Вил пичIи, нефс къати тахьурай, лугьузва халкьдин мисалда. И веревирдер кхьиниз зун и йикъара чи телеканалрай (“Россия-24”, “ОТР”, “НТВ”, “Рен ТВ”) къалурай са бязи сюжетри мажбурна. Ахьтин аламатарни керематар алай аямда чи вири хуьрерани, саки гьар са хизандани гьалтун мумкин я.
ХХI асир — ихьтин вагьши къанихвал? Нефс къати, вил пичIи хьунин себебар гьихьтинбур ятIа? Уьмуьрдай аквазвайвал, нефс къвердавай къати жезвайбур чпихъ такьат авачир кесиб ксар туш. Вири ава: кIвалер, чилер, дачаяр, машинар, къизилар… Амма я вил ацIузвач, я нефс. Месела, зи къуншийрикай сада, Махачкъалада, гьа патарив гвай куьчейра 6 кIвалер эцигна. Генани чилер вахчуз рекье авайла, руфунар аватна, а дуьньядиз фена…
Заз чидай са танишдихъ, вич шегьерда аваз, хуьре 6 чкадал чилин участокар (никIер, салар, векьер) авай. Ирид лагьай участокдал вил ацукьна, ам машиндин рекьиз мукьва тир лугьуда. Гьам маса гун тIалабиз, ам гзаф къекъвена. Чилин иесиди ам вичизни герек жезва лагьана. Маса къачуз кIанзавайди, вичиз тагай гьа чилин дерт хураваз, рагьметдиз фена…
Телевиденидин са каналдай чи аямдин тIямар хъсандиз чидай са дишегьлиди вичин бедендал 13 кило багьа къашарни гуьрчег затIар алаз къекъвезвайди къалурна.
Адетдин инсанрилай башкъа, чи хейлин депутатрихъни чиновникрихъ авай чIехи иштягьрикай, темягьрикай тIимил рахазвани?
Са губернатордихъ миллион манатдай гудай авторучка, масадахъ гьадалайни багьа ва гьакьван гзаф гъилин сятер, са депутатдихъ кулонарни цепер, санжахар гьисабна куьтягь тежедай кьван авайди раижзава. Са министрди чантада ваъ, чемоданрани ваъ, гаражар ацIурна пулар (валюта) хуьзвайди къалурзава. Шумуд лагьай губернаторни шегьердин мэр, шумуд полковникни генерал суддинни силисдин вилик акъвазарнава!.. Коррупциядихъ галаз “кьетIи” женг чIугвазва. Амма…
Чи государстводин чIехибурукай сад тир “Российская газета”-дин 2020-йисан 9-декабрдин нумрада чапнавай РФ-дин Генпрокурор И.Краснован чIехи интервью гьа и меслайрикай я…
В.Васильев Дагъустандин кьилиз атайла, республикадин гьукумат санлай, тахсиркарринни башибузукьрин десте яз, жавабдарвилиз чIугунай. Ихьтин тешпигь мад хьанатIа, заз чидач…
90-йисарилай гатIунай тарашунрин ирсиникай гила асирдин асул лишан, инсанрин кьилин къилих, яшамиш хьунин кьетIен шартI, лайихлувилерин вини дережа хьанвайди хьиз я.
“КIаник — машин, жибинда пул авай, Гьахьтин гадаяр кIанда рушариз”, — мани буш чкадал арадал атанвайди туш. Гила ара-ара и мани маса тегьердани лугьузва: “КIаник машин квай, жибинда пул авай, Гьахьтин рушар кIанда гадайриз»… Къанихвили инсанрин руьгьдин къамат гьикьван эйбежердиз дегишарзава!..
Явашариз жедай хесет яни къанихвал? Аламат я, къанихвал хас тушир са вагьшини, кIвалин гьайванни бажагьат ава. Месела, вечрени, харман гьалтайлани, акI анаг чалда хьи, гуя мад твар ахквадач!
Жанавурди суьруьдал вегьейла, хурук акатай кьван хипер къазунда. Сад гваз хъфида… Верчерин демекдиз гьахьай сикIре вири верчериз инад кьада… Мичекди вич пад жедалди иви хъвада…
Бес инсанди ихьтин къилих гьикI кьазва? Мегер инсан, девлет аквардавай, гьайвандиз элкъвезвани? Литературадин тарихда къанихвили жаза гайи игитар (Гопсекарни Плюшкинар) пара ава. Къизилрин винел чан гайи шумудни са падишагьдикай махар, негъилар ама. Насигьат вучиз жезвачтIа инсанриз?..
Аялрин са бахча эцигиз тади квачир районрин бязи кьилери чеб патал ирид мулкунал ирид дараматар-къелеяр эцигиз тади къачузва.
Коммунистрин идеологияда къанихвал, акьалтIай усалвал яз, негьзавайди тир. А девирда чуьнуьхзавачир, нефс авачир лугьун дуьз жедач. Амма законар масадбур тир. Хуьре кIвал авай чиновникдихъ шегьердани 2-3 кIвалер хьун?.. Са шумуд машин кIаник кутун?..
Чи аяндар арифдаррин ирсиниз яб гайитIани (Ярагъ Мегьамед, Етим Эмин, Алкьвадар Гьасан ва мсб), абурун вязера нефсинал зарпанд гьалдун, кьадарсуз нефс ачух тавун герек тирдакай лагьанва. “Нефсинин лукIвиликай жув азад ая”, лагьанва Ярагъ Мегьамедан “ЦIийи илимда”.
Ша, чна арифдар Етим Эминаз яб гун:
Я нефс, вун хьана душман,
Иблисдив дуствал ава ви.
На рикIел гъваш, чIулав чилик
Са дар мичIи кIвал ава ви.
Гьа дар кIвализ гьазур авур
Вуч хъсан амал ава ви?
На хиялда, и дуьньяда
Ажалдиз мажал ава ви…
Аквазвайвал, инсан патал нефс пара хаталу душман я. Адан ара хъсан ксарихъ галаз авач, я и дуьньядани ада тазвай хъсан кар, абурлу тIвар авач. Бес вуч паталди инсан яшамиш жезвайди я? Шаирди генани рикIел гъизва:
Дуьньядал азгъун хьайи кас
Эхиратда жеда пашман.
МичIи сурай къарагъайла,
Акьул фена, жеда гьейран…
Вичин девирдин арифдар-философ Эмин диндихъ, эхиратдихъ инанмиш тир. Эхиратдин кIвализ нефсинин лукI яз фин еке гунагь яз гьисабзавай шаирди.
Са чиновникдин ва я депутатдин йисан харжийрихъ чи хьтин са газет, аялрин са бахча йисан къене хуьз жедайди и йикъара чи са бязи телеканалрай гайи сюжетри хъсандиз субутзавай. Гьайиф, ихьтин “оптимизация” гьелелиг кьиле физвач, я ахьтин законарни кьабулзавач. Чиновникрин къефлеяр генани артух жезва. Чиновникар хуьзвай бюджетдикай экономика, агьалийрин дуланажагъдин шартIар вилик тухудайди жеда жал?!
Мердали Жалилов,
литературадин отделдин редактор
