Азиз  балаяр! Ингье чун йисан саки эхирдал атанва. Вилик хъуьтIуьн сад лагьай варз декабрь ква.

И вахтни, йисан амай паяр хьиз, вичиз хас рангаралди гуьзелди я. Дагълара фадлай живер къванва. Аранра, цавал циф алаз, мукьвал-мукьвал куьлуь мафади чилериз кьеж багъишзава…

ТIебиатдин асуннавай рангари чилиз ял ягъиз кIанзавайди ра­ижда. Са хуьруьн нуькIериз галатун, ял ягъун чидайди хьиз туш. Абуру, гьамиша хьиз, куь кIвалерин гьаятра, бахчайрани салара чпиз тIуьн жагъуриз, гагь-гагь ажайиб гьуьжетарни, къал-къижни тешкилда.

Абур хуьх, куьмек це, твар вегь. Эгер кIвалера хуьзвай мал-къа­радихъ, хиперихъни цIегьерихъ, къуьрерихъ гелкъвезватIа, мадни хъсан я. Вири чан алай ва алачир затIарини чи уьмуьр гуьр­чегар­зава, чун адлу ва бахтлу ийизвайдал шак алач. Къуй дуь­нь­ядай тIугъ­валар, завалар квахьрай! Чи аялар, диде-бубаяр шад ва бахтлу хьурай…

__________________________________________________________________________________________________________

Гьайванханада сиягьат

Пеленг

Эй, жемир куьн акьван мукьва,

Пеленг я зун, пси туш гьа!

 

Фил

Филдиз гъана типIрияр.

Сад къачуна — гъвечIи я.

Лагьана: — Гъваш цIийибур,

Кьудни хьурай чIехибур!

 

Зебраяр

ЦIарар алай балкIанар,

Африкадай атанвай,

Къугъвазва гагь къурухда,

Гагь чуьнуьх жез куллухда.

ЦIалцIамбур я ажебдиз,

Дафтарар хьиз мектебдин.

Рангар ягъай гъилелди,

Кикерилай кьилелди.

 

Жираф

Цуьквер кIватIиз туш четин

Аялриз бицIи.

Амма икьван кьакьанда

Цуьк атIуда гьикI?..

 

ТипIрен шарагар

Вил вегь куьлуь кIватIарал,

Жерге кьунвай кьацIарал.

Авачирла ахварар,

Незва чпиз чIахарар.

Недай чIавуз чIахарар

Фидач ерли ахварал.

 

Пингвин

Иер тушни зун, дустар, —

Чувалдиз ацIай ухшар!

Виликрай за гимияр

Кьулухъ тадай, зими яз.

Гила, хвалар акъудиз,

Сирнавзава къубудик.

 

Къугьдин шараг

Яд алахьиз винелай,

Мекьизвачни шарагдиз?

Дасмал вице вижевай,

Кьурурдайвал вич тадиз!

 

Страусдин шараг

Страусдин я зун бала,

Чанда авай зурни дамах.

КутуртIа зак сада гъала,

Галукьарда адахъ къармах.

ХьайитIа заз бирдан кичIе,

Катда, цава кьуна гардан.

Къекъведа зун, лув гуз тежез,

Манини захъ авач жуван.

 

Маймун

Океанрин лап яргъарай

Хтана матрос.

ГъвечIи маймун, тежер кьарай,

Хкана харуз.

Сефил я ам йифиз, юкъуз,

Ийизвач ахвар.

Ацукьнава мани лугьуз, —

Вичиз чир чIалар:

“Кьибле пата, чими, зегьем,

Къалин къацу тамара

Зи вахари кутунва дем,

Кьуьлер ийиз тарара.

Бананар бул ава ана, —

Дадлубур я вижевай.

Маймунрин я ватан анаг,

Инсан гьалтдач гьеле вал”.

 

Лацу север

Океан я чи ватан,

ЧIехи жезва чи хизан.

Яд къайи я гьамиша,

Ийизвай хьиз дегишар.

Пац кIевиз яхъ, дуст, жаван,

Чир хьухь хатур хуьз жуван.

 

Эскимосрин кицI

Чар кутунва симиник:

“Мукьва жемир куьн иниз!”

ЧIалахъ жемир чарарихъ,

Зун дуст я, дуст аялрин!

Куьз тунватIа кьефесда,

Чидач, валлагь, гьеле заз.

 

Динго кицI

Жанавур туш, сикIни туш,

Къалин тамар я заз хуш.

ГьатайтIа куьн кIевера,

“ВикIегь Динго!” — эвера.

Диндирмиша кенгуру:

Кутур тегьер за хурук

Са сеферда вах адан…

Ахъайдач квез мах ада!

Ам — кулариз, зун — геле,

Ам — булахдиз, зунни — це!

Ам — цIайлапан, зунни — цIай,

ЭкъечIна шумуд вацIай!

Ам — амалдар, зунни гьич

Хьайиди туш ерли кис.

