Тух каци кьифер кьадач лугьуда. Тух кицIини кIвалер хуьдач, ксуда, вичиз къулай чка жагъурна… Гзаф къулайвилер жагъай Агъакишидин ламра (Хуьруьг Тагьиран гьа тIвар алай сатирадин игит) вичин иесидиз яб хганач, зиянар кIани кьван арадал гъана. Эхирни ламран хам далдамдал фенай…
Вучиз зи рикIел ихьтин мисалар, тешпигьар атанвайди ятIа?.. Тухвал гьакьван чIуру гьал, завал я жал?.. Тух инсан гишиндаз гьакьван хаталу жезвани?..
Уьмуьрдай аквазвайвал, дугъриданни, шивцел алайда яхдиз физвайдаз саламни гудач. Машиндин рулдихъ галайда рекьяй физвай танишдазни, гьикI хьана са сигнал яна, вич чирда. Пара вахтара яхдиз физвайдаз вичин агьвал къалурун паталди ругни, ядни, кьарни яна элясда…
Девлетлу хьайивалди, бязи къуншийрини чпин арайра кьакьан паруяр хкажиз аквада. Гьакьван хатурлу стхаярни, сад девлетлу, къуватлу хьайивалди, къайи жезвай, гьатта душманриз элкъвезвай дуьшуьшар тIимил яни?
Вуч завал ятIа и тухвал?.. А.С.Пушкинан “Балугъдикайни балугъчидикай махуна” нефсинал пехъи къариди, вичин агьвал (тухвал) хъсан жердавай къужадивайни балугъдивай ийизвай истемишунрин тум-кьил амукьзавач. Эхирни гьа вич эвелдай авай гьалдиз — пад хкатай чанахдинни къав чкIай къазмадин иесидиз элкъуьн хъийизва…
Чи халкьдин са къаравилидани Маллади къуьлуьн фу квай суфра гатазвайдакай суьгьбетзава. “Вучиз вуна акIзава, я Малла?” — лагьайла, — “Вич къени хьайивалди, и суфради зи кьерех велед рекьяй акъудзава”, жаваб ганалда. Фан къадир авачирди гатазвач…
Им вуч лагьай гаф я? Бес инсанар датIана гишинвиле, юхсулвиле, ажузвиле тадани? Вуч галайди я винидихъ гъанвай мисалрихъ? Фак, парталдик, цик, накьвадик, суфрадик тахсирар гьикI кутадайди ятIа? Вучиз?…
Тахсирлубур гьа няметрив, къулайвилерив къадирлувилелди эгечI тийизвай чун, инсанар, тирдал шак алач. Чпин кацер, кицIер, ламар кстахар, зегьметдиз, буржидиз вафасуз ийизвайбур гьакьван “жумартвилелди абурун къайгъу” чIугвазвай иесияр тушни?..
Зи рикIел ихьтин синагъар, и йисан лап эвелдилай гатIунна, гилани чи меркездани, масанрани давам жезвай зирзибилрин иесивал тавунин, и кар кьилиз акъудун лазим тир махсус къуллугъар гвайбур (“Лидер”, “Гарант”, “Успех” ва мсб.) чеб чпелай къерех хьунин, яни михьивилер хуьнин везифаяр кьилиз акъуд тавунин гьалари гъанва.
Чеб кардик кутадайла, и къулугърин сагьибри лап еке крар, гьакьван герек къулайвилер, галайвилер арадал гъун хиве кьурди я. Вирибурун рикIел алама жеди: гьихьтин бакар (махсус къапар) гьикьван жедатIа, гьиниз вуч вегьедатIа къалурзавай роликарни чи телеканалрай тIимил тикрарначир.
Са гьихьтин ятIа хийирлу заводарни, технологиярни кардик акатдайди, кIвалахдай чкаярни чахъ гзаф жедайди, чи бюджетризни такур жуьредин къазанжияр къведайди раижзавай. Вири и крар кьилиз акъудун патал агьалийривай къачузвай гьакъидин пулар са шумудра артухарнай. Зи рикIел аламайвал, и “реформайрилай” вилик чи ЖКХ-дин махсус комбинатдин векилри са касдин кьилиз къачузвайди 2-3 манат тир. (Советрин девирда — кепекар).
“Реформаторри” са касдивай къачузвай пулунин кьадар 60-70 манатдив агакьарна! За, месела, гьар вацра ишлемишзавай электроэнергиядин, хъвадай цин къиметрилай зирзибил тухуниз гузвай пулар са хейлин артухарна…
Йисар фена, амма чи меркезда, масанрани зирзибил тIимил ваъ, гзаф хьана. ЦIийи йисалай ам ерли садани ахкъуднач. Шегьер чIехи “зибилханадиз” элкъвейди вирибуруз акуна. Са патахъай залум тIугъвалди гьужумна, муькуь патахъай — зирзибилрин завалди.
