Гафарин алемдай

Лезги чIалан гьакъиндай гьам районрин, гьам республикадин газетриз кхьизвайбур тIимил туш. Гзафбур чеб чIалахъ галаз вири терефрихъай рафтарвал авайбур, са бязибур чIал арадиз атуникай, ам туькIуьр хьуникай, адан къурулуш девирдихъ галаз дегиш хьуникай эсиллагь хабарни авачирбур я.

Заз газет кIелзавайбурун фикир са гафунин суффиксдин ери-бинедал желб ийиз кIанзава. Чи чIала        -лу, -вал, -суз, -ган, -бан, -чи, -хъан  хьтин суффиксрин куьмекдалди гзаф гафар арадал къвезва.  Амма    -баз суффикс квай гафарин кьадар лап тIимил я. Месела, уюнбаз, гьиллебаз, къумарбаз.

М.Гьажиеван урус чlаланни лезги чlалан словарда “голошейка” лугьудай гаф гьатнавач. Аквадай гьаларай, алимди гафарганда и гаф тагунин себебни  гарданбаз лугьунал шаклу хьун тир.

Б.Талибованни М.Гьажиеван лезги чlаланни урус чlалан словарда гарданбаз гаф голошейка яз къалурнава. Эгер  -баз суффикс квай гафариз фикир гайи­тIа, уюнбаз — фокусар, уюнар акъуддайди, гьиллебаз — амалдар, къумарбаз чарарал къугъунал рикI алайди жезва. Гарданбаз лагьайтIа, ам я уюнар акъуддайди, я амалдар, я чарарал къугъунал рикI алайди, я маса чIу­ру къилихар квай къуш жезвач. Са гафуналди, “голо­шейка” гардан кьецIил верчерин жинсиниз лугьузва.

1965-йисуз ДГУ-дин филфак акьалтIарайла, чун, студентар, Кьасумхуьруьн юкьван школадиз практикадиз ракъурнай. Чун, 3 кас, Ленинан куьчеда консервияр гьазурдай заводдиз лап мукьва кIвалера яшамиш хьана.

Аниз мукьва кIвалера агъсакъаларни яшамиш жезвай. Мал-къарадикай, къушарикай ихтилатар кватайла, абуру гардан кьецIил, цIакул алачир вечрез гарданбус лугьуз рахадай. Гила гьар сеферда кIелзавай ктабрай, газетрай гарданбаз гаф гьалтайла, рикIел агъсакъалрин ихтилатар хквезва. Абуру гарданбуш лугьудай чкадал гарданбус лугьузвай.

Лезги чlа­лан­ни урус чlалан словарь акъатайла, школайра муаллимри, словарда гьикI гьатна­вай­тIа, гьадал амал ийиз хьана. Мумкин я, вузра кIелдайла, студентриз гарданбаз лугьуз чирун, ван хьун. Гьа вахтарилай инихъ а гаф акъатай, атай чкадиз, адан эсил гьинай ятIа (этимологиядиз) фикир тагана амукьна, ам гьа авайвал къенин  йикъалди кIелизни, кхьизни хьана­.

Голошейка гарданбаз ваъ, гарданбуш  тирдахъ зун инанмиш я.

Гьуьрметлу газет кIелзавайбур! За квевай ихтилат кватнавай гафуниз дикъет гун, жуван фикирар кхьин тIалабзава.

М.Исмаилов,  Самур хуьр