Чун и йикъара Дербент райондин администрациядин экономикадин управленидин начальник Ф.Загьи­ровахъ галаз гуьруьшмиш хьана ва адавай районда гъвечIи  ва юкьван жуьредин карчивал авай гьалдикай, месэлайрикай, и рекье гьалтзавай четинвилерикай са шумуд суалдиз жаваб гун тIалабна.

• Фахрудин Байрамбегович, малум тирвал, райондин администрациядин къарардалди “2020-йисуз Дербент районда гъвечIи ва юкьван жуьредин карчивал вилик тухунин программа” кьабулнава. Адан кьилин макьсадрикай куьрелди лагьана кIан­завай.

— Дербент райондин экономикадин къурулушда гъвечIи  ва юкьван жуьредин карчивили мягькем чка кьазва, карчивили райондин уьмуьрда важиблу роль къугъвазва, — башламишна ада. — Эхь, райондин администрациядин къарардалди “2020-йисуз Дербент районда гъвечIи ва юкьван жуьредин карчивал вилик тухунин программа” тестикьарна, кьабулнава. Программадин кьилин макьсад къуьн кутадай нетижалу дибралди гъвечIи ва юкьван жуьредин карчивал вилик тухун патал туькI­вей экономикадин, праводин ва яша­­йишдинни зегьметдин шар­тIар яратмишун я.

• А программада сифте нубатда гьялна кIанзавай гьи месэлайриз кьетIен фикир ганва?

—  Программадин бинедаллаз сифте нубатда кьилиз акъудна кIан­завай серенжемрик акатзава:

—           метягьар арадал гъизвай гъвечIи  ва юкьван жуьредин карчивилин субъектриз куьмек гун;

—           цIийиз гъвечIи ва юкьван жуь­редин карчивилив гатIунза­вайбу­руз куьмек гун, жегьилар карчивилин кIвалахдал желб авун, карчивилин кIвалахрин алакьунар авай жегьил регьберар винел акъу­дун;

—           карчийри акъудзавай, гьасилзавай суьрсет республикадин ва регионрин базарриз ракъурун ва хейлин масабур

• Фахрудин Байрамбегович, гъвечIи ва юкьван жуьредин карчияр гзафни-гзаф бизнесдин гьи хилерал машгъул я?

— Карчивал райондин экомикадин важиблу хилерикай сад я.

Арадал атанвай карчивилин хи­лен къурулушда гъвечIи ва юкьван жуьредин карханайра кIвалахза­вай­бурун кьадарди ва абуру, арадал гъана, маса гузвай суьрсетди, тамамарзавай кIвалахри ва халкьдиз ийизвай къуллугъри шагьидвалзавайвал, районда гзафни-гзаф алишверишдин, общественный тIуьнрин къуллугърин, эцигунрин, машинар, яшайишда ишлемишзавай шейэр ремонт авунин ва маса хилер вилик физва.

Карчивал вилик тухуни, са патахъай, социальный жигьетдай четинвилер тIимилардай ва са кьадар инсанриз и четин гьалара  чпин къуватрин, къанажагъдин мумкинвилер ишлемишдай, муькуь патахъай, яша­йишдиз важиблу тир теклифар ва проектар кьилиз акъуддай мумкинвал гузва.

• Районда карчивал вилик тухун патал вуч ийизва?

—  ГъвечIи  ва юкьван жуьредин карчивал вилик тухунин, адак къуьн кутунин ва гьакIни къарар кьи­лиз акъуддай властдин органрини бизнесдин векилри менфятлудаказ санал кIвалахунин мураддалди администрациядин кьилин патав экономический совет арадал гъанва. И советди бизнесдал машгъул жезвайбуруз арадал атанвай месэлаяр са куьруь вахтунда гьялиз, бюрократиядин энгеларунар алудиз, гъиле кьунвай кIвалах кьилиз акъудиз, документация гьазурна вилик тухуз ва маса рекьерай куьмекзава.

• ТIугъвалдиз килигна, бизнесдал машгъул карчийриз, карханайриз гьукуматди субсидияр ахъайнавай. Районда и рекьяй шумуд касдив куьмек агакьна?

— Алай йисан 1-ноябрдалди, Рос­сиядин ФНС-дин 3-нумрадин МРИ-дин делилралди, карчивилин бизнесдал машгъул жезвай субъектар 1428 ава.  Ибурукай 162 гъвечIи ва юкьван бизнесдин карханаяр ва 1266 кьилдин карчияр я.

Россиядин Федерациядин гьукуматди, тIугъвалдиз килигна, гзаф за­рар хьанвай гъвечIи  ва юкьван жуьредин карчийриз куьмек гунин мураддалди акъуднавай къарардин (№ 576  24.04.2020-йисан) бинедаллаз, Россиядин ФНС-дин Да­гъустанда авай районрин арада  ур­тах 3-нумрадин инспекция,  субсидияр кIанз, гъвечIи ва юкьван жуьредин карчийри кхьенвай 277 арзадиз килигна. Абурукай кьилдин 157 карчидиз гьар садаз вацра 12130 манат субсидияр  гана.

