Хуьруьн шикилар

 

Къеле ганва чуьллеризни тарариз,

Вуж я устIар ихьтин жумарт  рикI авай?

Гьавайда куь фикир твамир яргъара,­

Ам къеле туш, дагъ-дере я чиг алай.

 

ВацIун къвалав аждагьандин  лацу кьил

АкIурнава цава шиш хьиз гапурдин.

Аждагьан туш, ам Шагьдагъ я  жанлу тир

Манидихъ яб акалзавай Самурдин.

 

Къвезва ширин манидин сес куьчедай,

Билбил я жал — азад ашукь чуьллерин?

Ам билбил туш, Жавгьарат я сегьнеда

Нагъма пайиз рикI шадзава эллерин.

 

Зулни амач, дуьнья къул хьиз рекъизва,

Бес и цуьквер: ша кьан абур  къужахда.

Ам цуьквер туш, хъуьтIуьз  къуллугъ ийизвай

Рушар я яд тухуз атай булахдал.

 

Аквадач гьич цаварал циф-гел  алаз,

Бес къукърумрин ванер гьинай акъатна?

Ам цавар туш рахазвайбур,  хъел аваз —

Трактордик никIе юзун акатна.

«Лезги газетдин» 2021-йисан 3-нумрадай

___________________________________________________________________

Гьарамдин мал

 

Дикъетдалди яб це куьне,

ТIвар кьадач за а касдин къе.

Са иесиди вичин кIвале

Эцигнавай туьквен хуьре.

 

Сувагъчидихъ къвекъвезвай ам,

Авун патал кIвалах тамам.

Хуьре ава устIар тIарам,

Лугьуз, къуншид ганай айгьам.

 

КIвалахдизни я ам михьи,

Къилихдизни вич лап дугъри,

Гьи кIвалах на лагьайтIани,

Гьам акъудда кьилиз тадиз…

 

Иесидиз хьана лап шад,

Ам устIар тир — хуьревай сад!

Лазим пулни гана гьакI мад,

КIвалах куьтягь лагьана фад.

 

Куьтягьна кар — кIвалах вири,

Ачухнавай туьквен цIийи.

Иесидлай тир халкь рази,

Чухсагъулар лугьуз меци.

 

Пуд варз фена, ийиз кIвалах,

Хийирдикай хьанач уях.

Иесиди фикирзавай:

— Яраб закай ханватIа тах?

 

РакIар, дакIар сагъ я вири,

Къведай чка авач ерли.

Гьар вацра бес гьисабайла,

Вучиз метягь жезва кими?

 

ГьикI и кIвалах ийида чир? —

Ийиз хьана ада фикир.

Ам туьквенда вичин эхир

Чуьнуьх хьана, чириз и сир.

 

Вахт тир им лап йифен кьулар,

Сада ахъайзавай дапIар,

Вуж тир, куьне кьуртIа хабар,

Ам тир кIвалах авур устIар!

 

Са кIусни гьич тушир дугъри,

КIелнавайд тир, валлагь, угъри!

Къалп  авуна куьлег гайи,

Ийизвай мал чуьнуьх — зайи…

 

Гила ава куьрсна япар,

Минет-суьнет ийиз устIар.

Милицайриз гумир хабар,

Вахкуда за лугьуз зарар.

 

Ишез къвезва гагь адан паб,

Иесидвай ийиз тIалаб:

— Чахъ вад аял ава, туш таб,

Ахъая ам, жеда суваб…

 

Вад аялдин кьур чIавуз тIвар,

Дегиш хьанай касдин гьалар.

— АвачиртIа квез аялар,

ТуькIуьрдай дуьз за адан кар.

 

Хъсан куьне ая фикир,

Чарадан шей гьич кIан жемир.

ГьикI хьайитIан жеда вун чир,

Дустагъ жеда, валлагь, эхир.

«Лезги газетдин» 2021-йисан 27-нумрадай

_________________________________________________________

“ЦIай аламач цIегь тIуьнвайдан кьилел къе…”

Чир хьана заз, чIулав гъуьлягъ,

Ви тумуна кьуьруьк ава.

