Президентдин Чарчин цIарцIе аваз
Ихьтин лишандик кваз ОТР каналдай и йикъара (17-апрелдин няниз) саки са сятда веревирдерин (суалринни жавабрин) передача-къалурун тешкилнавай. Экспертрик журналистар, психологар, политологар, тарихчияр квай. Абуру гзаф рекьер, терефар, къенин аямда кьиле физвай крар, гьерекатар веревирдзавай. Жавабарни жуьреба-жуьребур, гагь-гагь чпи чеб инкарзавайбурни гузвай.
Кьилин месэла, зун гъавурда акьурвал, гележегдин ватандаш гьикI тербияламиш жезва, адаз вуч аквазва, вуч гузва, вуч адавай истемишзава, вуч вилив хуьзва — и ва маса суалриз жавабар жагъуруникай ибарат тир.
Авани алай аямда чи обществода гьахьтин ватандашар тербияламишунин, хкажунин таблигъат, сиясат, къайгъударвал? Акатай низ хьайитIани ватандаш лугьуз жедани? Хаиндизни, игитдизни, нафакьачидизни, вичин кьилелди, кьве гъилелди зегьмет чIугуна фу незвайдазни сад хьиз къимет гуз жедани? Вуж чи обществода виле-кьиле аквазва? Низ гьихьтин къимет гузва? Низ гьуьрметзава? Вуж вилик кутазва? Нел алукьзава? Нивай вуч истемишзава? Вуч чирзава?.. Пагь, вилик къвезвай кьван суалар вуч я…
Зун рахазвай передачада рикIиз регьятвал гудай хьтин жавабар саки хьанач. Гуя акI я хьи, рикIивай, виливай кьатIуз жедай гележегдин образ (къамат) чахъ, чи Ватандихъ жедач. (?)
Ватан квахьун мумкин яни? Инсанар масадбур жедани? Къиметар квахьдани? Идеалар, яни чешне къачуниз лайихлубур амукьдачни?.. Регьятбур хьиз аквазватIани, ибурукай садни регьятдиз жаваб жагъуриз жедай суал туш…
Гьа и чIавуз чи алатай девирда къекъуьн — им девирдал чIуру сиясат илитIун яз гьисабзавайбурни кими туш. Социализмдикай, коммунизмдикай рахун ахмакьвал яз гьисабзавайбурни пара жезва.
Амма социальный гьахълувал, Конституциядин, закондин, Ватандин вилик вирибурун жавабдарвал, барабарвал авайди я лугьузва эхир.
18-апрелдиз “Россия-24” каналдай тамам са сятда, виликрай “МММ” компаниядикай хьиз, гила “МЛМ” тIвар алай аламатдин тешкилатдикай, яни махара хьиз, санани зегьмет чIугун тавуна, шей гьасил тавуна, миллиардралди пулар “къазанмишиз”, фад-фад девлетлу жедай рекьер раижзавай, гьахьтин “алакьунар авай суьгьуьрчийрикай” суьгьбетзавай.
И “суьгьуьрчийрин” пеше интернетдинни, телефонринни, маса такьатринни куьмекдалди идан-адан суьрсетар “маса гудай” роликар къалуриз, гьакьван фад инанмиш жедай абдалар желб ийиз, абурувай пул къакъудун, чеб девлетлу авун тирди раижна. Вични Америкадай чав агакьарнавай “демократиядин” емиш тирди къейдна. А компаниядиз пул гузвай, кьадардилай аслу тушиз, вири кьабулзава. Лап са куьруь вахтундилай и пулар, месела, 5 агъзур, 50 агъзур манат хьана вахкудайди хиве кьазва.
Эхь-эхь, чаз багъишай “ваучеризациядини” чи гьар са агьали лап са куьруь вахтунда “девлетлу” авурди хьиз. Адаз “асирдин виридалайни чIехи таб” лагьана, къимет ганва.
