Эхиримжи йисара Мегьарамдхуьруьн райондин са жерге хуьрерин агьалийрик электроэнергиядалди таъминарунин карди къалабулух ку­тазва. Жемятдин арада гъулгъула гьатзава. Иллаки — Муьшкуьр патан хуьре­рин агьалийрик. “Ибур вуч­тин эквер я? Са чиг къвайитIани, си­минал са нуькI ацукьайтIани, хкахьдай эквер жедайди яни?” — за­рафатдивди лагьана са агъсакъалди. Масабуру, гьамиша критика ийиз­ вердишбуру, ачухдиз вири тахсирар райондин кьиле авайбурук кутазва: “Чеб кефиник яшамиш жезва, халкьдин гьалдикай хабар кьазвач”.

Мартдин сифте кьилера гьаваяр чIур хьана, марфар, живер къвана, гужлу гар акъатунин нетижада Тагьирхуьр-Къазмайрал алай подстанцияди къуллугъзавай электролинийра аварияр хьана, трансформаторар хъиткьинна. Инсанар кIвалера эквер авачиз амукьна. Тади гьалда куьмекдиз атай энергетикриз баркалладин гафар къвезва. Амма абурув махсус техника, герек вири запчастар хьанач.

Хтун-Къазмайрал, трансформатор хъиткьинай чкадал, гьасятда атай муниципалитетдин регьбер Марат Эмирова, вичин жибиндай харж авуна, запчастар Дербент ше­гьердай маса къачуна ва ремонтардайбур махсус техникадалди таъминарна. Жемятди адаз чухса­гъул лугьузва. Электролиния четинвилералди къайдадик кухтуна.

Авариядин нетижада са жерге агьалийриз гзаф зиянар хьана: холодильникар, телевизорар, къуйрал алай насосар ва маса электроприборар кана. “Чун кваз кьазвач. Чи арзайриз ябни гузвач. Им са йис туш, вад йис туш. Гьикьван эхда? Митингар кIватIна кIанда” лугьудай рахунар инсанрин арада чкIана.

Эквер хкахьуникди зиянар жез, къулайсузвилера гьатзавайбурун гъавурда акьазва. Месэла, гьакъи­къатдани, хцидаказ акъвазна, четинди яз яргъал вахтар я. Наразивилер гьахълубур я.

Амма им райондин кьиле авайбурулай тамамвилелди аслу, митинграл кьилиз акъудиз жедай месэла туш эхир. Гзаф йисара арадал­ атанвай адан хцивал гьа кIан хьайивалди­ алудиз жедайди туш. “Инсанар кваз кьазвач” лугьунни дуьз ихтилат хьиз ак­вазвач. За лугьузвач хьи, чи вири чиновникар югъди-йифди, чан эцигна­, халкьдин гьал хъсанарунин къай­гъуй­ра ава. Ваъ, за акI лугьузвач. Къул­лугъчийрин жергеда ихтибар квадарнавай къайгъусузар тIимил авач. Амма и дуьшуьшда акуна хьи, тIе­биатдин шартIари чIуру гьалар арадал гъайи чкадал гьасятда хуьруьн администрациядин кьил куь­мек­диз атана акъатна ва месэла гьялна.

Агьалийрин арза-ферзе “Лезги газетдивни” агакьна.  Газетдин теклифдалди, Тагьирхуьр-Къаз­май­рал чкадин администрациядин кьил Марат Эмирован иштираквал аваз, Мегьарамдхуьруьн райондин РЭС-дин регьбер Маидин Агьмедован ва хуьрерин общественностдин векилрин гуьруьш кьиле фена. Гуьруьшдиз М. Агьмедов карханадин пешекарарни галаз атанвай. Райондин энергетикар иниз атанвайдакай хабар хьайила, наразивалзавай, чпиз зиянар хьанвай хуьруьнвиярни администрацияда кIватI хьана.

Агьмедов Маидина гъавурда турвал, агьалийрин кIвалера авай яша­йишда ишлемишдай электроприборар, замыкание хьайила, кун тавун патал абурал “отсекателар” эцигна кIан­завайди я. 7-8 агъзур ма­нат багьаз акуна, абонентри абур эцигзавач. Гьавиляй  замыканийрикди холодильникарни, телевизорарни куз­ва. Зиянар хьайибур суддал фейи­тIани, зарар чкадал хкиз жедач. И кIва­лах чир хьайила, арзаяр гваз атан­вайбурун гуьгьуьлар чIур хьана.­ Жечни кьван — гад алукьда, холо­диль­ник кIвале чарасуз герек затI я, 8-9 агъзур манат пенсиядал са бубат кьил хуьзвай яшлу касди ам гьикI къачурай? Адахъ вичин делил ава: зиян хьунин эвелимжи себеб электроэнергиядалди таъминарзавайбуру чпин хиве авай крар, мажбурнама­яр бегьемвилелди кьилиз акъуд тавун я.

“Са нуькI ацукьайтIани” эквер хкахьунин кьилин себеб, дугъриданни, электролинияр акьалтIай жуьреда куьгьне хьун я. Алатай асирдин 60-йисарин сифте кьилера эцигай линияр цIийи хъийидай вахтар кьве сеферда алатнава. Паф хьанвай сим кьатI хьайи чкадилай гал­кIуриз хъжезвач. Хейлин мензилда даяхдилай даяхдал кьван сим дегишарна кIан жезва. ГъвечIи къуватдин трансформаторарни “дегь заманадинбур” я. Гьа са вахтунда абонентрин ва абуру ишлемишзавай электроэнергиядин кьадарар са шумуд сеферда артух хьанва ва къвердавай гзаф жезва. Трансформаторри дурум гузвач.  Электротадаракар ишлемишзавай энергиядин кьадардихъ галаз кьазвайбур хьун герек я эхир.

