Каспий гьуьлуьн къерехда, къадим Кьвевардилай кьибле пата, Дербент райондин чилел вич Кьурагь райондик акатзавай Аладаш хуьр экIя хьанва. Тарихдай аквазвайвал, Аладаш 1932-йисуз арадал атана. Ам Микоянан тIварунихъ галай Кьурагьрин колхоздихъ галкIурнавай. Ина гатун вахтунда магьсулар цазвай, хъуьтIуьзни гьайванар хуьдай. Малум тирвал, хуьруьн бине кутурди Кьурагь райондин Хпежрин хуьряй тир Эрзи я. Дар шартIара гьатай дишегьли вичин аяларни галаз 1944-йисуз иниз куьч хьана. КIвалин майишат анжах вичин хиве гьатай дишегьлиди, са къазмада яшамиш жез, малдарриз, лежберриз фу чразвай, тIуьн гьазурзавай. Абуруз гьазурай тIуьникай са капа авайди руфуна тухдалди фу, тандал бегьем партал алачир аялризни жезвай. Гьа икI, хендеда дишегьлидилай дяведин четин йисара вичин аялар хуьз алакьна.
Са кьадар вахт алатайла хуьр акваз-акваз еке хьана. Иллаки 1966-йисуз хьайи залзала себеб яз, Аладашдиз Кьурагь ва Хив районрин агьалияр куьч хьана. 1975-йисан 15-декабрдиз ДАССР-дин Верховный Советдин Президиумдин Указдалди Кьурагьрин совхоздин чилел Аладаш хуьр хьиз малум хьана. Алай вахтунда ина 300-далай виниз майишатар ава, агъзурдалай гзаф агьалияр-лезги,табасаран, агъул, азербайжан, урус миллетрин векилар — дуствилелди яшамиш жезва.
Хуьруьн тIвар гьикI арадал атана? Къейд авуна кIанда хьи, “Аладаш” туьрк чIалай кьабулнавай гаф я ва адан манани “лацу къван” я лагьайтIа чун бажагьат ягъалмиш жеда. Дугъриданни, хуьр алай чилиз лацу тав янавайди я.
1982-йисуз хуьре авай сифтегьан классрин мектебдикай 8 йисан мектеб хьанай, директорни вичин уьмуьрдин чIехи пай аялриз чирвилер ва тербия гуниз бахшай дидед чIалан муаллим Билалов Гьажимирзе тир. 1990-йисуз и мектеб юкьвандаз элкъуьрнай ва 14 йисан къене муаллимрин коллективдин кьиле Шагьпазов Исамудин хьана. Акьалтзавай несилдиз тербия гунин кардик кутур паюниз килигна, ам “Дагъустандин лайихлу муаллим”, “Халкьдин образованидин отличник” тIварар гуниз лайихлу хьана. Алай вахтундани Араз Алиеван тIварунихъ галай Аладашдин юкьван мектеб кьиле лайихлу муаллим Абдуллаев Мегьамед аваз мягькем камаралди вилик физвай мектебрикай сад я.
Къунши хуьрерикай рахайтIа лагьана кIанда хьи, Аладаш кьибле патахъай Агълаб, кефер патахъай Авадан хуьрерин къужахда ава. Хуьруьн къерехдай авахьзавай Рубас вацI Каспий гьуьлуьк какахьзава.
Алай вахтунда хуьре уьмуьр кечирмишун патал къулай шартIарни ава: медпункт, мектеб, аялрин бахча, почта, халкьдин яратмишунрин кIвал. Яшайишдин шартIар хъсан ятIани, халкьдиз салар дигидай цин патахъай четинвал ава.
Аладаш хуьруьн машгьур ксарин жергедик Ватандин ЧIехи дяведин иштиракчи Насруллаев Садикь, Исмаилов Омар, Каибов Абдуселим, Афгъанистандани Чечняда кьиле фейи женгерин иштиракчияр Ибрагьимов Абдул, Мегьемедвелиев Али, Эскендаров Нур, Мегьемедов Али, Игит дидеяр Насруллаева Магьи, Акимова Ханум, РФ-дин президентдин грантдиз лайихлу хьайи муаллим Ибрагьимова ФатIима, “Бажарагълу жегьилар” номинациядай РФ-дин президентдин грантдин сагьиб, ФЛНКА-дин исполкомдин председатель Шагьпазов Гьуьсен акатзава.
Бубайрин юрдар, гегьенш чуьллер, хайи чилин накьвар — ибурулай вуч багьа жен? Гьар са инсандиз Ватан эвелни-эвел вич хайи хуьрелай, райондилай башламиш жеда. Чна, алай аямдин жегьилри, гьина хьайитIани хайи хуьр, дидедин лай-лайдин ван хьайи кIвал гьич садрани рикIелай ракъурна кIандач. Жезмай кьван мукьвал-мукьвал хайи хуьруьз хтун, диде-бубадал, мукьва-кьилидал кьил чIугун, ата-бубайрин сурарихъ гелкъуьн чи буржи я.
Шаир Сажидин Саидгьасанован яратмишунра Аладаш хуьруьз бахшнавай са хъсан шиирни гьалтзава. Заз и макъаладин эхирдай куь фикирдиз и шиирдай са бенд гъиз кIанзава:
Дагъдин лекьер гьар са эркек,
Маралар я рушар гуьрчег.
Шегьер хьуниз хас яз керчек,
Машгьур хьана вун, Аладаш!
Амина Шагьпазова, ДГУ-дин студентка
