16-майдиз Махачкъаладин Милли библиотекадин майдандал Россельхознадзордин Дагъустан Республикада авай Управлениди 2017-йисан 1-кварталда гуьзчивилинни ахтармишунин кIвалахар цIийи къайдада тешкилунин нетижайриз талукьарнавай сад лагьай ачух яб акалунар кьиле тухвана.
Ачух яб акалунар кар алай “Ахтармишдай ва гуьзчивалдай кIвалахдин реформа” программа уьлкведин сергьятра уьмуьрдиз куьчуьрмишунин нетижайриз талукьарна тешкилнавай.
Мярекатда РФ-дин Россельхознадзордин аппаратдин векил тир Дмитрий Натарова, къенепатан ветнадзордин Управленидин начальникдин заместитель Людмила Абрамовади, РД-дин тIебиатдин ресурсрин ва экологиядин министр Набиюла Къарачаева, хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин министр Мусаэфенди Велимурадова, са жерге маса идарайрин руководителри, карчийри иштиракна.
Россиядин Президентдин кар алай проектрин рекьяй Советдин президиумдин заседанидин нетижайрин бинедаллаз, 2016-йисан 21-декабрдиз кар алай “Ахтармишдай ва гуьзчивалдай кIвалахдин реформа” программадин паспорт тестикьарнай. Программадин асул макьсадрик карчивилел машгъул кьилдин ксарал ва карханайрал ацалтзавай административный пар кьезиларун ва гуьзчивалдай кIвалахдин ерилувал хкажун, гьакIни кьиникьрин, азаррин, эменнидиз гузвай зарардин кьадар тIимиларун акатзава. Кар алай программа 2016-йисан декабрдилай 2025-йисалди (амни кваз) уьмуьрдиз куьчуьрмишун лазим я. И программа кьилиз акъудунин нетижа яз гуьзчивилик квай рекьерай кьиникьрин, азаррин ва зегьерламиш хьайибурун, хасаратвилер гайибурун кьадар 2025-йис алукьдайла, 2 сеферда, эменнидиз гузвай зарар — 30 процентдин тIимил хьун лазим я.
Ахтармишунар виридаз сад хьиз талукь яз ваъ, кьетIенвилер фикирда кьуна, лазимвал авай дуьшуьшра кьиле тухунин къайда кардик кутуни бизнесдиз гузвай басрух тIимиларун лазим я. Мярекатдал рахайбуру Дагъустандин хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилзавай, маса гузвай ксариз талукь язни, алазни-алачиз тухузвай ахтармишунар гила авайдалай тIимил жедайди къейдна.
Сифтегьан доклад авур Россельхознадзордин РД-да авай Управленидин руководитель Къурбан Рамазанова къейд авурвал, реформадиз талукь кар алай программадин бинеда гуьзчивалдай ва ахтармишдай кIвалахда мумкин тир хатаяр, зиян фикирда кьуна эгечIунин къайда ишлемишун ава.
“Им акI лагьай чIал я хьи, ахтармишунар тешкилдайла гила гуьзчивилик квай объектдив, адан кьетIенвилер фикирда кьуна, эгечIда. Иник карчийриз талукь яз административный артухан басрух алудунни, гьа са вахтунда ахтармишунар кьиле тухунин ерилувал артухарунни акатзава.
Карханайриз ва кьилдин карчийриз талукь яз тешкилзавай гьар са ахтармишуниз и карди гун мумкин тир зиян ва хаталувилин дережа фикирда кьуна, килигда. Месела, и ва я маса карханадин кIвалахдин хаталувилин дережа винизди ятIа, и карханада ахтармишунар амайбурулай мукьвал-мукьвал тухуда”, — лагьана ада.
Къейд ийин, мумкин тир хаталувал (риск) гьар са карханадин ва я мярекатдин къакъудиз тежедай пай я. Вуч ийиз хьайитIани, гьи кар гъиле кьуртIани, ам фикирда кьунвайвал тефинин мумкинвал гьамиша амукьзава. Иллаки и кар бизнесдиз талукь я, ва, и хиле авай хаталувилер жуьреба-жуьребур хьуниз килигна, абур гьич гуьзлемиш тавур чкайра ва вахтара винел акъатда. Гьа и хаталувилер фикирда кьуна, цIийи жуьреда эгечIунин къайдани туькIуьрнава. ИкI, пешекарди кьилди къачур карханадиз талукь мумкин тир вири хаталувилер аннамишзава, абурун арадай виридалайни важиблубур чара ийизва, карханадин кIвалахдиз гзаф кьецI тагузвайбур сафунай язава, идалай кьулухъ, карханадивай жезмай кьван нетижалудаказ кIвалахиз жедайвал, абурухъ галаз женг чIугвадай тамам стратегия туькIуьрзава. Яни и къайдадин мана и ва я маса карханадиз 100 процентдин нетижалувал аваз кIвалахиз манийвалзавай себебар жагъуруникай ва гележегда абур арадай акъудуникай ибарат я.
РД-да авай Управленидин регьберди хабар гайивал, реформадин сергьятра аваз ва “гуьзчивилин рухсатар” кардик кутун себеб яз, карчивилиз ийизвай административный басрух зайифарун патал 2017-йисуз кьиле тухун пландик кутунвай ахтармишунрин кьадар 17 процентдин тIимилардай къарар къабулнава. Управленидин ахтармишунринни гуьзчивилин кIвалахрин пландик республикадин агропромышленный секторда зегьмет чIугвазвай гъвечIи ва юкьван бизнесдин векилар акатнавач. “Гьа са вахтунда, пландилай къерехдай тир мярекатдин сергьятра аваз, чаз эхиримжи пуд йисан вахтунда административный жавабдарвилиз чIугур карханаяр ахтармишдай ихтияр ава”, — лагьана ада.
Ветеринарный ва набататрал гуьзчивал авунин хилера тухузвай кIвалахдикай рахадайла Къурбан Рамазанова къейд авурвал, 2018-йисан эхирдалди, программадин сергьятра аваз, гьайванар, малар рекьизвай, набататриз, накьвадиз, хуьруьн майишатдин метлеб авай чилериз зарар гузвай дуьшуьшрин кьадар 15 процентдин тIимилардайвал я.
Инал къейд авурвал, алай йисан пуд вацран вахтунда Управлениди гуьзчивилинни ахтармишунин 397 серенжем кьиле тухванва. Абурукай 140 ахтармишун пландин сергьятра аваз ва 181 — пландилай къерехдай яз тешкилнава. И серенжемрин нетижада административный къайда чIурай 252 дуьшуьш винел акъуднава, абуруз талукь материалар суддиз вуганва.
Мярекатдал Дагъустандин аграрный университетдин ректор Зайдин Жамбулатовни рахана. Ада университетди хуьруьн майишатдин рекье гуьзчивалдай ва ахтармишунардай кIвалахар ерилудаказ тухуз жедай пешекарар гьикI гьазурзаватIа, гьадакай ва алай вахтунда и месэладив эгечIзавай тегьер дегишарун, яни гуьзчивалдай кIвалахдал анжах виниз тир дережадин гьазурвал авай ксар машгъул хьун лазим тирдакай лагьана.
Жасмина Саидова
