Макъаладин кьилиз ганвай гафар заз, чпин алатай вахтар рикIел хкидайла, СССР-дин Верховный Со­­ветдин депутат хьайи Герейханован тIварунихъ галай совхоздин багъманчийрин кIвенкIвечи бригададин бригадир  Рабият  Исакьо­вадивай  ва яргъал йисара Советский хуьруьн советдин председателвиле, “Фрунзенский” совхоздин директорвиле кIвалахай Шамил Абдулхаликьовавай ван хьанай. Мукьвара гьа гафар заз Сулейман-Стальский райондин Алидхуьряй тир агъсакъал, зегьметдин ветеран Мирзеханов  Мирзехана  тикрарна. “Чаз асайишвилерихъ, муддин парталрихъ, кьезилвилерихъ калтугдай вахт авачиртIани, чан халудин, чи девир зегьметдин гъалибвилеринди, социализмдин зегьметдин акъажунринди, партиядин гаф вине кьазвайди тир”.

Кьасумхуьруьн консервиярдай заводдин механик, халкьдин контролдин комитетдин председатель Мирзехан Мирзехановахъ галаз зун 1980-йисарин сифте кьилера таниш хьанай. А вахтунда чна республикада ва РСФСР-да консервиярдай промышленностдин кIвенкIвечи, зарбачи карханайрикай сад тир Кьасумхуьруьн консервиярдай заводдин коллективдин баркаллу крарикай макъалаяр, репортажар кхьенай. Вахт фирдавай, гьа вахтарин бязи вакъиаярни, виликан танишар, инсанарни рикIелай алатзава. Мирзехан Мирзеханов и йикъара адан хцин свас Лмуната зи  ри­кIел хкана, Москвадай зенг авуна. “Июндин вацра зи апай Мирзехан дахдин ва къари Муминат дидедин 90 йисар тамам жезва. Абур санал вафалувилелди яшамиш жез 60 йисалай алатнава. Абурукай са макъала кхьихь ман, Нариман  стха. Абур пара къени инсанар я”.

Адет тирвал, къаридин, апаян тарифдай сусар тIимил жезвайди я. Лмунатан (ам зи хуьруьнвидин руш я) тIалабуни зун тажубарнач, вучиз лагьайтIа, Мирзехановрин хизан ва Лмунат вични тарифдик квай, къуншийри, чидайбуру гьуьрметзавайбурукай я.

Мирзехан 1931-йисуз Алидхуьрел дидедиз хьа­на. Аял вахтар къайгъусуздиз акъатна лугьуз же­дач. Диде датIана хизандиз ризкьи жагъурунин­ ре­кье авай. НикIера къуьл, мух цазвай, маларни хуьз­вай. ХъуьтIуьн варцара кIвалахиз масанриз физ­вай. Дахдикай магьрум хьанвай хва дидедин къе­ни­ гъил хьиз тир. ЧIехи жердавай тама­марза­вай крарни жавабдарлубур, четинбур жез­вай. Дяве­дин йисар мадни кIевибуруз, азиятрик акъатайбуруз элкъвена. Мирзеханаз ви­ри акуна: кашни, мекь­ни­, дя­ведин дертни, чIехибурухъ галаз далу­дал за­­лан пар къачунни, ахвар тавур йи­­ферни… 14 йиса­вай жаван колхоздин лежбердиз элкъвена. Кол­хоз­­дин седри Абдулкъадира ва бригадирди тапшурмишай гьар са кар вахтунда тамамариз алахъдай гада.

Дяве куьтягь хьайила, хуьруьз гъалибвал къачур аскерар хквез гатIунайла, гьалар са жуьре регьятвилихъ, хъсанвилихъ элкъвена. Мирзехан ватандин вилик вичин буржи кьилиз акъудизни фена. Петропавловск-Камчатскийдиз акъатай же­гьилди пияда кьушунра къуллугъна.

Алидхуьр кIунтIал аламачир. Жемятди Кьасумхуьрелай Цмурдихъ хъфизвай рекьин дуьзен тIулал цIийи хуьр кутунвай Алидхуьруьн ва Кьасумхуьруьн колхозар сад-садак какадарна, III Интернационалдин тIварунихъ галай еке майишат арадал гъанвай. Хуьруьн патав консервиярдай завод кардик кутунвай.  Аскервилин партал аламай гада заводдиз фена ва ам механический цехдиз кIвалахал кьабулна. 1992-йисалди Мирзехан Мирзеханова вичин уьмуьр заводдихъ галаз ала­къалу авуна, коллективдин агалкьунрик вичин зегьметдин пай кутуна.