ТуштIа, бес а ви кьушундин

Кореяда вуч йикь ава?

(Хуьруьг Тагьир)         

Америка

 

Америка, къе зун вакай рахазва,

Гъараз, гъибет я пехилвал авачиз.

Садбуруз лап Женнет хьиз вун аквазва,

Муькуьбуруз кIандай вун гьич хьаначиз.

 

Америка доллар я кьве пад авай.

Къалурзава чаз ви чин кьве рангуни:

Са пата ви гьамиша рагъ, гад ава,

Са пад кьунва гьижрандини гъамуни.

 

Дамахзава вуна шегьре рекьерал,

Шалманрилай чIугунвай дуьз симер хьиз.

Мертебайрин кIула авай кIвалерал,

Азгъунвили цав чухвазвай гъилер хьиз.

 

Дамахзава вуна къе ви кьушундал,

Ислягь халкьар хура тунвай гуьлледин.

Куькди агъа хьунухь кIула яхундан

Къанун хьанва са касдин ваъ — уьлкведин.­

 

ЧIулав — лацу, девлетлуди — кесибди —

Пайна вуна барабарсуз девлетар.

Таъсир гузвач ваз туьгьметди, айибди,

Тунач халкьдин арада на гьуьрметар.

 

Америка, Колумба вун ахъайна

Шуьшедавай аждагьан хьиз хатадай.

Пис жедачир тунайтIа вун авайна:

Украина жедачир къе гумада.

 

Жанавур хьиз, кIелек тахсир кутазвай,

Гьахъни-нагьахъ экечIзава дяведик.

Виридаз къе ви мурдарвал аквазва,

Ви эхирни къведа мукьвал вядеда.

 

Америка, мад зун вакай рахазва,

Дуьньяда къал-къияматдин арачи.

Садбуруз лап Женнет хьиз вун аквазва,

Муькуьбуруз кIандай вун гьич хьаначиз.

 

Ахвар

 

Сенфиз заз ахвар акуна,

Ахварай Сувар акуна.

Зун хкажна, цавуз тухвай

Суьгьуьрдин лувар акуна.

 

Гардандавай ви лацу шал,

На лугьуди, алай рушал.

Чидач им куьн ятIа лишан —

Ахварай Сувар акуна.

 

Инсанривди ацIанвай кIвал —

Межлис авай, аквадай гьал,

Ацукьнавай, лиф хьиз, къвалал,

Сунайрин сардар акуна.

 

Назиквилелд килигнай ам,

Са паталди кьуна хьиз кьам,

(Гуьрчегди тир хупI а макъам!),

Зуьгьре гъетрен зар акуна.

 

Гьич хуьз хьанач завай рикIел

Гафар анал лагьай иер,

Ахвараваз яд хьай вилер —

Заз гьахьтин къагьар акуна.

 

РикIик кума мад вун акун,

Кьве келима вавди рахун.

Гила мукъаят жеда зун:

Кхьида са чар къачуна.

 

Ви Алемда

 

Ви Алемдин къерехдал зун атанва,

Килигиз на сирнавзавай цавариз.

Вав суьгьуьрлу манийрин сир вуганвай

Тик дагъларин булахравай ятариз.

 

И Алемди желб авурбур мад ава,

Ви девлетрал гзаф ава къанихбур.

Алахъунар авуналди дад авач,

Гзаф четин я хьунухь ваз лайихлу.

 

Хважамжамдин муькъуькай тахт туькIуьрна,

Килигзава вун Алемдин яргъариз.

Ви акунри шумудан кьил элкъуьрна,

Гьиссерин гьекь акъудзава юрфариз.

 

Агь, Назпери, дуьнья чид я вахтуналд,

Садавайни хьайид туш ам гъиле кьаз.

Са пачагьни амукьай туш тахтунал,

Вири фида чун сад-садан гелеваз.

 

Гуьрчегвилихъ ава ихьтин са нукьсан —

Адан уьмуьр чаз кIандай кьван яргъи туш.

АкI хьайила, кьун герек туш жув масан.

Килиг, гьикьван фад квахьдатIа Яргъируш.

 

Вучда гила?