ЯтIани, аквазвайвал, тапарарун вири дережайра давам жезва. Са бязи виликан алимарни фашал философиядал, илим инкарунал элячIзава. Мектеб мискIиндиз элкъуьриз алахъзава. Пул къазанмишун патал вири крар кутугнава лугьузва. МасакIа “бизнес” тежедайди хиве кьазва. Амма физва абдалар, тапархъанрин чIалахъ жез, абурун зинданриз…
Гележегдин образ (къамат) ина гьихьтинди хьун мумкин я? Лутуйринни угърийрин, манат патал вири маса гудай хаинринди жеда жал?
За кьатIузвайвал, гележегдин къамат чи къенин йикъари арадал гъизва. Ам къулайди, инсанвилинди хьунни тахьун чалай, чи несилрилай пара аслу я, чаз чи алем, дуьнья аквазвай, абурув чун эгечIзавай тегьеррилай.
ТIимил алач суални сир
Ви рекьерал, къекъуьнрал.
На сифте жув вуж ятIа чир,
Жуван ериш тайинра.
Гьикьван ятIа чира чилел
ЧIухунарни чIулавар.
Алатайди хкваш гелел,
Пар кьезилра кIулавай.
Руьгь сагъара рагъулрикай,
КIур гуз тамир саваддиз.
Серфе кьамир сугъулрикай,
Рехъ агалмир давадиз.
Кар гъиле яхъ, гьасилиз фу,
Яд це чилиз кьуразвай.
Иеси хьухь лагьай гафун,
Хуьх дагъ, муркIар цIразвай.
Хизанда тур сагъ селигъа,
Чириз чIехи-гъвечIивал.
ЧIурудал къенид илига,
Тамир багъда ичIивал…
Аквада хьи, ви хуш хиял
Экуь жеда гъетрелай.
Ахпа рикIи ийидач ял,
ЭлячIна физ чилелай.
Миллиардар ятIани чун,
Чил я кьилин хазина!
Адаз къана килигмир вун,
Хьухь ам хуьдай женгина…
Ина лутувал, къанихвал, хаинвал, угърашвал, нафакьачивал авач… Вири тарихра Ватан хвейибурни, ам адлу ва бахтлу авурбурни, чеб къастаризни, краризни гъетер хьиз михьи зегьметчи инсанар я. Зегьметчидиз гьуьрмет, къимет амай кьван Ватандихъни жуьрэт, гележег амукьда. Маса рехъ заз чидач…
РФ-дин Президент В.Путинан нубатдин Чарчени чи гележег къулайди, инсандиз яшамиш жедай, кар виликди тухудай мумкинвилер авайди хьун лазим тирдакай хейлин марагълу келимаяр лагьанва. Гьам здравоохранение ва образование вилик тухуникай, гьам бизнес ва карчивал къуватлу авуникай, гьам рекъемрин госкъуллугъар кардик кутуникай, экологиядикай ва хатасузвал таъминаруникай рахадайла, къиметлу теклифар вилик эцигнава. Эхь, чи къудратлу Ватандин гележег садалайни аслу тушир, неинки вичин, гьакI вири дуьньядин хатасузвал таъминарзавай чIехи держава яз вилик фининди я! “Россиядиз вири государствойрихъ галаз лап хъсан, михьи ниятрин алакъаяр тайинариз кIанзава, — лагьанва Чарче, — чун агудзавай “муькъвер куз” алахъзавач. Амма ахьтин лазимвал арадал атайтIа, жаваб басрухриз кутугайди, гьакьван фад ва таъсирлудаказ агакьдайди жеда”.
Ватандин гележегдин къамат чи къенин алахъунри арадал гъизвайди и келимайрай мадни ачухдиз кьатIуз жезва. Дявекарвилиз ваъ, ислягьвилиз, мублагьвилиз майданар хуьзвайди…
Мердали Жалилов,
литературадин отделдин редактор
