Гьуьрметлу дустар!
Мекьи йикъар алатзава. Алукьзавайди март — гатфарин варз я. Гьавайрик хъуьтуьлвал, чимивал акатнавайди виринра гьиссзава.
Инсанрик гатфарин кIвалахар гъиле кьаз тади ква. Салара, багълара куьгьне цIамар, амукьаяр санал кIватIиз, цIаяр хъийизва. Тарар, кул-кусар кьурай хилерикай михьзава, цIийи къелемар акIурзава.
Аялриз бес тIимил крар авани? Сифте нубатда лап хъсандиз кIелун герек я. ТIугъвалдин азарди гзафбур тарсарикай хкудна. Гила азар тIимил, зайиф хьанвайла, тарсарал кIевелай алахъун лазим я. Чир хьухь, куь хъсан къиметри, чирвилери вирибур шадарзава.
Вилик чи дидейринни вахарин, сусаринни бадейрин сувар — 8-Март ква. Адаз гиламаз гьазур хьайитIа, мадни хъсан я.
Дидейриз бахшнавай манияр, махар, гьикаяяр, шикилар гьазура!
Дидейри балайралди дамахзавайди я. Дидедин тавазидин, манидин чимивални кIанивал эвездай затIни дуьньядал алайди туш. Бахтлу хьурай куьн вири! Сагъ хьурай ва дири!..
«Лезги газет»
______________________________________________________________
“Чубарукдикай” кьве келима
Жегьил шаир Владик Батманова гьеле школада амаз кхьей шиирар за “Лезги газетдай” кIелнай. Вичихъ эсерар кхьинин тежриба тахьанмаз кхьейбур тиртIани, абур чпел кIелзавайбурун дикъет желбдайбур хьанай. Адан сифтегьан шииррин кIватIал “Билбил” зи гъиле гьатнач. Ингье Самур хуьре са гурлу межлисда чун мукьувай таниш хьана. Ада заз, вичин патай савкьат яз, Дагъустандин ктабрин чапханада акъуднавай “Чубарук” ктаб гана. Ктабдин сифте жилдинал гатфарин чархачи, кIуфа цуьквер алай тарцин таза берт кьунвай ислягь къушран-чубарукдин, кьвед лагьай жилдинални автордин вичин шикилар алай.
Ктабда гьатнавай эсеррин чIехи пай авторди ДГУ-дин филфакда ва Соцпединститутда кIелдайла ва акьалтIарайдалай кьулухъ кхьейбур я. КIалубдиз ктаб екеди туштIани, ана гьатнавай эсерри автордихъ тежриба хьанвайди, мана-метлебдиз ери авайбур, кIелзавайбурун гьевес хкаждайбур, мад сеферда кIелиз хуш къведайбур тирдан патахъай шагьидвалзава.
Авторди алай вахтунда “Дагъустан” РГВК-да лезги чIалал “Вахтар ва инсанар” передача, гьакIни чIалаз, культурадиз талукь мярекатар кьиле тухузва. Владик Батманова вичиз шииратдин шегьре рекьел экъечIиз шаир Сулейман бубадин эсерри куьмек гайидакай икI кхьизва: “За яд хъвана Сулейманан булахдай”.
Шиирар халкьдин гегьенш къатариз хуш жедайвал кхьиниз, алава яз къейдзава авторди, Етим Эминан, Алирза Саидован, Сажидин Саидгьасанован эсеррикайни куьмек хьана.
Шаирдин эсерар ихьтин паяриз чара ийиз жезва: дидедиз, муьгьуьббатдиз, вичин ватан тир Хуьрел хуьруьз, алай аямдин тIал-квал алай месэлайриз ва автордин гуьгьуьлдиз хуш ва такIан крариз бахшнавайбур.
Муьгьуьббатдикай кхьенвай шиирри виридалайни чIехи пай кьунва. Абурун кьадар 40-далай виниз алатнава. Авторди кIаниди гагь цавун аршда авай гъетерив, гагь пакаман ярарив, гагьни ашукьдин гъиле авай саздив гекъигзава.