 

Иес амач, гьахъ аламач чилел къе,

Хъвер аламач шад халкьарин сивел къе,

ЦIай аламач цIегь тIуьнвайдан кьилел къе,

Вучда чна гила, гьа цIу кайила?

 

Кар тавурди къуллугъдилай алатдай,

Фур атIайди вич гьа фуруз аватдай,

Чаз чидайла, угърашдин тIвар акъатдай,

Гила вучда, дуьнья угъраш хьайила?

 

Заз лугьуда, сабурлу хьун хъсан я,

Аслан яхун хьайитIани, аслан я,

Гьар са касдиз вичин ватан масан я,

Вучда гила ватандивай хьайила?

 

Са къванцикай къеле эциг жедай туш,

Гъуьрчехъанди мецелди къуьр кьадай туш,

ГьикI лугьуда: цавай девлет къведай туш,

Бязибуруз къизилд марфар къвайила?

 

Къени хьанвач вилив хвейи крар накь,

КIватIай кьван пул квахьна, кепек амач вахъ,

ЧукIулди хьиз,  меци атIуз кIанда гьахъ,

Вучда, гьахъар Аллагьдини татIайла?

 

Садаз якIар, муькуьдаз буш тава я,

Терездинни халкь авай пад цава я,

Зи гафарни фидайбур я гьавая,

Кьарай къвезвач, кьве гаф кьванни талгьайла…

 

Гатфариз

 

Жегьил авчи, туна къуьне къушаяр,

Гуьнедава, къурху кутаз къушарик.

Киме авай кьудкъадсавай къужаяр,

Вилер чапиз, килигзава рушариз.

 

Кьурай якIар куьтягь хьана гатфариз,

Амач кIвале нисиярни гъерияр.

Гьазур жезва калер гваз физ сувариз

ХъуьтIяй сагъдиз акъатнавай къарияр.

 

Яд къачунва машмаш таран тIурари,

Цуьквер хьтин ахъа хьанва сунаяр.

Хуьруьн юкьва акатзава кIурарик

ГурцIулрикай азад хьанвай тулаяр.

 

Кавалар мад акалзамач къуьнерихъ,

Кьери хьанва гурмагъравай гумарни.

Папаз гъуьнтI гур гьайбат амач гъуьлерихъ,

Зайиф хьанва итимвилин гьунарни.

 

Нехирбандин авторитет артух я,

Путулкани чантадава фахъ галаз.

(Малар хуьнуьх хуьре чIехи къуллугъ я —

Хуш татайтIа, салам кьадач вахъ галаз).

 

Кьулу-кьулухъ физва жемят никIера,

Перци гъидай девлет-бегьер гьисабиз.

ЧIижер физва налук кIватIиз цуьквервай,

Чпин гьахъ-пай абурувай тIалабиз.

 

Гьайиф

 

Диде, къе зун ви яшариз атанва,

На лагьай кьван гафар къе за кьатIанва,

Къе аквазва, тир кьван чIехи вун ариф.

Анжах и кар геж чир хьана заз, гьайиф.

 

Лугьудай на инсан лукI я нефсинин,

Пакамахъ хьиз амукьдач ам нисинихъ.

Жуван кIвалах вегьимир на чарадал,

Гегьенш акваз, дуьнья затI я пара дар.

 

Уьмуьр катда, лап акуна-такуна,

ТахьайтIа, кьил кьаз, амукьда тумуна.

Вугумир жув хиялривни умудрив,

Ваз хгуда, на гайитIа шумудра.

 

Диде, за ви гафариз яб ганачир,

На къалурай рушакай свас хьаначир.

Къаргъа нуькIрез лагьанай за лацу лиф,

Гьим вуж ятIа геж чир хьана заз, гьайиф.

 

Гьевес рикIе, мекер пеле авайла,

Зар вахтунин жилав гъиле авайла,

Гзаф кIвачик авунай дагъ-дере за,

Текдиз хуьре тунай яшлу диде за.

 

Эцигдай за вири жуьре такьатар,

Эгер квадар жедайтIа зи гъалатIар,

Доскадилай хьиз мектебдин хуьревай,

АлатдайтIа тахсирар зи хивевай.