Тум кьуна адан кIевиз,

Фейид я цавуз, чилиз…

Гилани зун, дири яз,

Вилик ква куь виридан.

ТIуьнар кIанда гъери квай,

Чандик ифей иви ква!

 

Деве

Язух деве, гьикьван зайиф,

ТIуьнни гузвач вичиз, гьайиф!

Къе пакамлай тек кьве ведре

Я акурди, квачиз гъвелер.

 

Урус чIалай. Таржумаяр — Мерд  Алидин.

___________________________________________________________________________________________________

Герейханова  Ирада,  Робертан руш, 2000-йисан  6-ноябрдиз Мегьарамдхуьруьн райондин Хъартасрин хуьре дидедиз хьана.

3-классда амаз ада шиирар кхьизвай.  Лезги манийрал, махарал рикI ала. Адан гзаф шиирар вичин уьмуьрдикай я.

11-класс акьалтIарна, 2018-йисуз Махачкъалада Аскерханован тIварунихъ галай медколледждик экечIна.  Алай  вахтунда 3-курсуна кIелзава.

 

Билбил

Билбилдин сес гатфарихъди

ЧкIанва къе кьуд патахъди.

Дуст кьада за вакай, билбил,

Шиирарни кIелиз сефил.

 

Гьар гатфарин билбил я вун,

Лув гуз къведай мугьман я вун.

Са чIавузни жемир зайиф,

Къведа заз вун ахпа гьайиф.

 

Нагъма кIелиз жеда билбил,

Хкажда на гьевес, билбил.

Гьейрандаказ килигда зун,

Гьамиша зав рахаз хьухь вун.

 

Лезги рушар

Авазва чаз лезги рушар,

Цуьквериз чеб язва ухшар.

Авадарна яргъи чIарар,

Яргъалайни гузва нурар.

 

Дагъви рушар — абурни нур,

Лезги чилин къашар я!

Лезги халкьди дамахзава,

Гъетериз куьн къаншар я!

 

Етим аял

Такурай югъ буба кьилел алачир,

Агъзурни са гаф къведа вал алачир.

ТIвар  етим я касдин, буба авачир,

Са юкъузни тахьуй буба авачиз!

 

Накъвар жеда вилерал, чеб чпиз къвез,

Мукьвабурни жедач мад ви кIвализ къвез.

Гьи аялдиз кIан хьурай кьван етим жез,

ВикIегьдиз вуж рахуй, буба галачиз!

 

Бубади хьиз куьмек гудай жедач  кас,

Хъуьрез жеда бязибур, чеб виниз кьаз.

Садазни чизвач дердер авай кьван заз,

Аял чIехи тахьуй, буба галачиз!

 

Етим аял чIехи жезва, я тайин,

Вири, вахни стха яз кьада вичин.

Къуллугъдални жеда ам регьимлуди,

Ахгатда мад мукьва-кьили, далуни…

 

Лезгистан

Чуьллер, кIамар, вацIар ава,

Лезги иер рушар ава.

Иер язва Лезги макан,

Авазва чаз дагъни аран.

 

Лезги чилни язва девлет,

Лезги чилел ала гьуьрмет.

Лезгистан са гевгьер хьиз я.

Лув гузавай лекьер хьиз я!..

 

Темпел рушар

Авазва чаз иер рушар,

Авазва чаз темпел рушар.

Гьич са кIвалах ийиз жедач,

Итимдизни къимет гудач.

 

Хуьрек жедач суфрадал,

Куьмек гудач къаридиз.

Гъиле жеда айфонар,

Кьиле жеда ватцапар.

 

Намус — гъейрат квадарнава,

Чинизни чеб экъечIзава.

Кикерни лап яргъи хьанва,

ЧIарарни яру хьанва.

 

Къуьне ава сумкаяр,

Чпел куьруь юбкаяр.

Итим, аял рикIел жедач,

КIвализни вич хквез жедач.

 

Чуьнгуьр

Заз чуьнгуьрдин ван хьайила,

РикIик шагьвар акатзава.

Пашманвални хкатзава,

РикIиз жуван дерт хьайила.

 

Чуьнгуьрдин ван хьурай хуьре,

Шадвилерни гьар са кIвале.

Гурлу жеда гьар са мехъер,

Ван къачуна жеда симер.

 

Ирада Герейханова

___________________________________________________________________________________________

ТIямлу хуьрек

Мектебдиз  фидай сифте югъ тиртIани, Ислам ахварикай геж кватнавай­. Дидеди са шумудра ахварай авуднайтIани, ам мад месик  акахь хъийиз­вай. Чара тахьай дидеди вичин цяй кьежирай гъил гададин чинал алтадна­. Уях хьайи Ислам кIвачел акьалтна.

— Я чан хва, — лагьана дидеди, — сад лагьай классдиз вун сифте яз физ­ва. Геж авун кутугнавач.