Муьгьуьббатдиз талукьарнавай эсерар кIелайла, абур Етим Эминан чIалариз ухшамишбур хьизни аквазва.
Владик Батманова вичин хайи Хуьрелрин акунар, адан тарих, берекатлувал гьар жуьре гекъигунралди къалурзава:
“Руьгьдин чирагъ, пакаман рагъ, женнетдин багъ я Хуьрелар”.
Шаирди перестройкади уьмуьрдиз гъанвай “къуччагъар” — ичкибазар, темпелар, иблисар, пулунихъ намус маса гузвайбурни русвагьзава…
Жегьил шаир Владик Батманов гележегда шииратдин шегьре рекье еке къадамралди вилик фидайдак умуд кутазва…
Мевлидин Исмаилов,
пенсияда авай муаллим. Самур
__________________________________________________________________________
Пакамахъ
ГьикI хьана кар? Нин кьада тIвар?
Квахьна кIваляй пара затIар:
Гьинихъ фена калуш — чекме?
КьацIал алай бантни бегьле?
Таза гуьлуьт? Таза дасмал?..
Гьинай ятIа ихьтин амал?
Къарагънава чи руш бицIи,
Гьич рахазвач гафар верцIи.
Гъилив тIуш гуз ава вилиз,
КIвачив тIуш гуз ава чилиз.
Я дидедив рахазвач ам,
Я бадедиз гузвач салам,
Стхадивни, вахавни гьич
Агатзавач, вегьенва куьч…
Бес бахчадиз фида къе вуж?
Ракъурдани цававай къуш?..
Бирдан Мастан, ийиз мурмур,
Агатзава пелеваз нур.
Хканва чи рушан нини,
Ксанвай ам пичин кIаник.
Акун кумаз нини вилиз,
Хъуьрена руш милиз-милиз,
АхцIана кIвал нураривди,
Гьакьван хъсан краривди!..
Чекме фена кIвачел тадиз,
Бегьле фена гъилел тадиз,
Чанта къуьнуьхъ хьана фад динж,
Амукьнач гьич затIни надинж!
Виртни тIуьна, чIемеда тваз,
Катна чи руш куьчедал фад!
Рехъ ачух я лап хунча хьиз,
Геж жедач руш къе бахчадиз!..
28.01.21
Мерд Али
________________________________________________________________________
НуькIрен тIуьнар
— Гьина тIуьна нуькIре къе?
— Зоопаркда, са жуьре:
Асландивай сад-кьве гъвел
Къачуна за къе эвел.
СикIре гана са тIимил.
Морожнини яд чими.
Филди багъишна газар,
Дурнади — къуьл са кIаза.
Носорогдин мугьманда
ТIуьна калар мухан за.
Кенгурудин суварик
Финер кIватIна къурарик.
Севрен кIвале нагьардик
Акатна лап пайгардиз…
Тек са къаних
Малкамутдин туьтуьна
Амукьна зун туьтIуьна…
Самуил Маршак
Урус чIалай. Таржума — Мерд Алидин
_________________________________________________________________________________
Фригърин цlирер
Итимдин гаф
Зулун эхирар тир. Са сеферда зун куьчедай кIвализ хкведайла, Къизилгуьл къари чпин варцел ацукьнавай. Вичин къаншардиз акъатзамазди, ада заз лагьана: “Наби, чан хва, вак тади квани?” Сифте за бадедиз салам гана, жузун-качузун авуна. Ахпа за адаз зак са акьван тади квачирди лагьана. “ЯтIа, чан бадедин, заз пичина кудай са тIимил кIарасар хух. Аслан каникулриз гьеле ахъайнавач”.
Къизилгуьл бадедин хтул Аслана Дербентда кIелзавайди заз чизвай. Махачкъалада яшамиш жезвай Асланан диде-бубади ам кьуьзуь бадедиз куьмек патал хуьруьз рахкурнавай. Амни, кIуьд лагьай класс куьтягьна, шегьердиз кIелиз фенвай. Мукьвал-мукьвал хуьруьз хквезвайтIани, эхиримжи вахтара имтигьанар авайвиляй хквез жезвачир. Гьавиляй баде кьилди амай.
