Призидентдин Чарчин цIарцIе аваз
Зи ихтилат алай вахтунда саки вири уьлкведа цуьк акъуднавай “гъвечIи”, “кьезил” заемрикай я.Заем — бурж я. Са нивай ятIа вахтуналди къачузвай ва я вугузвай пул. Бурж, къачурди хьиз, вахкунни лазим я. “Бурж къачун — регьят, вахкун четин я”, лагьанва чи бубайрин камаллу мисалда. “Бурж къачурди кьве сеферда кумукьзава”, лугьузва генани. Къачудайлани, вахкудайлани. “Бурж итимдин гъуьл я”, лугьузва маса мисалдани…
Гьич садрани бурж инсандин даях, куьмек, дестек, кIевяй акъуддайди я лагьанвач. ЯтIани инсанри бурж къачузва. Хъсан тир сада-садан вилик кьве патавайни кьабулиз жедай шартIар эцигзавайтIа.
Ваъ! ШартI сада эцигзава — бурж вугузвайда. Виликамаз гьисабзава, бурж къачурда мус, вуч, гьикьван вахкун лазим ятIа. Адет яз, заминда бурж къачузвайдан вири эменни (авай-авачирди) кьазва. Са югъ геж хьайитIани, бурж квайдал кьил (пеня) къвезва. Йикъар пара алатда, кьил кьвед-пуд сеферда артух жеда. Манат буржуна къачурда вичин кIвални, мални, гьатта вичин кьилни вахкуниз мажбурда. Ипотекани, субсидиярни, кредитарни гьахьтин аламатар я. Банкдиз хийир авачир манатни патаз бажагьат акъудзава. Законди и “селемчийриз” — банкарин иесийриз а ихтияр ганва. Гудайла, вучиз къачудач? Капиталдин къанун гьам я! — Ви кепекрикай чпиз миллиардар ийида!
Икьван амалдарвилелди гигенвай “ракьар” ятIани, чи СМИ-рин саки вири такьатра, югъ-йиф талгьана, и “къулай заемрин” (гъвечIи ва куьруь вахтарин буржарин) тарифзава. Вирибуруз аквадай, иллаки инсанар гзаф кIватI жезвай вокзалринни, базарринни, туьквенринни, биржайринни (им чи девирдин цIийи гаф я) цларал, майданрал, чIехи гьарфаралди кхьена, гьакьван вил тухудай шикилралди безетмишнавай рекламадин щитар гьикьван хьанва! Са Махачкъалада, ракьун рекьин вокзалдин патав гвай базардилай гатIунна, Редукторный поселок куьтягь жедалди рекье ихьтин “къулай”, “кьезил”, “гъвечIи заемар” къачун хийирлу яз теклифзавай рекламаяр цIудав агакьна гьалтзава. Вучтин банкар я ибур? Вужар я “селемчияр”? Икьван халкьдин къайгъударар? Низ жезва хийирар абурун заемрикай? Ни вуж алдатмишзава? Инсан гьакьван ажуз хьанвайла, ам генани усаларун, уьмуьрдивай авун гьукум ва мумкинвилер чпин гъиле гьатнавайбуруз аквазвач жал?..
Гьикьван гьасятда махарикни тежедай хьтин “къазанжияр” гъидай банкар кардик кутазва? Са “МММ” хьтин пирамида терг авунни масанлай ахьтинбур 20 экъечIзава!? Ибуруни “куьмек” гузвайди я лугьузва факъирриз.
Экуь юкъуз ачух рекьел, са регъуьвал, кичIевални авачиз, инсанар (ажузбур) алдатмишун “ихтиярар хуьн” я жал? Гьа и тегьерда 40 йис вилик чав “ваучерар” — гуя вири санлай “девлетлу” ийидай чарарни вуганай. Гьакъикъатда чаз чи пулдихъ маса ганай а чарар. Девлетар низ хьана?..
Чубайсар гилани тахтара ама. Девирдин игитар яз гьисабзава абур. Амма дуьньяда и “ваучеризациядиз” асирдин виридалайни чIехи таб-алдатмишун тирдан къимет ганва. Россияда анжах икI лугьузвач…(?)
“Ваучеризацияди” — “приватизация”, “приватизацияди” — “прихватизация”, “прихватизацияди” — “олигархизация”, “олигархизацияди” общество къекъверагризни тарашчийриз паюн арадал гъайиди садавайни чуьнуьхиз жезмач. Амма тарашун, къакъудун, алдатмишун давам жезва. Лап гуьзел, вил тухудай хьтин шикилар, аламатар, тежедай крар, жедайбур хьиз къалуриз, ийизва и крар. Ни къаюмвалзава абурал? Къулайвал низ жезва?
