И ва я маса муниципалитет вилик фин, агьалийрин яшайиш хъсан хьун агропромышленный комплекс авай гьалдилай, ам вилик тухунилай гзаф аслу я. И жигьетдай эхиримжи 12-15 йисан къене Сулейман-Стальский районда къулай шартIар арадал атанва. ИкI, районда багъларин, уьзуьмлухрин, техилар ва салан майваяр гьасилзавай майданрин, анрай кIватI хъийизвай бегьердин кьадар артух жезва. Вири и крариз районда инвестицийрин проектар уьмуьрдиз кечирмишуни, идан нетижада хуьруьн майишатдин чIехи карханаяр арадал атуни екез куьмек гузва.
Райондин АПК-дин кIвенкIвечи карханайрикай яз, чавай федеральный “Кавказ” шегьредин къерехда, ДаркIуш -Къазмайрин къаншарда кардик квай “Зардиян” ООО-дин тIвар кьаз жеда. Вилик йисара ам уьзуьмчивилин майишат яз тешкилнай. Алай вахтунда карханадихъ 110,5 гектар бегьердал атанвай уьзуьмлухар ава. Ина зегьмет тешкилунин цIийи ва кIвенкIвечи къайдаяр ишлемишзава. Идан нетижа яз уьзуьмлухар чешнелу гьалда ава. Уьзуьмлухрин гьар са гектардай 90-100 центнер ва адалайни виниз бегьер кIватI хъувун карханада адет хьанвай кар я. Алай йисузни карханадин руководстводихъ ва зегьметчийрихъ гьар са гектардай 100 центнердилай тIимил тушиз ципицIар кIватI хъувунин къаст ава. И кар патал рабочийрини механизаторри агротехникадин гьар са серенжем вахт-вахтунда ва галай-галайвал кьиле тухузва. Мукьвара уьзуьмлухриз ятар гана, жергейрин арайра авай векьер тергна, тегьенгрин пунарилай герек авачир къацу бертер алудна ва маса кIвалахар тамамарна.
Шадвал кутадай кар ам я хьи, кIвенкIвечи карханада производстводин маса хилерни кардик кутазва. Ина зулун магьсулар цаз са шумуд йис я. Ина 82 гектарда техилар цанва. НикIер хъсан гьалда ава. Гьар са гектардай 30 центнердилай тIимил тушиз техил кIватI хъийизва.
Карханадихъ 1,7 гектар жумун ва 0,7 гектар шурван пIинидин багъларни ава. Абурун гьални хъсан я.
— ТIебиатдин къанун тирвал, вахтуни виликди еримишзава, — лугьузва карханадин кьилин агроном, Дагъустан Республикадин хуьруьн майишатдин лайихлу работник Къурбан Магьмудова. — Кьиле физвай дегишвилери хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилунал машгъул тир карханайрин, лежбервилинни фермервилин майишатрин вилик цIийи проектар уьмуьрдиз кечирмишунин везифани эцигзава. ИкI, чи карханада, неинки районда, гьакIни республикада сифтебурукай яз чIехи майданра хъархъун тарарин багълар кутунин проект уьмуьрдиз кечирмишзава. Дагъустан Республикадин хуьруьн майишатдин ва суьрсетдин министерстводай атай жавабдар пешекарри лагьайвал, кутазвай ихьтин багъларин майданрал ва проектдин умуми къиметдал гьалтайла, чи карханада кьилиз акъудзавай проект федеральный дережадани чIехибурукай сад я.
Хъархъун багълар кутунин проект уьмуьрдиз кечирмишунин кIвалах карханада 2018-йисуз гъиле кьуна, гьа йисуз 30 гектарда багъларни кутуна. 2020-йисуз и багъларин майданар 75 гектардин артух хъхьана. Цадай “Любимая Петросяна” сортунин 2000 къелем Крым Республикадай гъана.
Хъархъун багълар кутадайлани, карханада кIвенкIвечи къайдаяр, цIийи технологияр ишлемишзава. ИкI, гьар са гектарда 208 къелем цазва, абурун арайра яргъивилихъ 8 ва гьяркьуьвилихъни 6 метр тазва. Ида къелемрин арайра трактор ва маса техника ишлемишунин карда куьмек гуда.
Санлай вичин умуми къимет 50 миллион манатдилай виниз тир проект уьмуьрдиз кечирмишна 2023-йисуз акьалтIарун лазим я. И йисара карханада хъархъун багъларин майданар 200 гектардив агакьда. Багълара стIал-стIал яд гудай къайда кардик кутада.
— “Зардиян” ООО-да тухузвай кIвалахрин ва уьмуьрдиз кечирмишзавай проектдин тереф райондин руководстводи кIевелай хуьзва, — лугьузва райондин хуьруьн майишатдин ва суьрсетдин управленидин начальник Мегьамедзагьид Бабаева. — И карханади райондин экономика мягькемаруник ва хуьруьн майишатдин хел вилик тухуник еке пай кутазва. Гьа ихьтин кIвенкIвечи карханаяр ва уьмуьрдиз кечирмишзавай инвестицийрин проектар себеб яз, муниципальный бюджетдиз къвезвай налогрин кьадар артух жезва ва инсанар патал кIвалахдин алава чкаяр арадал къвезва.
Хазран Кьасумов