 

Хиялдай вун карагайла зи вилик,

Залан хьана, туькьуьл хьана, кузва рикI.

ЧизвайтIани рагъ алатна, къведа йиф,

И чирвал за кьатIана хьи геж, гьайиф.

 

Гила, диде, вун къвалав гва Аллагьдин,

Заз амайди — ялун шеле гунагьрин.

Хийир амач зи шел-хвалдихъ, гьайифрихъ,

Геж хьана зун къе ийизвай тарифрихъ.

 

ХьайитIани я пис, я хъсан къилих,

Са яргъи къван хкаж жеда зи кьилихъ.

Рекьидайди кIанивал туш, инсан я,

КIанивал — руьгь, зун руьгь авай фейжан я.

Гьикьван кисна акъвазда?..

Усал хьанва наркоманар-жегьилар,

Амач халкьдихъ лайихлу тир векилар

Куьлуь хьанва Шарвилидин невеяр —

Хипер хьанва виликдай тир девеяр.

 

Пагьливанрин жинсер-тумар хкатна,

Дуьнья гьакIан фукъиранриз акъатна…

Яб гуз кIамач ихьтин хирде чIалариз,

КисайтIа, лап элкъуьрда чун малариз.

 

РикIивай эх жезмач и гьал хуруда,

Яб це куьне, зани кьве гаф лугьуда.

Лекьрен хизан артух жедач кьефесда,

Азад цавар кIан я адан нефесдиз.

 

Чаз азадвал акур туш тух жедалди,

Хур гьатай туш садазни чаз шедалди.

Туьгьметдайла, къе куьн вири гьазур я,

Бубайрилай вуч аматIа къалур ая.

 

Гьинва мулкар, гьинва малар-нехирар?

Чаз амайбур я тахсирар-пехирар.

Улу-бубадин шаламда руг хьана,

Ата-буба зи Къубада лукI хьана.

 

Хайи буба фена, туна ктабар —

Заз жагъизвач анай къенин жавабар:

Гьинва Алпанрин шегьерар-уьлквеяр?

Гьинва багьа парар алай девеяр?

 

Чирун патал къенин йикъан къилих чи,

Гьар пуд лагьай лезги хьанва тарихчи.

Хьаналда чахъ вавилонар, шумерар —

За картуфар цазва яван шимера.

 

Чибур ялда чилер Хачмаз-Къубайрин,

Вучиз гъиляй ахъайна бес бубайри?

Ватанперес туш лугьуз, къвез ягъиз чин —

Сифте ватанвал къалуррай заз вичин.

 

Лезгидиз къе я фу авач, я къуллугъ,

Агалтнава гьар са рекьяй ам кьулухъ.

Шарвили бес гьинва — зурба пагьливан?

Вучиз къвезвач адаз эвер гайи ван?

 

Руфун тух жеч, гафарин ем гуналди,

Итим чIехи жеч, хъен яргъи хьуналди.

Эй тарихчи Мурсал Алпан, Фейзудин,

РикI кузвайбур лезги халкьдин къайгъуди.­

 

Жаваб це чаз, я Аллагьди ганвайбур,

Вучиз чун хьуй виридакай канвайбур?

Гила авай несилдин вуч тахсир я?

Ам негь авун, заз чиз, чIуру фикир я.

 

Куьн, тарихдин къекъвезвайбур бинейра,

Чаз жавабар акъудур гьа дегьнейрай!..

 

Фикирар-хиялар

 

Лезги чIалан язух къвезва заз,

Адан кьилел къвезвайбур акваз.

Бубайрилай сагъдиз чаз атай

Дидед чIалан квахьнава са пай.

 

Чара гафар акьахиз кIула,

Лезги чIалан гьахьнава кьула.

КукупIри хьиз, акъудиз мукай,

Хайи чIалар ийизва кукIвар.

 

Низ гьарайда, агакьарда сес,

Вуж я чIалан жавабдар иес?

Алим яни, шаир яни, лагь,

Газет яни, тахьайтIа — Аллагь?