КIанзавач лагьана, Ислама фуни тIуь­нач. Гадади фу геж недайди чиз, дидеди адал уьтуь ягъай цIийи парталар алукIна, муьжуьд жез-тежез кIва­ляй экъечIна. Мектебдиз агакьна са тIимил вахт алатайла, кIватI жез башла­мишна. Адалай кьулухъ, ви­­ри аялар хьиз, сад лагьай классдин ая­ларни муаллимди классдиз тухвана. Ада вири мектебдин, тарсарин къайдайрихъ галаз танишарна.

Мектебдихъ галаз таниш жедалди, Исламаз гишинвили вичикай хабар гузвай. Адаз фу нез, гьатта кIвализ хъфизни кIанзавай. И арада муаллимди лагьана: “Аялар, чи мектебда фу недай чка ава. Чун исятда фу нез фида. Ихьтин тIуьн квез йикъа садра пулсуз гузва”.

ТIямлуз гьазурнавай хуьрек тIуьр Ислам секин хьанвай. Гила ам няналдини мектебда амукьиз гьазур тир.

Эльман  Вердиханов,

11-кл. ученик

_____________________________________________________________________________________________

Квез чидани? 

Вучиз жир акъаж жеда?

Жириникай (резиндикай) авунвай шейэр акъажни жеда, сифте­гьан­ гьалдизни хкведа. Месела, резиндин шарда ял турла, адакай чIе­хи туп хьтинди жеда. Яни ам акъаж­ жез­ва. Сив ахъайнамазни, ам, гъуьр­гъуь­­ хьана, вичин эвелан гьалдиз хквезва. Резин квай гуьлуьтарни, перемарни, шалварарни, маса за­тIар­ни, квез кIанивал акъажиз, яргъи ва куьруь, фирягь ва гуьтIуь ийиз жезва.­

И кар жир (резин) арадал гъизвай  материалрилай аслу я. ТIеби­ат­да ахьтин затIар ава хьи, са шар­тIара абур, нек хьиз, жими я, маса шартIара а нек кIеви хьана, жир хьтинди жезва. Месела, чна чи гуьнейра экъечIдай лацу цацарин — къалгъанрин некIедикай кендира­гъар­ ийида. Кендирагъ, чIун галаз, яргъини жеда, кIватI хъия — са гъве­чIи гъвелез элкъведа.

Резин (жир) гьазурдайлани, жуьреба-жуьре набататрин миже (нек) ишлемишзава. Мижедин хесет резиндини кьазва.

Чар вучиз къат жезва?

Чар кIарасдин ва я нацIарин гъвелерикай гьазурзава.

Эхь, сифте а гъвелерикай, яд, клей, маса затIар какадарна, къаришма (хапIа хьтинди) ийизва. Ах­па а къаришмадикай, махсус ракьа­рал  ичIириз, гьакьван кьелечI парча хьтинди ийизва, ахпа кьурурна, адакай чар жезва.  Чарчи вич бине­дай­ авур материалрин хесетар кьаз­ва. Яни ам са шумуд къатуниз элкъуьриз жеда. Я хадач, я чкIидач.

Ракьун банкаяр гьикI туькIуьрзава?

Жуьреба-жуьре мижеяр, компотар, нек, маса продуктар хуьзвай ракьун банкаяр чи вири кIвалера ава. Чебни гьакьван кьезилдиз ва къешенгдиз туькIуьрнава.

ГьикI туькIуьрзава ихьтин за­тIар? Ракьун банкаяр чаз чидай хьтин ракьукай туш. Абур латундикайни алю­минийдикай туькIуьрза­ва. Латунь цурни цинк какадарнавай къаришма я. Алюминийни — гьакьван кьезил ва хан тийидай кIеви шей я.

И металлар гьакьван кьелечI чар хьтиндаз элкъуьриз жеда. КIан хьайитIа, мукIратIдивни атIутI. Абур я хадач, я чкIидач.

Банкайрин къвалар — латундикай, къалпагъар алюминийдикай гьазурзава. Гьакьван мягькем ва кье­зил затIар лап регьятвилелди машинралди, маса улакьра авазни санай масаниз рекье твазва.

Эхь, металлар лап кьелечI пластинкайризни, яргъи чIунаризни элкъуьриз  жезва. Абур гатазни жеда, рикIиз кIанивал элкъуьризни.

Вуч кIеви я: шуьше ва я алмас?

Шуьшедикай чи дакIарар, кIва­лера ишлемишдай къаб-къажах, путулкаяр, баллонар, маса затIар гьазурзава. Шуьше гзаф кIеви шей я, атIузни гзаф четин я.

Шуьше атIудай маса материал ава. Шуьшедилай кIевиди. Ада шуь­ше регьятдиз атIуда. Ам алмас я.

Алмас, тIебиатда виридалайни кIе­ви шей, кIевивили гьакьван герек­ алатдиз элкъуьрзава.

(Аялар патал акъуднавай “Вуч? ГьикI? Вучиз?” суалринни жавабрин ктабдай)