Гуя «зибилханадин» иесияр чинай катна… Гуя абурун техника куьгьне хьана… Гуя абуруз ийизвай харжияр, гузвай куьмекар тIимил тир…
И хабарар — жавабар гьикьван хьана?.. Гьиниз фенатIа а “кстахар”?.. Бес инсанрин гъилера амай квитанцийрал абурун вирибурун тIварарни, адресарни къалурнава эхир? Тапанбур яни вири и делилар?..
Аллагьдиз шукур, чи шегьеррани хуьрера жумарт, гъил михьи, рикI чIехи, ажузбуруз куьмек гуз гьазур ксарни гена амазма! Меркездизни чи къуншийри (районри, хуьрери, кьилдин ксари) куьмекар гана. Гилани гузва.
Агьалийривай гьелелиг “зирзибил тухунай” пулни къачузвач. Бес буржар кIватI жедачни?
Зирзибил шегьердай акъудунин, ам терг авунихъ галаз алакъалу гзаф крар, гьатта абур тергдай чкайрихъ, рекьерихъ галаз алакъалу месэлаярни, къиметдин (гьакъидин) кьадарарни тайинариз хьанвач, жезвач лугьузва… Чун икьван чIавалди гьикI яшамиш хьайиди ятIа? Чилер, машинар хсусиятдиз элкъуьрайвалди, чун сад-садаз гьакьван акси ва гьакьван хаталу душманриз элкъвена жал?..
Са бязибуруз зирзибил “къизилдиз” элкъвенвайдини сир туш. Гьич тахьайтIа, пул (гьакъи) гузвай факъирриз зирзибил акъудун къизилдин къиметдай жезва. Пул гвач, вахтунда гуз тахьайла, гьар са югъ бурж арадал гъизвайдаз элкъвезва!
Факъирдал бурж илитIун са куьнайни туш. Бес чпин къуллугърив икьван къайгъусузвилелди эгечIзавайбуруз жерме, закондин вилик жавабдарвал авайди туш жал?!
Белки, вири крар, кьилеривай къакъудна, кIвачерив вуганвайвиляй туштIа гьа? РикIел И.Крылован “Маймунни айнаяр” басня къвезва. Гьайванди айнаяр, вилерилай гъейри, виринрал эцигна. Экв акунач хьи, акунач!..
Зирзибил тухузвайбуру чпин машинар, техника, технологияр гьи рекьера кардик кутазватIа?..
Белки, вири крар (кстахвилер) кьадарсуз тухвиляй чаз къалурзавай аламатар (алакьунар) туштIа гьа?.. Халкь метIерал акъвазарзава и “монополистри”… Чеб метIерал хьана кIанибуру… Гзаф къачузва, гзаф незва, гзаф чеб чпел кьару жезва… Эхирдай, гьамиша хьиз, пад хкатай чанахрин иесияр яз амукьзава вирибур.
Амма монополистар кесиб жезвач. Абуру чеб патал хийир гъидай маса рекьер жагъурзава. Чпин лутувал бизнесдиз (пулдиз) элкъуьрзава. Вични, кесибар мадни кесибвиле тваз, гумай эхиримжи мални къахкъудиз… Капиталдин къайда гьам я лугьузва. Бес и капитал виликрай авайди туширни?
Аквар гьаларай, иесийрилай абурун кстах кацерни кицIер, ламарни ябуяр къуватлу я. Амма эхир гьихьтинди хьун мумкин ятIа, рикIел гъизвач. Кьел пара тIуьрда ядни пара хъвадай адет я. ЦIай къати хьайи къажгъан алахьда, цIай туьхуьда… Угъривилиз кьил ягъай Балашан кац ракьара гьатнай… Уюнбаз, къанмаз хьайи Агъакишидин ламран эхирдикай чун винидихъ раханва…
Къанмазвилел, лутувилел, саймазвилел, уюнбазвилел, угъривилел, тарашунрал, алдатмишунрал эхир эцигиз тежезвай иесийриз куьхъай регъуь ва я кичIе жезватIа? Мадни И.Крылован басня рикIел къвезва: Васька каци датIана незва, чуьнуьхзава, тух жезвач. Иесиди адаз насигьатар гузва, каци вичин кар давамарзава… Гьикьван чIавалди?.. Эхиримжи къахни тIуьна куьтягьдалди?..
Тух я чи депутатарни. Чи чиновникарни яхунбур туш… Чеб тух тирла, вирибур гьа гьалда авайди хьиз ятIа чи тухбуруз?..
Мердали Жалилов,
литературадин отделдин редактор