Патав яшамиш хьайи адан гъвечIи хва Чечнядин дяведа телеф хьанвай, свасни вичин кьве гъвечIи аялни галаз бубадин кIвализ хъфенвай. РикIел хтай ихьтин фикирри зи рикIе цIайлапандин чарх яна.
— Зун, баде, кIвализ хъфена, хкведа, — лагьана за.
Са тIимил зарафатарни кваз рахадай ада заз, са легьзеда кисна, лагьана: — Итимдин гаф хьурай гьа!
Фу тIуьна, къуншидал алай кьве дустни къачуна, зун Къизилгуьл бадедин патав фена. Чун къведалди ада кьве гъилин мишер, якIв гьазурнавай. Тадиз кIвалахдив эгечIай чна са хара кIарасар кукIварни авуна, хутахна кьурук харадизни хъияна.
Бадеди, кIвалах куьтягьайла, чун атирдин ни галай чайдалди къунагъламишна.
— Аферин квез, чан хтулар! Вуна, — лагьана ада, захъ элкъвена, — ви итимдин гаф чилел гадарнач. Гайи гаф кьилиз акъудун инсандин къиметлу ерийрикай сад я.
Бадедин чIулав вилера, бириш хьанвай пIузаррал шадвални пашманвал квай хъвер къугъвазвай.
Н.Алдерханов, С.Мурсалов, (8-кл.)
_________________________________________________________________________________________
ГъвечIи духтур
Пенталгинни Кеторол
Къачуна за аптекдай,
И дарманди зи дахдиз
ТIалар рекьиз куьмекда.
КIвалахдилай хкверла
Акатна ам тIурфандик,
Къанвай ятар лекъверин
Хъвана адан дабанри.
Беден туна кавалда,
Ярх хьанва ам бажгъандал;
Тирш язава. Уьгьуьни,
Акъатдай хьиз руьгь чандай.
Духтурхана мукьварал
АлатIани — эвердач, —
Авиценна язва зун,
ТIал куьчардай жигеррай.
Сагъарда за дах жуван,
Дуьадин чIал мецеллаз.
Кьарай къвенни хциз, лагь.
Вич хвейи кас меселлаз?!
Герек хьайитIа, за халкьдин
Жебехана ачухда,
Жерягь хьана, начагъдан
Сагъвилин экв артухда.
Жуна, бинтер, далуган
За уьзуьрдал эцигда,
СтIалризни спиртдин
Ара-ара килигда.
Акурай квез, пакамхъай
Рагъ атана утагъдиз,
Начагъзавай зи дахдин
Чин куькIвена, чирагъ хьиз.
Мурад Саид
_________________________________________________________________________________________
Квез чидани?
Вучиз динозавраяр терг хьана?
Махарайни куьгьне кхьинрай малум тирвал, динозавраяр чи чилерал 240 миллион йисан вилик яшамиш хьайи виридалайни чIехи ва гьакьван хаталу, вагьши гьайванар я. Амма, лугьузвайвал, 64 миллион йисан вилик а вагьшияр вири терг хьана. Вучиз?
И суалдиз гьелелиг садавайни тайин жаваб гуз хьанвач. Амма са бязи алимри гьисабзавайвал, динозавраяр чилин винел вулканрин цIай-ялав, гум ва руьхъ гзаф хьуникди телеф хьун мумкин я.
Бязибуру лугьузвайвал, чилел цаварилай цIай-ялав квай чIехи метеорит аватна, идакди чилин тIебиат дегиш хьана. ЦIийи шартIариз динозаврайри дурум ганач.
“Динозавр” гаф “вагьши ва гьакьван хаталу хурлинкI” лагьай чIал я. Дугъриданни, хурлинкIриз ухшар ятIани, динозавраяр акьван къурху кутадайбур тушир лугьуда. Мультфильмайра абур шехьдай зайифбурни яз къалурда…
“Чирвилерал ашукьбурун энциклопедиядай”