Уьмуьрди вичи тестикьарзава, гьикьван чи яшайиш къулайди жезватIа. Йисаралди пенсия хкажуникай рахана — рахана, вахт атайла, чи гзафбурун пенсия 100 манатдин я хкаж жезва, я жезвач. И кар чи са бязи аслу тушир “партийрин (КПРФ, “Гьахълу Россия”, “Россиядин патриотар” мсб.) газетра, ОТР, “Звезда”, “Россия-24” хьтин телеканалрин сюжетри раижзава.
Халкь алдатмишуни ажугълувал, адалатсузвал, ихтибарсузвал артухарзавайди такун гьайиф чугвадай кар тушни? Президентдиз ийизвай ихтибарни шаклу ийизва… Кьил акъат тийидай аламат чаз, госидарайра зегьмет чIугвазвайбуруз, мажибдин пул, кIвалахзавай чкада гъиле вугун тавуна, “карточкайрай” гунихъ галаз алакъалу я. Виликрай, месела, за ва захъ галаз кIвалахзавай са жерге юлдашрини чпин мажибар сбербанкдин книжкайриз язавай. Герек хьайила, гьанай къачузвай. Амма са арадилай им хъсан жуьре туш лагьана, мажбурна, чав сбербанкдин карточкаяр вугана. Алад, къачу мажиб кIан хьайивалди банкоматрай. Белки, хъсан жуьре я жеди. Амма сбербанкдин книжкада авайла, чаз са гьихьтин ятIани алава пулар къвезвай. Гила абур низ жезва?.. Бирдан са гьинал са гьикI ятIа вун буржуна гьатайтIа, хабарни такьуна, ви карточкадин пул квахьзава. Идалайни алава, карточкайрай пул чуьнуьх тийизвай угъри, фашал кредитор амачирдини раижзава. Им гьихьтин “заминвал” я?! Пулар иесийрив ахгакьарунин?
Куьрелди, буржар, лугьузвайвал, гъвечIибур я. Амма — гужар?.. Инсандин хатасузвал, уьмуьр, асайиш гьикI хуьда? Конституцияда и крар заминламишнавайди къейднава эхир.
Советрин девирдани заемар авайди тир. Пул государстводин банкда эцигна (яни государстводив буржуна вугана), заемдин чарар (облигацияр) къачузвай. Пул кIан хьайила, гьа чарар вахкана, абурал кхьенвай кьван (“чарарин къимет”) вахчузвай. Артухлама, абурай йиса са шумудра пул къугъвазвай, облигацийрин тиражар (нумраяр) газетра чапзавай. Заемрин чарар гвай ксариз хейлин пулар кьил яз къвезвай. Яни инсан алдатмишзавачир, пул квадарзавачир. “Къизилдин заемар” лугьузвай абуруз. Им къулайвал яз амачни гила?..
Президентдин алатай йисан Чарче лагьанва: “Гьелбетда, гьар гьикI хьайитIани, гьихьтин гьалара гьатайтIани, уьлкведин вири мулкунал государстводин хиве авай социальный мажбурнамаяр кьилиз акъудун лазим я. Гьавиляй за гьисабзава. Конституцияда ахьтин норма мягькемарна (заминламишна) кIанда хьи, Россияда зегьметдай гузвай мажибдин кIанин кьадар зегьметдиз къабил агьалийриз герек тир яшамиш хьунин агъа кIанин кьадардилай тIимил тежен. И кар чина законда къалурнава. Конституциядани а кар мягькемарна кIанда. ГьакIни чи Кьилин Законда лайихлу пенсиядалди таъминарунин принципарни мягькемарун лазим я. Зи фикирда инал пенсийрин кьадарар вахт-вахтунда индексация авун (артухарун) ава…” И теклифар гила РФ-дин Конституциядик алаваяр яз кухтунва, цIийи законарни кьабулзава.
Им яраб «кьезил» заемар гвайбуруз талукь месэла туш жал? Государстводи гузвайди угърийрини кьуьруькчийри къахкъуддани? Нин уьмуьр, дуланажагъ хъсан хьун паталди?.. Госдумада бязи депутатар ихьтин “къайгъудар” банкар-селемчияр агалунин теклифар гваз экъечIзавайдакайни чи СМИ-ра хабарар гузва. Амма…
Мердали Жалилов