Дагъустан Республикадин Кьили 2020-йисан 31-мартдиз акъуднавай  24-нумрадин Указ тамамаруналди, Дербент райондин администрациядин экономикадин управ­лениди райондин собранидин де­путатриз нубатдин собранидал килигун патал вири дережайрин налогар гузвай ЕНВД-дин махсус на­логдин режимдик акатзавай гъвечIи  ва юкьван жуьредин карчийриз къвезвай къазанжидилай  къачузвай налог 7,5 %-дин кьван агъузарунин теклиф гана. Депутатрин собраниди­ чи теклиф кьабулна ва 2020-йисан 1-апрелдилай ам кардик кутунва.

• Райондин хуьруьн майишатдин суьрсет арадал гъиз, экономика вилик тухуз гьикьванбуру зегьмет чIугвазва?

— Чаз авай делилралди, районда, санлай къачурла, 24069 хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилзавай майишат ава. Абурукай 35 хуьруьн майишатдинбур, 34 лежберрин фермейрин майишатар ва  24000 халкьдин кьилдин куьмекдин майи­шатар я.

Районда хуьруьн майишатдал машгъулбурун кьадар 48936 касдив агакьнава. Парникрин майишатрикай рахайтIа, абурун кьадар 39 я.

• Районда хуьруьн майишатда гьикьван чилер кардик ква?

— Хуьруьун майишатда 32,6 агъзур гектар чилер ишлемишзава. Районда авай хуьруьн майишатдин вири чилерикай карчийри, хуьруьн майишатдин карханайри ва кьилдин ксари гьакъикъатда районда авай чилерин кьадардикай суьрсет гьасилиз ишлемишзавай чилерин пай 62 процент жезва.

• Квевай карчийриз абуру гьасилзавай суьрсет районда ва республикада маса гун патал куьмекар гуз жезвани?

— Райондин администрацияди карчийрин кIвалахар, абурун мумкинвилер гегьеншарунин, абуру гьасилзавай суьрсет, райондин къенепата хьиз, республикадин дережадани муьштерийрив агакьарунин мураддалди еке кIвалах кьиле тухузва.  Чна кьабулзавай серенжемрин ва тухузвай кIвалахдин нетижада, районда гъвечIи карчивал акваз-акваз экономика вилик тухузвай менфятлу хилез  элкъвезва. Гьелбетда, и карди чаз районда вилик акъвазнавай экономикадин ва яшайишдин месэлаяр агалкьунралди гьялдай рекьер ачухзава.

• Куьне программа вилик тухун патал гьи бюджетрин пуларикай менфят къачузва?

— Дуьз лагьайтIа, алай йисуз рай­онда кьабулнавай муниципальный программа анжах чкадин бюджетдин такьатралди вилик тухузва. Чкадин бюджетдай и рекьиз 50 агъзур манат серфнава. Виринра хьиз, чи райондани гъвечIи бизнесдиз гьамиша алава ­такьатар бес жезвач. Эгер гъвечIи бизнесдиз фи­нансрин рекьяй куьмек агакьзавайди тиртIа, и кIвалах-ди гъвечIи бизнес мягькемардай ва райондин, республикадин эконо­микадик ада кутазвай пай артухардай.

• Аквазвайвал, гъвечIи ва юкьван жуьредин бизнесда гьялиз тежезвай месэлаярни ава. Абурукай лагьанайтIа, хъсан тир.

— Гьелбетда, бизнесдиз талукь вири месэлаяр гьялиз хьанвайтIа,  кIвалахарни зурбаз вилик фидай. Манийвалзавай асул себебарни авачиз туш: хсуси такьатар бегьемдиз тахьун, кредитар къачудайла, абурал эцигзавай чIехи процентар, къачуз жедай къиметрай тир производстводин ва офисдин дараматар бес кьадарда тахьун, карчияр хуьдай праводин дережа агъузди хьун, административный манийвал аваз хьун, кадрийрин кьадар бес тахьун, гьасилунинни иннова­­ция­дин инфраструктураяр бегьем акьалт­ тавун ва икI мад.

Эхирдай лугьуз кIанзава, гъве­чIи  ва юкьван жуьредин карчивал вилик кутуни асул гьисабдай же­гьил карчийрин юкьван классдин гегьенш къатар арадал гъиз, масадалай аслу тушиз, чпин хсуси агьваллувал ва лайих тир уьмуьрдин дережа таъминариз, гражданвилин общество мягькемарзавай политикадин кьилин къуватдиз элкъвез куьмекда ва гьакIни кIвалах авачирбурун кьадарни, обществода авай яшайишдин чIуру гьаларни  тIими-лардай мумкинвал гуда.

• Фахрудин Байрамбегович, маналу суьгьбетдай куьн сагърай.

Къагьриман  Ибрагьимов