1941-йисан 22-июнь чи Ватандин тарихда виридалайни чIулав чинрикай сад я. И юкъуз фашист­вилин Германияди чи уьлкведал хабарсуздаказ гьужумна, Ва­тандин ЧIехи дяве башламиш хьана. Къанлу душманди илитIай ­дяведи советрин халкьдиз сан-­гьисаб авачир кьван зиянар, азиятар, магьрумвилер гъана, уьлкведин 27 миллион агьали телефна, шегьерар, хуьрер харапIайриз элкъуьрна. Ватандин ЧIехи дяведи Ах­цегьай тир  Мария  Асваро­вадин  кьисметдизни дериндай ­таъсирна.

Махачкъала. Ватандин азадвал па­тал душмандин хура акъвазна, хер хьанвай яру аскерар… Ингье мад са эше­лон вокзалдив агакьзава. Хер хьанвай гьар са аскер къизгъин ягъун­рин­ шагьид я. Жегьил дагъви руш М.Ас­варова вичин юлдаш Д.Кравцовадихъ галаз, хер хьанвай азарлуяр кьабулиз, эшелондиз мукьва жезва. Абуру мукъа­ятвилелди аскерар госпиталдиз агакьарзава.

— Залан хер алай, бедендай иви физвай жегьилар, гьеле тамам лигим тахьанвай жаван чанар акурла, чи ри­кIериз, хурудай экъечIна, катиз кIан же­дай, — рикIел хканай захъ галаз хьайи суьгьбетда рагьметлу М.Асваровади. — Гьа са вахтунда чи дурумлувални ли­гим жезвай. Чи гьар са гьерекат, гьар са кам азарлуяр, фад сагъар хъувуна­, фронтдиз рекье хтунихъ элкъуьрнавай.

— Чун медсестра Тамарадихъ галаз суткайралди операцияр кьиле физвай столдихъай гелячIза­ва­чир. Операцияр датIана кьиле физвай, — суьгьбетнай, яргъал йисарин делилар рикIел хкиз, М.Асваровади. — Дуьз ла­гьайтIа, чна гьатта кIва­­чин кьилел ахвардай. Чун къе­къвез-къекъвез ахварал фидай. ЯтIа­ни чи кIвалахда ара атIун авачир. Хирер хьанвайбур гзаф ва гьар жуьрединбур тир. Чаз абурун язух къведай. Чи гьиссери зигьинда де­­рин гел тазвай. Гагь-гагь жуваз хабарни авачиз, вилерилай накъвар фидай. Амма рикI чна мягькемдиз кьазвай. ТахьайтIа, кIвала­хиз хьун мумкин тушир. Хирерикди цIугъ­завай жегьилар акурла гитлерчияр такIан хьун мадни артух жедай. Жуван стхаяр хьиз, азарлуяр акурла, абуруз гьикI гьуьрмет­датIа чидачир.

Дуьньяда виридалайни инсанпересвилин пеше хкягъай жегьил дагъви руш, зегьметдин сифте камар къачудайла, дяведин мусибатрин ша­гьид хьана. Медицинадин техникум куьтягьайла, ам Махач­къа­ладин военный госпиталдиз медсестравиле ракъурна. И йисара адан къилихдин сабурлувал, инсан кIан хьунин, адаз гьуьрметунин къаст мягькем хьана.

— Чахъ галаз госпиталда профессор, госпиталдин кьилин хирург Нагорныйди (ам парторг тир), машгьур хирург Р.Аскерханова кIвалах­завай. Абурузни гьич са легьзедани мажал авачир, — рикIел хканай М.Асваровади. — КIвалах залан жердавай чи арада  гьуьрмет, гьар садан жавабдарвални артух жезвай. Виридан мурад сад тир: гьар са азарлу фад сагъар хъувун.

Мария Асварова 1946-йисуз Коммунистрин партиядин жергейриз гьахь­на. 1947-йисуз ам Ахце­гьиз­ хквезва. Ада ина саки 18 йисуз рай­боль­ницадин хирургиядин от­деленида­ медсестравиле кIва­лах­на. Адаз Моск­вадай атанвай хирург В.Д.Харахашахъ, хирургар тир А.Ва­гьабовахъ ва А.Шефиевахъ галаз кIвалахун кьисмет хьана.

— Гьелбетда, а йисара четин тир, -да­вамарнай М.Асваровади. — Больницадихъ материальный база авачир. Работникар лап тIимил тир. Саки вири кIвалахар чал, кьвед-пуд касдал, алай. Чна жувакай фикирдачир, гьами­ша масадан къайгъудик квай. Мус эве­райтIани, чун азарлудан куьмекдиз физ гьазур тир.

М.Асваровади саки 50 йисуз вичин пеше баркаллудаказ кьиле тухвана, гзаф йисара агьалийрин сагъламвилин къаравулда уяхдиз акъвазна. Эхиримжи йисара ам райбольницадин инфекционный отделенидин медсестра тир. Азарлуйри адаз гьамиша гьуьрметдай. Меслятчи, насигьатчи яз, ам  абурун дердийрик экечIдай.

Яргъал йисара ада неинки вичин пеше чешнелудаказ тамамарна, гьакI общественный крарани ам гьамиша активвилелди тафаватлу хьана. Мария Асваровади кIвалах­за­вай чкада са шумуд йисуз сифтегьан партийный организациядин секретарвилин везифаярни тамамарна. А йисара ам КПСС-дин райкомдин членвиле хкянай. Гьакъисагъвилин зегьметдай Мария Асваровадиз Ватандин дяведин 2-дережадин орден, “Германиядин винел гъалиб хьунай”, “Зегьметдин зарба­чи”, “Зегьметдин ветеран” медалар га­най. Адан тарифлу кIвалах гьуьрметдин са жерге грамотайралди къейднай. А вахтунин райлечобъединенидин Гьуьрметдин доскадал адан шикилди гьамиша мягькем чка кьунвай. Мария Шамхаловнади вичин уьмуьрда виридаз гьуьр­метна, вирида адазни чIехи их­тибар ва гьуьрмет авуна.

Алай вахтунда дяведин ва зегьметдин ветеран Мария Асварова чи арада амачтIани, адан уьмуьр акьалт­завай несил патал Ватандиз гьакъисагъвилелди къуллугъунин вижевай чешне я. Къуй чи жегьилриз гьамиша дяведин ва зегьметдин ветеранрин къадир хьурай.   Дяведин мусибатар, магьрумвилер мад садрани са уьлкведизни кьисмет тахьурай!  Къуй вири дуьньядал ислягьвилин лацу лифери лув гурай!

Нариман  Мамедов