 

Раб хкудиз, кутаз чIалак риб,

Аквазвачни буш жезвайди диб.

Рахух эвел лезгидал кIвале,

Ахпа — киме, межлисда, меле.

 

Тарифдайла, вуч ширин я мез,

Шаирринни манидаррин сес.

Тарифналди, экъечIдайтIа къуьл,

Уьфтер ягъиз, ийидай хьи кьуьл.

 

— ЧIал девлет я, чIал я чи дамах —

Гафарикай авунва пайдах.

Шегьердавай лезгийриз — ма ваз:

Лезги чIалал регъуьда рахаз.

 

ЧIалаз герек къведач гьуьжетар,

Гьуьжетри гьич гъидач девлетар.

“Гьалва”  лагьай ширин жедач сив,

Къамчи такур дири жедач шив.

 

Экуь хьана кIандатIа йифиз,

Гьарда са шем куькIуьра вичиз.

Эгер багьа ятIа дидед чIал,

Чарабурув хъуьрез тамир чал.

 

Мажбур хьана

 

Текдиз, азиз, фидайла вун булахдал,

Вегьена кьаз кIан жеда заз къужахда.

Тавханада вун лампа хьиз куькIуьрна,

Къекъведай хьи зун чи хуьре дамахдал.

 

Анжах жеда вун рушарин жергеда,

Сирлу нуькI хьиз, къушарин са къефледа…

Вучиз зи рикI кузватIа тек вун патал,

Са рушни мад амачир хьиз уьлкведа?…

 

Чилел садра кьван эцигна квар, вуна

Салам це тIун ширин мецяй, тIвар кьуна.

Рахаз тежез, лугьуз тежез рикIин сир,

Мажбур хьанва кхьиз, гъиле чар кьуна…

 

Назпери

 

Кана хьи рикI накь заз атай хабарди,

ХупI туширни биши тиртIа япар зи.

Заз лап сурун винел алай накьварни

Кьезил жедай и ванцелай, Назпери.

 

Заз лагьана гъвечIи руша Кериман:

— Зун бубади ганва ви дуст Селимаз.

Икьван залан, рикI атIудай келима

ГьикI атана ви мецелай, Назпери?

 

РикIяй за вун малаикдив гекъигнай,

Гьейран хьана, ви кIалубдиз килигнай.

Такуна югъ ви гъилел гъил эцигдай,

Алатна вун зи варцелай, Назпери.

 

Барабар затI  авач ви буй-бухахдиз,

Хазина я вун ацIанвай сививди.

Са гъили вун кьуна кIевиз къужахда,

Анихъдай за дуьнья муькуь гъиливди.

 

Рушан  шикаят

 

Вун зи рикIин тарциз сифте акьахна,

Къизилгуьлдин цаз хьиз, ахпа ацахьна.

ЧIур хьайила хияларни умудар,

Зи темендик вилин накъвар какахьна.

 

Сифте, кац хьиз, вун зи къвалав агатна,

Ахпа, тупIал хьиз, тупIухъай галатна.

Са тIимил кьван зун мукъаят тахьайла,

Зи гъилерин гьалкъадай вун акъатна.

 

Зун жаван тир, зун дуьньядал гьейран тир,

Къацу дагъда хамуз хвенвай жейран хьиз,

Чир хьана геж: вун гъуьрч акваз, гел акваз,

Гьужум ийиз гьазур хьанвай аслан тир.

 

Эвелдай на заз ви патав эверна,

Лагьана сад ийида чи рикIер, на.

Асланди хьиз тамуз катай, кьулухъди

РикIел туна алат тийир хирер на.

«Лезги газетдин» 2022-йисан 32-нумрадай.

________________________________________________

Хва

 

Уьмуьр, чан хва, хкаж жедай гурар я,

Фин паталди герек жерди гьунар я.

Кьил элкъведа лугьунар — буш гафар я,

Зайиф жемир, чан бубадин эркек хва.

 

Чира, зи хва, вуч зарар, вуч хийир я,

Садаз уьмуьр — шегьре, садаз — жигъир я,

Чир хьухь, ширинди эвел туш, эхир я,

Я  йиф, я югъ тахьуй  бириш пелек, хва.