— Линияр, трансформаторар, гьа­къикъатдани, лап куьгьнебур я, — лагьана М. Агьмедова, — Мукьвал-мукьвал къайдадикай хкатзава. Ахпа ихьтин месэлани ава. Районда  578 трансформатор эцигнава. Абурукай 167 чи балансдал ала, амайбур, яни чIехи пай, кьилдин ксари, карханайри эцигнавайбур я. Абур авай технический гьал разивал ийиз жедайди туш. Мукьвал-мукьвал чIур жезвайбурни кьилин ксарин трансформаторар я. Абурухъ гелкъуьн, технический дуьзгуьн гьалда аваз хуьн эвелни-эвел а тадаракрин иесийрин хиве ава. Гьа и трансформаторрилай чпин  кIвалериз эквер тухванвай агьалийриз и месэла течирвиляй вири наразивилер чалай ийизва.

Чун гъавурда акьазва. Электролинияр кьадарсуз куьгьнебур я. Ремонтар авун патал герек запчастар акъакьзавач. Абур маса къачудай такьатар РЭС-дихъ вичихъ авач. (Хтун-Къазмайрал трансформатор хъиткьинайла, сельсоветдин регьбер Эмиров Марата гайи куьмек рикIел хкин). Техникадалдини материалралди таъминарзавайди, кIвалахдайбурун штатар тайинарзавайди вине авай идара —  “Россети” ПАО-дин филиал “Россети Северный Кавказ” — Дагэнерго” я.

Райондин электролинияр авай гьалдикай ва куьмек герекзавайдакай РЭС-дин начальник М.Агьмедова “Дагэнергодиз” чар кхьенва”. Ам­ма жемятдиз и гьакъикъи себебар “документ-аргумент” яз аквазвач. Ин­санриз кIвалера датIана элек­­тро­энер­гия хьана кIанзава. Мус икI жеда?

Маидин Загьидиновича лугьузвайвал, алай вахтунда “Россети Се­верный Кавказ” ПАО-ди гьазурнавай программадин бинедаллаз вири рес­публикада электросетар цIийи хъийизва. Райцентрадал гзаф крар авунва, ийизва: цIийи симерни чIуг­вазва, трансформаторарни дегишарзава.

— Чна чи руководстводивай и участокда, Билбил-Къазмайрилай Приморскдиз физвай линияр эвелимжи нубатда ремонт авун тIалаб­зава,- лугьузва М. Агьмедова.

Ихтилат физвайди Кеферпатан Кавказдин республикайра электросетрин дурумлувал, къуватлувал хкажунин, энергиядин пучвилер тIимиларунин программа я. Газет кIелзавайбурун рикIел алама жеди, Сергей Меликова Дагъустандин регьбервиле тайинарай гьа сифте йикъара, алатай йисан октябрдиз, “Россети Северный Кавказ” ПАО-дин гендиректор Виталий Ивановаз Махачкъаладиз атун теклифнай. С.Меликова энергетикрихъ галаз тухвай совещанидал В.Иванова малумарнай: “Дагъустанда электричестводалди таъминарунин дурумлувал хкажун патал 34,4 млрд. ма­нат чара ийида. Ихьтин чIехи куьмек Россиядин мад гьич са региондизни гайиди туш. Программа 2020-2025-йисара кьилиз акъудда”.

Кьилиз акъуддайдахъ инанмиш жез кIанзава. Вучиз лагьайтIа, къе Дагъустанда истемишдай ва хабар кьадай итим ава. Адан вилик жавабни гана кIанзавайди я.

Маса месэла я планламишнавай кIвалахар тамамаруниз тайинарнавай вахт. Мад кьуд-вад йисуз аварияр, эквер хкахьунар давам жедани? И суалдиз М. Агьмедова жаваб гана: акI тахьун патал чна чахъ авай вири мумкинвилерикай менфят къачуда, алава чараяр аквада, лап чIуру гьалдиз атанвай трансформаторар дегишарда.

РЭС-дилай аслу тушир маса хци месэлаяр амукьзава. Тагьирхуьрин подстанциядал дежурный кьве электрикди кIвалахзава. Абуру къаравулвилин везифаярни тамамарзава. Йифиз инал касни жезвач. Са хата хьана, эквер хкатайла, кухтадай кас тахьун анихъ акъвазрай, и объект вич чIехи метлеб авай, суткада кьиляй-кьилиз къаравул хьана кIанзавайди я эхир. ЦIуд хуьруьз къуллугъзавай аварийный дестеда юкъузни йифизни пуд кас электрикри кIвалахзава. Гьикьван четин жезватIани, агьалияр чпелай нарази жедайвал ийизвач. Баркалла чпиз. Амма хъуьтIуьн вахтунда “аварийщикар” лап кIе­вера гьатзава. Яраб, фикирзава за, чи “Россетар” гьакьван кесиб я жал, чарасуз герек тир электриквилин сад-кьве штат ачухиз тежез?

Абдулафис  Исмаилов