— А вахтар рикIел хкайла, жувак гумрагьвал, гьевес акат хъийизва, — лугьузва М.Мирзеханова. — Дяведилай гуьгъуьнин йисара гила хьтин техника, тадаракар  авайди тушир. Емишар яргъалди хуьн патал чна машмашар, алучаяр, хутар зимбилра твазвай ва кьурурзавай. Зимбилар гзаф герек къвезвай. Чна 15 гектарда шуьмягърин багъ кутунай, зимбилар туь­кIуьрдай тIвалар хьун патал. Консервиярдай цехди алучадин, жумарин, хутарин, ичерин,  чумалрин пюреяр гьазурзавай ва 100 литрдин челегра тваз уьлкведин консервиярдай заводриз рекье твадай.

За вад директордин гъилик кIва­лахна, амма абурукай Рамазан Расулова Кьасумхуьруьн консервиярдай заводдин тIвар уьлкведиз машгьурна. Ада чи зегьметчи коллективдихъ галаз къазанмишай агалкьунар гьейранвалдайбур тир.

Дугъриданни, Кьасумхуьруьн консервиярдай завод уьлкведин кIвен­кIвечи карханайрин жергеда гьатна. Завод РСФСР-дин недай-хъвадай шейэрин промышленностдин министерстводин “Зегьметдин баркаллувал” ктабдиз акъудна. Коллектив са шумуд сеферда КПСС-дин ЦК-дин, СССР-дин Министррин Советдин, ВЦПС-дин ва ВЛКСМ-дин гъиляй-гъилиз къведай Яру пайдахдиз, “Дагконсерв” объединенидин премийриз, кIвен­кIвечи пешекарар, рабочияр гьукуматдин наградайриз лайихлу  хьана. Абурун  арада Мирзехан Мирзехановни, адан уьмуьрдин юл­даш, консервиярдай цехдин рабочий Мирзеханова Муминатни авай.

Мирзеханани Хпуьхърин хуьряй тир Мумината чпин уьмуьрдин рекьер 1954-йисуз сад авунай. Гьанлай инихъ абуру са къулав, са гьаятда, са карханада зегьмет чIугуна. Механик Мирзехана заводдин вири линияр, техника къайдадик хьун, абуру акъвазунар авачиз кIвалахун патал чалишмишвална. И карда адаз механический цехдин начальник хьайи Мегьамедшакир Абдулгьамидовани куьмекна. Халкьдин контролдин комитетдин кьиле акъвазайла, Мирзеханова коллективдин девлет хуьнал гуьзчивална.

Консервиярдай цехдин зарбачийрикай сад тир Муминатан гъилери гьазурай консервияр (компотар, маринадар, мурабаяр, повидлояр, ширеяр, цукатар, мармеладар…) неинки са чи уьлкведин промышленный центрайриз, гьакI Польшадиз, Венгриядиз, Болгариядиз, Чехословакиядиз, Монголиядизни рекье твазвай.

Зегьметчийри, къени, дугъри инсанри, вад веледдиз лайихлу тербия гана. Къе чIехи хва Айнуллагьа  Москвада эцигунрин карханада кIва­лах­зава. Аниз фидалди, ада хейлин йисара Дербентдин эцигунрин комбинатда кьилин инженердин везифаяр тамамарнай.

Кьвед лагьай хва Абидуллагь карчи я. Рушари (Фаиза, Саида, Фе­рида), медсестраяр яз меди­цинадин идарайра зегьмет чIугуна.

90 йисан яшдив агакьнавай инсанри веледрал, хтулрал дамахзава. Гагь садбуру, гагь масадбуру абу­рал кьил чIугвазва. Лмунат свас Москвадай хта­на, Муминат къаридин юбилейдин (ам 1931-йи­сан мартдиз дидедиз хьана) мярекатни кьиле тухвана. Гила июндиз дуьньядиз атай Мирзехан апаян юбилейдик кIватI жеда багърияр.

Мубаракрай, уьмуьр сагъламди хьурай!

Нариман  Ибрагьимов