. Лап жегьил чIаварилай вичи кхьизвай “Лезги газет” ада гъиле къелем кьуна кIелда. Герек материалар, мукIратIдал атIуз, кьилдин папкайра хуьда. Газетдай чара гафар гьалтайла, патав а гафарин лезги эвезар кхьиз жеда. “Эхиримжи йисара зак хайи чIал квахьунин кин акатзава, — лугьузва агъсакъал муаллимди. — Бязи макъалайра, манийрин гафара, гьатта чIагай эсеррани чара гафар аквада. Яраб, лугьуда за, и затIар кхьизвайбуруз лезги гафар авайди чизвач жал?”.
“Уьмуьрдин рекьера зал гьар хесетрин, гьар ниятрин гзаф инсанар гьалтна, — ихтилатзава Аскерали Агъамирзоевича. — Абурукай бязибур заз кIвалахда юлдашар, халис дустар хьана. Абуру зи агалкьунрал шадвал ийидай, тежрибайри нетижа тагайла, рикI-дуркIун гудай. Гьелбетда, и яргъал рекьера кIвачера аруш жедай пехил рикIерни тахьана туш… Амма вафалу дустари, рикI къени инсанри, жуван сабурди, жув гьамиша адалатдихъни гьахъунихъ агъунвайвили вири четинвилериз таб гуз куьмекна”.
Гьакъикъатдани, Аскерали Агъамирзоевичакай адахъ галаз кIвалахай юлдашар, къуни-къуншияр, таниш-билишар вири разивилелди рахада. Вирида, на лугьуди, са сивяй лугьузва… адан къени инсанвиликай, милаим, сабурлу къилихдикай, ниятрин михьивиликай…
“Инсанриз тербия гузвай муаллим эвела вич тербиядин лишан хьана кIанда” — им Аскерали муаллимдин кьилин кьетI (принцип) я. Вичин уьмуьрдин рекьикай 2018-йисуз ада “Жувал агакьдалди яргъал рехъ” тIвар алай ктаб кхьена.
СтIал Сулейманаз “Колхоздин марк кайила” тIвар алай шиир ава. Гьа марк кайила, са нин ятIани футфадалди Аскерали муаллимдин дах Агъамирзени адан стха Жамирзе милициядиз тухванай. И кардикай ван хьайи Сулейман тади гьалда милицайрин идарадиз феналдай. Лап къуншидал яшамиш жезвай и лежбер итимар марк кайи чIавуз чпин никIе кIвалахал алайди, абурук тахсир квачирди, и къени ксар гьа марк кайи касди кьасухдай кьацIурнавайди субутна, шаирди стхаяр квачир баладикай хкудналдай. Вичин къуншийрал атай ихьтин буьгьтенди таъсир авур Сулеймана “Квачир бала винел гъалиб” шиирни туькIуьрнай.
Мад са тереф къейд тавуна жедач. Бажарагълу алим, лап муаллимрин муаллим хьунихъ галаз, илимда къачур кьакьан агалкьунрихъ галаз санал Аскерали Агъамирзоевич дигай хизандин кьилни я. Гьам регьятвилера, гьам четинвилера вафалу куьмекчи хьайи уьмуьрдин юлдаш Шагьрузатахъ галаз санал ада пуд велед — кьве хвани са руш лап къени тербиядивди уьмуьрдиз акъудна. ЧIехи хва Агъамирзеди Санкт-Петербургдин Н.Г.Кузнецован тIварунихъ галай академия (военно-морская) куьтягьна. Ам гимийрин инженер, кьвед лагьай рангдин капитан, цин кIаникай фидай гимидин командир ва Ф.Э. Дзержинскийдин тIварунихъ галай Санкт-Петербургдин ВВМИУ-дин кафедрадин муаллим я. Техникадин илимрин кандидат Фазинади Россиядин илимрин академиядин Дагъустандин федеральный ахтармишунрин “Горный ботанический сад” центрада илимдин кьилин къуллугъчивиле кIвалахзава. ГъвечIи хва Самир “Газпром трансгаз Махачкала” ООО-дин кар алай инженер я. Бадедихъни бубадихъ, вузар куьтягьна, чпин пешейрал машгъул тир ругуд хтулни ава.
Уьмуьрдин какур рекьерани къекъвей жигъирра чпихъ зурба тежриба хьанвай илимдинни яратмишунрин интеллигенциядин агъсакъалар чи халкьдин девлет я. Абуру миллетдин баркаллу агалкьунар, халкьдин фагьумдин камал, милли руьгьдин арш, миллетдин ахлакь хуьзва. Абур акьалтзавай несилдиз дуьз, гьахъ-адалатдин рехъ къалурзавайбур я.
Къуй Квехъ сагъвилинни шадвилин яргъал йисар хьурай, гьуьрметлу Аскерали Агъамирзоевич!
Фейзудин Нагъиев
