Залум дяведи гьикьван жегьил чанар телефна, гьикьван гужлуз куькIвенвай гъетер-рикIер туьхуьрна. Гьа ихьтинбурукай сад ахцегьви Вагьабов Микаил Абдулвагьабовични тир. 1921-йисуз анжах 5 йис тирла, ам бубадивай хьана.
Ахцегьрин ирид йисан школа куьтягьайдалай гуьгъуьниз Микаил Махачкъалада Орджоникидзедин тIварунихъ галай индустриальный техникумдиз гьахьна ва 1936-йисуз анаг агалкьунралди куьтягьайла, ам Дагъустандин педагогвилин институтдин тарихдин факультетдиз гьахьна. 1939-йисуз тарихдин муаллимвилин диплом гваз райондиз хтай Микаил Ахцегьрин школада муаллимвиле кьабулна.
Гьайиф хьи, кьисметар гагь-гагь акьван гуьзлемиш тавурбур, инсафсузбур жеда хьи, инсандив гьич ял акъадаризни тадач.
КIвалахиз башламишай са шумуд вацралай Микаил РККА-дин жергейриз тухвана. Адан ватанпересвилин гьиссерин шагьидвал армиядай хтай чарарини ийизва. Ингье ада 1940-йисан 29-сентябрдиз кIвализ рахкурай чарче кхьизва: “Зун женгининни политикадин жигьетдай гьазур хьунай отличник я. Чун Литвада хьана. Чна ана 700 километрдин мензилдиз поход авуна. Ам зи уьмуьрда рикIелай тефидайди хьана. Залай мад кьиле тухвай походра викIегьвал къалуриз алакьна”. Гьа и чарче ада вичи Москвадин высший военный педагогвилин институтдиз гьахьиз документар рекье тунвайвиликайни суьгьбетзава.
А девирда кьиле физвай вакъиайри Микаил Москвадиз ваъ, Брестдиз акъудна. Ина ада Яру Армиядин политработниквилин курсара кIелна. Ада сифте яз и кардикай 1941-йисан 6-апрелдиз кхьенвай чарче вичин стха Мамедаз (и цIарарин автордин бубадиз) хабар гузва.
1941-йисан 3-июлдиз вичин даш Лифридиз хтай чар рикIик къалабулух квачиз кIелиз жериди туш. Ингье ада вуч кхьизватIа: “Чна вирида курсарин эхир хьун гуьзлемишзавай, госэкзаменриз гьазур жезвай. Амайди вири 5 югъ тир. Амма чаз и кар кьисмет хьанач. Чи казарма сергьятдин лап мукьув гвай. Чун пакаман сятдин кьудаз ксанвай. Ахпа бейхабардиз гьич садрани ван тахьай ванералди ахварай аватна. Ара атIунар авачиз тупарай язавай кичI кутадай къати ванер кисзавачир. Чаз гзаф машинар ва маса шейэр кузвайди акуна. Бейхабардиз ихьтин вакъиа кьилел атай чна са гуж-баладалди парталар алукIна, яракь къачуна. Амма экъечIиз хьун мумкин тушир…”.
Гьа икI, Вагьабов Микаил, фашистрин чапхунчийри бейхабар башламишай четин ва яргъал дяведин сифте сятера, нерин тахта хана, госпиталдиз аватна. Микаилан мурад, чарчи шагьидвалзавайвал, тади гьалда хер сагъар хъувуна, женгиниз хъфин ва, “…руьгьдай ават тавуна, душман эхирдал кьван терг авун” тир.
Хер хьанвай Микаил Тула шегьердин госпиталдиз аватна. Инай ада 1941-йисан 20-июлдиз вичин стха (лезгийрин писатель) Исмаил Вагьабоваз ракъурай чарче кхьизва: “Эгер мад заз къиздирмади тади гун тавуртIа, зал алай хер са шумуд йикъалай сагъ хъжеда ва зун фашистрихъ галаз женг чIугваз фронтдиз хъфида. За Ватандин вилик жуван буржи тамамарун гьич са декьикьадани рикIелай ракъурзавайди туш. Зун, яракь гъиле кьуна, эхиримжи нефесдалди жуван вири къуватар Ватандин намус, азадвал хуьн патал серфиз гьазур я. Зун дериндай инанмиш я хьи, чна алчах душманар сад амай кьван тергда”.
Аскервилин чарар! Сандухра къатара аваз, хайи инсанри гъилера кьаз, несилрин вилерал накъвар гъизвай абур йисарай йисариз, рикIерай рикIериз физва. Абуру ватанпересвилин гьиссер артухарзава, инсафсуз дяведи мурадриз хар къурай жегьилрин туькьуьл кьисметрикай суьгьбетзава, чав абурун гьайиф чIугваз тазва.
Хер хьана, Туладин госпиталда авайла, Микаила вичин гъвечIи ватандиз чарар кхьизва. Ахцегьай адазни датIана чарар къвезвай. Амма гуьгъуьнай ам мад душмандихъ галаз женгер чIугваз дяведиз хъфейдалай кьулухъ и алакъа амукьнач. Чав адан а вахтунда кхьенвай анжах са чар гва. Амни 1942-йисан 5-февралдиз стха Исмаилаз кхьенвайди я. Чарче ихьтин гафар ава: “Исмаил! Партияди, Ватанди мад сеферда фашистрин мердимазарар тергиз ихтибар авунал зун гзаф шад я. Зун 1942-йисан 12-январдилай Смоленскдин фронтда ава. Чна Гитлеран фашистрин чапхунчияр гатазва. Зун и мукьвара партиядин жергейриз перевод хъувунва. И вакъиади партиядин, Ватандин вилик зи буржияр мадни артухарзава. Алай йисан 15-январдилай за батареядин комиссарвиле кIвалахзава. Чи батареядин агалкьунар писбур туш. Гаф гузва хьи, душманар тергна, чна мадни хъсан агалкьунар къазанмишда”. Гьа и чарче ада, тIварар кьаз, вири хизандиз, мукьва-кьилийриз саламар рекье твазва ва вичихъ галаз алакъа хуьниз эверзава.
Дяведа хирер хьана, мад сеферда Омскда, Саранскда хьайи Микаил женгериз хъфена. Микаилан кьисмет, адан уьмуьр экуьди, ялавлуди, амма куьруьди хьана. 1942-йисан эхирра Калининский фронтда Вагьабов Микаил Абдулвагьабович игитвилелди телеф хьана.
Залум дяведи Микаил хьтин гьикьван жегьилрин чанар телефна. Чав анжах абурун умударни фикирар кхьенвай куьруь, йисалай-суз хъипи жезвай чарар гумукьзава.
Нариман МАМЕДОВ,
журналист