 

Безетмишна бухарадин бапIахдив,

Цава кьамир садрани кьил дамахдив,

ЭкечIмир гьич рикI алачир кIвалахдик,

Гьайиф къвемир халкьдиз гудай  куьмек, хва.

 

Фитне жеда кьегьал касдин гуьгъуьна,

Угъридин фу акIидай туш туьтуьна,

Алахъмир вун дуьнья хутаз гуьнгуьна,

Ариф хьунухь жеда хьи ваз герек,  хва.

 

Тахьурай ви кьилел “варлу халуяр”,

Дуьшуьш тахьуй вал уьмуьрда къанлуяр,

Ахъа хьурай ваз бахтунин къапуяр,

Са лекь хьана, лув це цава, зирек хва.

 

Ярдиз ялвар

 

Вуч яргъи я вун фейи рехъ —

Вил алатдач рекьелай.

Гьикьван жеда зун кIвале тек,

Нагъв алахьиз рикIелай.

Вуч яргъи я зулун йифер,

Гъамуникай гъал хьана.

Хразмач за зардин кифер,

Гуьгьуьлдивди къал хьана.

Ватандикай яргъа патай

ГаначиртIа тел вуна!

Заз рахкурна телда аваз

ЧIемерукдин хьел вуна.

Расу кефердин чIарарихъ

ЧIулав кифер дегишна,

Хайи манидин, чIаларин

Туьд чуькьвена, бамишна.

Вуна тагай саламар гуз,

Ви бахдиз за табзава.

А факъирди, хва вилив хуьз,

Ваз алхишиз, капIзава.

Рагъ кагьулдиз къвезва цавуз,

Ялзавай хьиз епинив.

Гьар вун рикIел атай чIавуз

Килигда зун кьепIиниз.

Ашукь я зун ви жуьредин

Хцин мили хъверерал…

Виляй катай нагъв куьрпедин

Аватзава хъуькъверал.

«Лезги газетдин» 2022-йисан 42-нумрадай

________________________________________________________________________

Нумрадиз шиир

 

Фидачни?

Жанавурар ава лугьуз,

Фидачни вун текдиз тамуз?

ЧIуру крар такун патал

Ийидани на кьил агъуз?

 

Дидедин чIал, бубадин кIвал

Къариблухда хьана яргъал,

Ракъурдани рикIелай на,

Руьгьдал чIулав авуна хал?

 

Ватан кал туш, ацадай нек,

Ам вич хуьнуьх жеда герек.

ЦIай кьуна, ам куз хьайитIа,

Гудачни бес вуна куьмек?

 

Аку садра дагъдин тегьер,

Залзаладвай юзур тежер.

Итим куьз я, герек чIавуз

Женгиниз физ гьазур тежер?

 

КъанватIа, вацIуз фидачни?

Куда лугьуз, цIуз фидачни?

КичIе хьана кьиникьикай,

Душмандин хуруз фидачни?

«Лезги газетдин» 2022-йисан 50-нумрадай

________________________________________

Ахпа-пака…

 

Фад алатай заманра

Ихьтин кьиса хьаналда:

Гьар жуьредин гьайванриз

Гъана тумар ганалда.

СикIре лап са хъсанди,

Фад атана, къачуна.

Кьулухъ галаз балкIанди

Вичизни сад акуна.

Гьа икI са-сад къвез хьана

Жунгаварни, калерни,

Вири рази жез хьана,

Гьатта гъвечIи кIелерни.

Мирг нисинхъай атана,

Тумар куьтягь хьайила.

Пака гуда лагьана

Адаз, мадни гъайила.

Пака миргин суалдиз

Ихьтин жаваб акъатна:

КIан хкатна, чувалдай

Тумар вири аватна.

Къецин крар туькIуьдач,

КIвалин къене ацукьна.

Мирг хьиз жеда, уьмуьрда

Тум галачиз амукьна.

*  *  *

Аялдини, папани

РикIел хуьх кIевиз:

Ахпани кьий, пакани,

Чан гъиляй-гъилиз!

«Лезги газетдин» 2023-йисан 33-нумрадай